Artan tasa: Otizm
Meltem Günay – Çocukluk çağında başlayan nöro gelişimsel bozukluk olarak tanımlanan ve giderek artan otizm spektrumundaki en değerli meselelerden biri ise ailelerin kabullenmeleri. Ailelerin çocuklarından farklılık gözlemlese bile etraflarının de tesiriyle doktora gitmeyi geciktirdiklerini ve sorunu kabullenmek istemediklerini lisana getiren Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sıhhati ve Hastalıkları Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ümit Işık, hem görülme sıklığı artan otizmin belirtilerini anlattı birebir vakitte ailelere yol gösterecek bilgiler verdi.
Altıncı aydan itibaren dikkat
Otizmin lisan, toplumsal etkileşim ve sonlu bağlantı, yenidenlayıcı davranışlar ve ilgi alanlarıyla karakterize olan nöro davranışsal bozukluk olarak tanımlanabileceğini söyleyen Dr. Işık, “Görülme sıklığına bakarsak birinci tanımlandığında 10 binde bir olarak görülürken, 2020 yılında her 54 yeni doğan çocuktan birinde otizm gelişme riski olduğuna dair datalar var. Erkek çocuklarında bu oran daha yüksek. Bu çocuklar altıncı aydan itibaren farklılaşıyor, 12. aydan itibaren net fark ediliyor, 15 aydan itibaren teşhis temalıyor. Burada ne kadar erken devirde bir müdahale alırsa o çocuğun hayatı o kadar farklılaşır” dedi.
Dr. Işık ailelerin dikkat etmesi gereken noktaları ise şu biçimde anlattı;
“En temel müracaat çocuğun konuşmasının gecikmesi. Olağanda bir çocuğun 18 aya kadar söz çıkarması, iki yaşına kadar cümle kurması gerekiyor. Şayet bunlar yoksa kesinlikle otizm açısından kıymetlendirmek gerekiyor. Lisanda konuşma gelişimi var lakin monoton bir ses tonu var ise yani konuşması farklıysa, kendisine mahsus bir lisan kullanması var ise, sözleri anlaşılmıyorsa, kendi kendine mırıldanıyorsa, kendi kendine dediğini yenidenlıyorsa dikkat. bir daha bir çocuk, iki aylıkken toplumsal gülümseme dediğimiz büyüklerimizin ‘melekler güldürüyor’ dediği gülümsemeyi yapmıyorsa, anneyle göz teması kurmuyorsa, altı aydan itibaren anneyle yabancıyı ayırt etmeyip her insanın kucağına gidiyorsa, dokuzuncu aydan itibaren anne odadan çıktığında reaksiyon vermiyorsa, kendi kendine vakit geçirmeyi tercih ediyorsa, yedi sekiz aylıkken ismi söylenince bakmıyorsa, 12 aylıkken işaret parmağıyla bir şeyleri göstermiyorsa, ‘bak’ denilip işaret edilen yere bakmıyorsa, 12 aylıkken bay-bay yapıp öpücük atar üzere yapmıyorsa, 1.5 yaşında hayali oyunlar oynayıp ‘mış’ üzere yapmıyorsa, iki yaşında akranlarının ortasına katılmıyorsa, kendi kendine oyunlar oynamak istiyorsa bir daha otizm açısından değerlendirilmeli. Hudutlu yine edici davranışlarda ise kanat çırpma, kendi etrafında dönme, sallanma, parmak ucunda yürüme üzere davranışlar, birebir elbiseyi giyme, birebir yoldan gitme üzere muhakkak rutinlere çok bağlılık, sese, kokuya, ışığa karşı çok hassaslık üzere durumlarda da çocuğun kesinlikle kıymetlendirilmesi gerekiyor. Bunların birden fazla 18 aylıkken ortaya çıkar ve bu vakitte teşhis alarak erken müdahale planı başlatılır.”
Etrafınıza kulak asmayın
Dr. Işık’ın dikkat çektiği en değerli nokta ise ailelerin tanıyı kabullenme etapları. Dr. Işık, “Ebeveynler çocuklarında farklılık olduğunun farkında olsa bile aile büyükleri, komşular ‘bir şey yok, vakit içinde toparlar, babasına da geç konuştu’ üzere kelamlar söylüyor, aile çocuklarının toplumda ‘damgalanmasını’ istemiyor. Geçer diye bekliyor. Dün bir çocuk gördüm 28 aylıktı. Anneye sordum ne vakit fark ettin diye 18 aylıkken fark ettim dedi. 10 aydır bekliyor, gelmemiş. Bu büyük bir kayıp vakit.
Aileler bu tanıyı koymayacak tabip arayışına giriyor, otizm sözünü duymamak için gayret sarf ediyor. En temel nokta şu kapıdan giren çocukla, kapıdan çıkan çocuk içinde hiç bir fark yok. Geçen vakit bizim aleyhimize işliyor. En temel şeyi tespit ettik çabucak erken devirde eğitimle müdahaleye başlamamız gerekiyor.”
Ekran otizm yapmaz
Dr. Işık’ın dikkat çektiği bir nokta televizyon, tablet üzere ekranların otizme niye olmayacağı. Dr. Işık, “Otizm gibisi belirtilere niye olabilir lakin otizm yapmaz. Ekran kullanmasına bağlı uyaran eksikliği olur. Lakin ekranı kesip çocukla oyun oynamaya başladığınızda belirtiler ortadan kalkar. Otizm ekranlardan olacak diyecek kadar sıradan bir rahatsızlık değil” dedi.
Uyanık olduğu her an eğitim
Otizm tanısı almış çocukların uyanık oldukları her saniye özel eğitim alması gerektiğini söyleyen Dr. Işık, bu noktada ailelerin yapması gerekenleri de şöyleki anlatıyor; “Ebeveynler çocukla oyun oynama marifetlerini oluşturmalı. Bizim çocuğun liderliğini takip etmemiz gerekiyor. örneğin çocuk aldı arabayı tekerlerini döndürüyor, biz o arabayı oyun haline çevirerek ‘a ne hoş dönüyor tekerleri, haydi birlikte sürelim’ üzere daima konuşup, daima çocuğa uyaran verip, çocuğun liderliğini izleyip çocuğa yedire yedire, süreçleri sürdürmemiz gerekiyor. Onu taklit etmemiz, göz teması kurmamız, onunla vakit geçirip bunu eğlenceli vakte döndürmemiz gerekiyor. Bu çocukların cam bir fanus ortasında olduğunu düşünün bizim o camları kırıp çocuğun dünyasına adım atmamız gerek.”
Bu çocukların hayata kazandırılması için kesinlikle halkın bilinçlendirilmesi gerektiğinin altını çizen Dr. Işık kelamlarını şöyleki tamamladı;
“Toptan empati kurma marifetimizi artırmalıyız. Erken periyottan itibaren kimi vakit çocuk kreşe hazır olmuyor lakin aileler göndermeye çalışıyor. Burada da çocuğa ziyan veriyoruz. Göz teması kuruyorsa, seslenince bakıyorsa, işaret edilen yere bakıyorsa, yalnız kaldığında yenidenlayıcı hareketleri artmıyorsa bu biçimde bu çocuk kreşe hazırdır deriz. Kaynaşması sağlandıktan daha sonra öteki çocuklarla bir ortada olmasını sağlamak gerekiyor. Otizmli çocuk şayet ek bir sorunu yoksa öbür birine ziyan vermez.”
Meltem Günay – Çocukluk çağında başlayan nöro gelişimsel bozukluk olarak tanımlanan ve giderek artan otizm spektrumundaki en değerli meselelerden biri ise ailelerin kabullenmeleri. Ailelerin çocuklarından farklılık gözlemlese bile etraflarının de tesiriyle doktora gitmeyi geciktirdiklerini ve sorunu kabullenmek istemediklerini lisana getiren Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sıhhati ve Hastalıkları Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ümit Işık, hem görülme sıklığı artan otizmin belirtilerini anlattı birebir vakitte ailelere yol gösterecek bilgiler verdi.
Altıncı aydan itibaren dikkat
Otizmin lisan, toplumsal etkileşim ve sonlu bağlantı, yenidenlayıcı davranışlar ve ilgi alanlarıyla karakterize olan nöro davranışsal bozukluk olarak tanımlanabileceğini söyleyen Dr. Işık, “Görülme sıklığına bakarsak birinci tanımlandığında 10 binde bir olarak görülürken, 2020 yılında her 54 yeni doğan çocuktan birinde otizm gelişme riski olduğuna dair datalar var. Erkek çocuklarında bu oran daha yüksek. Bu çocuklar altıncı aydan itibaren farklılaşıyor, 12. aydan itibaren net fark ediliyor, 15 aydan itibaren teşhis temalıyor. Burada ne kadar erken devirde bir müdahale alırsa o çocuğun hayatı o kadar farklılaşır” dedi.
Dr. Işık ailelerin dikkat etmesi gereken noktaları ise şu biçimde anlattı;
“En temel müracaat çocuğun konuşmasının gecikmesi. Olağanda bir çocuğun 18 aya kadar söz çıkarması, iki yaşına kadar cümle kurması gerekiyor. Şayet bunlar yoksa kesinlikle otizm açısından kıymetlendirmek gerekiyor. Lisanda konuşma gelişimi var lakin monoton bir ses tonu var ise yani konuşması farklıysa, kendisine mahsus bir lisan kullanması var ise, sözleri anlaşılmıyorsa, kendi kendine mırıldanıyorsa, kendi kendine dediğini yenidenlıyorsa dikkat. bir daha bir çocuk, iki aylıkken toplumsal gülümseme dediğimiz büyüklerimizin ‘melekler güldürüyor’ dediği gülümsemeyi yapmıyorsa, anneyle göz teması kurmuyorsa, altı aydan itibaren anneyle yabancıyı ayırt etmeyip her insanın kucağına gidiyorsa, dokuzuncu aydan itibaren anne odadan çıktığında reaksiyon vermiyorsa, kendi kendine vakit geçirmeyi tercih ediyorsa, yedi sekiz aylıkken ismi söylenince bakmıyorsa, 12 aylıkken işaret parmağıyla bir şeyleri göstermiyorsa, ‘bak’ denilip işaret edilen yere bakmıyorsa, 12 aylıkken bay-bay yapıp öpücük atar üzere yapmıyorsa, 1.5 yaşında hayali oyunlar oynayıp ‘mış’ üzere yapmıyorsa, iki yaşında akranlarının ortasına katılmıyorsa, kendi kendine oyunlar oynamak istiyorsa bir daha otizm açısından değerlendirilmeli. Hudutlu yine edici davranışlarda ise kanat çırpma, kendi etrafında dönme, sallanma, parmak ucunda yürüme üzere davranışlar, birebir elbiseyi giyme, birebir yoldan gitme üzere muhakkak rutinlere çok bağlılık, sese, kokuya, ışığa karşı çok hassaslık üzere durumlarda da çocuğun kesinlikle kıymetlendirilmesi gerekiyor. Bunların birden fazla 18 aylıkken ortaya çıkar ve bu vakitte teşhis alarak erken müdahale planı başlatılır.”
Etrafınıza kulak asmayın
Dr. Işık’ın dikkat çektiği en değerli nokta ise ailelerin tanıyı kabullenme etapları. Dr. Işık, “Ebeveynler çocuklarında farklılık olduğunun farkında olsa bile aile büyükleri, komşular ‘bir şey yok, vakit içinde toparlar, babasına da geç konuştu’ üzere kelamlar söylüyor, aile çocuklarının toplumda ‘damgalanmasını’ istemiyor. Geçer diye bekliyor. Dün bir çocuk gördüm 28 aylıktı. Anneye sordum ne vakit fark ettin diye 18 aylıkken fark ettim dedi. 10 aydır bekliyor, gelmemiş. Bu büyük bir kayıp vakit.
Aileler bu tanıyı koymayacak tabip arayışına giriyor, otizm sözünü duymamak için gayret sarf ediyor. En temel nokta şu kapıdan giren çocukla, kapıdan çıkan çocuk içinde hiç bir fark yok. Geçen vakit bizim aleyhimize işliyor. En temel şeyi tespit ettik çabucak erken devirde eğitimle müdahaleye başlamamız gerekiyor.”
Ekran otizm yapmaz
Dr. Işık’ın dikkat çektiği bir nokta televizyon, tablet üzere ekranların otizme niye olmayacağı. Dr. Işık, “Otizm gibisi belirtilere niye olabilir lakin otizm yapmaz. Ekran kullanmasına bağlı uyaran eksikliği olur. Lakin ekranı kesip çocukla oyun oynamaya başladığınızda belirtiler ortadan kalkar. Otizm ekranlardan olacak diyecek kadar sıradan bir rahatsızlık değil” dedi.
Uyanık olduğu her an eğitim
Otizm tanısı almış çocukların uyanık oldukları her saniye özel eğitim alması gerektiğini söyleyen Dr. Işık, bu noktada ailelerin yapması gerekenleri de şöyleki anlatıyor; “Ebeveynler çocukla oyun oynama marifetlerini oluşturmalı. Bizim çocuğun liderliğini takip etmemiz gerekiyor. örneğin çocuk aldı arabayı tekerlerini döndürüyor, biz o arabayı oyun haline çevirerek ‘a ne hoş dönüyor tekerleri, haydi birlikte sürelim’ üzere daima konuşup, daima çocuğa uyaran verip, çocuğun liderliğini izleyip çocuğa yedire yedire, süreçleri sürdürmemiz gerekiyor. Onu taklit etmemiz, göz teması kurmamız, onunla vakit geçirip bunu eğlenceli vakte döndürmemiz gerekiyor. Bu çocukların cam bir fanus ortasında olduğunu düşünün bizim o camları kırıp çocuğun dünyasına adım atmamız gerek.”
Bu çocukların hayata kazandırılması için kesinlikle halkın bilinçlendirilmesi gerektiğinin altını çizen Dr. Işık kelamlarını şöyleki tamamladı;
“Toptan empati kurma marifetimizi artırmalıyız. Erken periyottan itibaren kimi vakit çocuk kreşe hazır olmuyor lakin aileler göndermeye çalışıyor. Burada da çocuğa ziyan veriyoruz. Göz teması kuruyorsa, seslenince bakıyorsa, işaret edilen yere bakıyorsa, yalnız kaldığında yenidenlayıcı hareketleri artmıyorsa bu biçimde bu çocuk kreşe hazırdır deriz. Kaynaşması sağlandıktan daha sonra öteki çocuklarla bir ortada olmasını sağlamak gerekiyor. Otizmli çocuk şayet ek bir sorunu yoksa öbür birine ziyan vermez.”