Bağlantıların gelişmesi için kaideler oluştu
HANDE ATILGAN Ankara ABD’nin takviyesini çekmesiyle çıkmaza girdiği belirtilen Doğu Akdeniz Doğalgaz Boru Çizgisi Projesi (East-Med), gözleri bir daha Türkiye-İsrail alakasına çevirdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, son ayda yapılan görüşmelerin akabinde İsrail Cumhurbaşkanı Yitzak Herzog’un Türkiye’yi ziyaret edebileceğini açıklaması çabucak akabinde da 13 yıl daha sonra iki ülke Dışişleri Bakanları’nın telefonda görüşmesi, Ermenistan ile olduğu üzere İsrail ile de olağanlaşma sürecinin ivme kazanacağı yorumlarına niye oldu. Milliyet sıcak süreci uzmanlarına sordu.
‘TEMKİNLİ YAKLAŞIYORLAR’
Necmettin Erbakan Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Gökhan Çınkara, önümüzdeki süreci değerlendirirken, “ABD’nin bölgeye ilgisinin nazaran azalması, bölge ülkelerinden misal çıkar yahut endişe kümesinde ortaklaşanları bloklaşmaya itiyor” dedi. İsrail’in Arap ve Müslüman ülkelerle Abraham Mutabakatları doğrultusunda ilerlettiği münasebetine işaret eden Çınkara, “İsrail tarafınca gelen birinci sinyallere bakıldığında çok temkinli yaklaştıkları anlaşılıyor. Abraham Mutabakatları İsrail için değerli, ama sonuçta Türkiye üzere büyük bir ülkenin dahli olmaması muahedenin stratejik yükünü azaltıyor” diye konuştu. İsrail-Filistin tansiyonunun bu ilerlemeleri her an akamete uğratabileceğini hatırlatan Çınkara, şöyleki devam etti: “Doğu Akdeniz’de şu an istikrar Türkiye lehine değişiyor. Mısır ve İsrail, Türkiye tezlerine ölçülü yaklaşıyor. ABD ise East-Med Projesi’ni maliyetli bularak geri çekiliyor. Bu noktada Türkiye’nin bölge ülkeleriyle ilgileri geliştikçe Doğu Akdeniz’de mümkün edinimleri artacaktır.”
‘FARKLI BİR HÜKÜMET VAR’
Türkiye’nin Tel Aviv eski Büyükelçisi Oğuz Çelikkol da, Hertzog’un Filistin sıkıntısının tahliline ait iki devletli tahlile tüm siyasi hayatı boyunca dayanak verdiğinin altını çizerek, “İsrail’de şu an farklı bir hükümet var. Filistin meselesine farklı yaklaşan partilerden oluşan bir koalisyon. İlgilerin gelişmesi için kuralların oluştuğunu söylemek, İsrail ile görüşen Türkiye’nin Filistinliler’e daha fazla katkı sağlayacağını düşünmek mümkün” dedi. Çelikkol, diplomatik bağlarının yeniden büyükelçi düzeyine çıkarılabileceğine işaret etti. Türkiye’nin bölge ülkeleriyle yürüttüğü görüşmelerin Yunanistan’ın “genişlemeci politikalarına” karşı değerli bir adım olduğunu da vurgulayan Çelikkol, “İsrail ve öteki Körfez ülkeleriyle ekonomik bağlantılarda büyük aksamalar yaşanmamıştı. Mısır ve İsrail üzere ülkeler çıkardıkları doğalgazı satmak istiyorlarsa bunun tek geçer yolu Türkiye üzerinden başka gaz projelerine bağlamak ya da Türkiye’ye satmak biçimde gelişeceğini düşünmek mümkün” dedi.
‘İRAN FAKTÖRÜ DA ETKİLEDİ’
Ortadoğu uzmanı Haydar Oruç ise olağanlaşma için iki ülkenin de bir epey motivasyonu olduğuna dikkati çekti. Oruç, münasebetlerin 1990’lı senelerdaki üzere ağır askeri ve istihbari düzeye dönmesinin güç olacağını, olağanlaşmanın ekonomik eksende ilerleyebileceğini söylemiş oldu. Oruç, “Hertzog’un ziyareti yaşanabilecek olağanlaşma süreci için başlangıç noktası olacak. İsrail için en kıymetli bahis Türkiye’nin Hamas’a verdiği dayanak. İsrail nasıl PYD’yi terör örgütü olarak görmüyorsa, Türkiye’nin Hamas’a yaklaşımını reddetmesi rasyonel değil” dedi. Oruç, “Görüşmelerin Filistin’e de katkısı olması gerekir. Yalnızca iki ülkenin çıkarına dönük muahedenin ileriye dönük ve sağlıklı olacağını düşünmek mümkün değil. Hamas’ın olağanlaşmaya olumsuz yaklaşacağını düşünmüyorum” diye konuştu. İran ile Batı’lı ülkeler içinde nükleer muahedenin devamına yönelik Viyana Görüşmeleri’nin devam ettiğini belirten Oruç, “İsrail bunu varoluşsal tehdit görüyor. Bu mutabakatla İran’ın bölgedeki aktifliğini ne kadar artırdığını ve Türkiye’nin de bundan rahatsız olduğunu unutmayalım. Türkiye-İsrail nükleer muahede konusunda da tıpkı noktaya varacaktır” sözlerini kullandı.
ALAKALAR 2018’DE KOPTU
Türkiye’nin 1950’de birinci kere diplomatik temsilcilik açtığı İsrail ile alakalar 2010 Mavi Marmara atağıyla gerildi. Tel Aviv Büyükelçisi Merkez’e çağrılarak alakalar 2. katip düzebir daha çekildi. 2016’da olağanlaşmaya yönelik mutabakat çerçevesinde eski haline dönen bağlantılar, 2018’de İsrail’in, “Büyük Dönüş Yürüyüşü” gösterine müdahalesi kararı epey sayıda Filistinlinin hayatını yitirmesi ile bir kere daha koptu. Tel Aviv Büyükelçisi’nin merkeze çağrılırken, 4 yıldır iki ülke ilgileri Süreksiz Maslahatgüzarlar seviyesinde yürütülüyor.
BİRİNCİ TEMAS DIŞİŞLERİ’NDEN
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Herzog ile görüşmesi ve “ziyaret olabilir” açıklamasının akabinde birinci temas Dışişleri Bakanları seviyesinde gerçekleşti. Bakan Mevlüt Çavuşoğlu, mevkidaşı Yair Lapid ile telefonda görüştü. Bakanlıktan yapılan açıklamada, görüşmenin içeriğine ait bilgi verilmedi.
HANDE ATILGAN Ankara ABD’nin takviyesini çekmesiyle çıkmaza girdiği belirtilen Doğu Akdeniz Doğalgaz Boru Çizgisi Projesi (East-Med), gözleri bir daha Türkiye-İsrail alakasına çevirdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, son ayda yapılan görüşmelerin akabinde İsrail Cumhurbaşkanı Yitzak Herzog’un Türkiye’yi ziyaret edebileceğini açıklaması çabucak akabinde da 13 yıl daha sonra iki ülke Dışişleri Bakanları’nın telefonda görüşmesi, Ermenistan ile olduğu üzere İsrail ile de olağanlaşma sürecinin ivme kazanacağı yorumlarına niye oldu. Milliyet sıcak süreci uzmanlarına sordu.
‘TEMKİNLİ YAKLAŞIYORLAR’
Necmettin Erbakan Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Gökhan Çınkara, önümüzdeki süreci değerlendirirken, “ABD’nin bölgeye ilgisinin nazaran azalması, bölge ülkelerinden misal çıkar yahut endişe kümesinde ortaklaşanları bloklaşmaya itiyor” dedi. İsrail’in Arap ve Müslüman ülkelerle Abraham Mutabakatları doğrultusunda ilerlettiği münasebetine işaret eden Çınkara, “İsrail tarafınca gelen birinci sinyallere bakıldığında çok temkinli yaklaştıkları anlaşılıyor. Abraham Mutabakatları İsrail için değerli, ama sonuçta Türkiye üzere büyük bir ülkenin dahli olmaması muahedenin stratejik yükünü azaltıyor” diye konuştu. İsrail-Filistin tansiyonunun bu ilerlemeleri her an akamete uğratabileceğini hatırlatan Çınkara, şöyleki devam etti: “Doğu Akdeniz’de şu an istikrar Türkiye lehine değişiyor. Mısır ve İsrail, Türkiye tezlerine ölçülü yaklaşıyor. ABD ise East-Med Projesi’ni maliyetli bularak geri çekiliyor. Bu noktada Türkiye’nin bölge ülkeleriyle ilgileri geliştikçe Doğu Akdeniz’de mümkün edinimleri artacaktır.”
‘FARKLI BİR HÜKÜMET VAR’
Türkiye’nin Tel Aviv eski Büyükelçisi Oğuz Çelikkol da, Hertzog’un Filistin sıkıntısının tahliline ait iki devletli tahlile tüm siyasi hayatı boyunca dayanak verdiğinin altını çizerek, “İsrail’de şu an farklı bir hükümet var. Filistin meselesine farklı yaklaşan partilerden oluşan bir koalisyon. İlgilerin gelişmesi için kuralların oluştuğunu söylemek, İsrail ile görüşen Türkiye’nin Filistinliler’e daha fazla katkı sağlayacağını düşünmek mümkün” dedi. Çelikkol, diplomatik bağlarının yeniden büyükelçi düzeyine çıkarılabileceğine işaret etti. Türkiye’nin bölge ülkeleriyle yürüttüğü görüşmelerin Yunanistan’ın “genişlemeci politikalarına” karşı değerli bir adım olduğunu da vurgulayan Çelikkol, “İsrail ve öteki Körfez ülkeleriyle ekonomik bağlantılarda büyük aksamalar yaşanmamıştı. Mısır ve İsrail üzere ülkeler çıkardıkları doğalgazı satmak istiyorlarsa bunun tek geçer yolu Türkiye üzerinden başka gaz projelerine bağlamak ya da Türkiye’ye satmak biçimde gelişeceğini düşünmek mümkün” dedi.
‘İRAN FAKTÖRÜ DA ETKİLEDİ’
Ortadoğu uzmanı Haydar Oruç ise olağanlaşma için iki ülkenin de bir epey motivasyonu olduğuna dikkati çekti. Oruç, münasebetlerin 1990’lı senelerdaki üzere ağır askeri ve istihbari düzeye dönmesinin güç olacağını, olağanlaşmanın ekonomik eksende ilerleyebileceğini söylemiş oldu. Oruç, “Hertzog’un ziyareti yaşanabilecek olağanlaşma süreci için başlangıç noktası olacak. İsrail için en kıymetli bahis Türkiye’nin Hamas’a verdiği dayanak. İsrail nasıl PYD’yi terör örgütü olarak görmüyorsa, Türkiye’nin Hamas’a yaklaşımını reddetmesi rasyonel değil” dedi. Oruç, “Görüşmelerin Filistin’e de katkısı olması gerekir. Yalnızca iki ülkenin çıkarına dönük muahedenin ileriye dönük ve sağlıklı olacağını düşünmek mümkün değil. Hamas’ın olağanlaşmaya olumsuz yaklaşacağını düşünmüyorum” diye konuştu. İran ile Batı’lı ülkeler içinde nükleer muahedenin devamına yönelik Viyana Görüşmeleri’nin devam ettiğini belirten Oruç, “İsrail bunu varoluşsal tehdit görüyor. Bu mutabakatla İran’ın bölgedeki aktifliğini ne kadar artırdığını ve Türkiye’nin de bundan rahatsız olduğunu unutmayalım. Türkiye-İsrail nükleer muahede konusunda da tıpkı noktaya varacaktır” sözlerini kullandı.
ALAKALAR 2018’DE KOPTU
Türkiye’nin 1950’de birinci kere diplomatik temsilcilik açtığı İsrail ile alakalar 2010 Mavi Marmara atağıyla gerildi. Tel Aviv Büyükelçisi Merkez’e çağrılarak alakalar 2. katip düzebir daha çekildi. 2016’da olağanlaşmaya yönelik mutabakat çerçevesinde eski haline dönen bağlantılar, 2018’de İsrail’in, “Büyük Dönüş Yürüyüşü” gösterine müdahalesi kararı epey sayıda Filistinlinin hayatını yitirmesi ile bir kere daha koptu. Tel Aviv Büyükelçisi’nin merkeze çağrılırken, 4 yıldır iki ülke ilgileri Süreksiz Maslahatgüzarlar seviyesinde yürütülüyor.
BİRİNCİ TEMAS DIŞİŞLERİ’NDEN
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Herzog ile görüşmesi ve “ziyaret olabilir” açıklamasının akabinde birinci temas Dışişleri Bakanları seviyesinde gerçekleşti. Bakan Mevlüt Çavuşoğlu, mevkidaşı Yair Lapid ile telefonda görüştü. Bakanlıktan yapılan açıklamada, görüşmenin içeriğine ait bilgi verilmedi.