Bir tek karar vardı: Bağımsız yeni devlet
Mustafa Kemal, 9. Ordu Müfettişi vazifesiyle 16 Mayıs 1919’da Bandırma vapuruyla Samsun’a hareket ettiğinde, bir gün evvel İzmir Yunanlarca işgal edilmişti. Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’ni imzalamıştı. İstanbul’a 13 Kasım 1918’de dönen Mustafa Kemal, Boğaz’a demirlemiş düşman donanmasını gördüğünde “Geldikleri üzere giderler” demiş ve kurtuluş çabasına başlamıştır.
‘Genel durum ve görünüş’
Mustafa Kemal, Nutuk’un başında, işte bu ortamın bir panoramasını çizer:
“Samsun’a çıktığım gün genel durum ve görünüş” başlığını taşıyan bu kısımda Mustafa Kemal, ülkenin ne kadar güç durumda olduğunun altını çizmekle, kurtuluş uğraşını de nasıl güç şartlar altında başlatmış olduğuna dikkati çeker. Bu kuvvetlik, Mustafa Kemal’in anlatımıyla özetle şu biçimdedir: “Savaştan yenik çıkan Osmanlı Devleti şartları ağır bir mütareke imzalamış, ordu her yerde zedelenmiştir. Ulus yorgun ve fakirdir. Savaşa girilmesine niye olanlar yurt dışına kaçmışlardır. Padişah Vahdettin, tahtını kurtarma gayretindedir. Damat Ferit’in başkanlığındaki hükümet aciz, korkaktır. Ordunun elinden silahları alınmaktadır. Mütarekenin şartları çiğnenerek, İtilaf Devletleri’nin donanması ve askeri İstanbul’a, Fransızlar Adana vilayetine, İngilizler Urfa, Maraş ve Antep’e, İtalyanlar Antalya ve Konya’ya girmişlerdir; İngiliz askerleri Merzifon ve Samsun’da bile bulunmaktadırlar. Yunanlar 15 Mayıs’ta İzmir’e asker çıkarmışlardır. Yurdun her yanında Hristiyan azınlıklar, açık ya da saklı, devletin çökmesi için çalışmaktadırlar. İstanbul Rum Patrikhanesi, Mavi Mira Konseyi ile yurdun her yanında çeteler kurmakta, propagandalar yaptırmakla uğraşmaktadır. Ermeni Patriği de onlarla birebir kanıda çalışıyor: Merkezi İstanbul’da olan Pontus Cemiyeti bütün Karadeniz kıyılarında hazırlık ortasındadır.”
Atatürk’ün sonucu
Durumun müthişliği ve yükü karşısında, her yerde, her bölgede birtakım bireylerce kurtuluş yolları düşünülmeye başlanmıştır. Trakya’da, Doğu’da, Trabzon’da, İstanbul’da ve İzmir’de, “Müdafaai Hukuk”, “Reddi İlhak” isimleriyle dernekler kurulur. Bitlis, Elazığ vilayetlerinde ise İstanbul’dan yönetilen “Kürt Teali Cemiyeti”, Konya dolaylarında bir daha İstanbul’dan yönetilen “Teali İslam Cemiyeti” üzere ziyanlı dernekler de kelam konusudur. “İngiliz Muhipleri Cemiyeti” İngiltere yanlısı çalışmalar yapmakta, birtakım önde gelen şahıslar de gerçek kurtuluşu, Amerikan mandası istemek ve sağlamakta görmektedir.Ordunun durumunu ve müfettişlik misyonunun geniş yetkilerini anlatan Mustafa Kemal, “kendi sonucu”nı şöyleki açıklar: “… bu durum karşısında bir tek karar vardı. O da ulus egemenliğine dayanan, tam bağımsız yeni bir Türk devleti kurmak. İşte, daha İstanbul’dan çıkmadan evvel düşündüğümüz ve Samsun’da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulamaya başladığımız karar, bu karar olmuştur.”
Mustafa Kemal’in ise daha Ulusal Mücadele’nin başında tek parolası vardır: “Ya istiklal ya ölüm!”
Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi’nden daha sonra da Mazhar Müfit Kansu’ya şu biçimde diyecektir: “Tek zirve, tek kurşun kalıncaya kadar uğraş veya da: Ya istiklal ya mevt.”
16 Ekim 1927 tarihindeki Hakimiyeti Ulusala gazetesinde Atatürk’ün Nutuk’u okumasına yer veriliyor.
İngiliz casusların mektupları
“Tarihi yaşadığı üzere yazmak”, daha Sivas Kongresi günlerinde, Mustafa Kemal Atatürk’ün fikir sistemindeki yerini almıştı. Mazhar Müfit Kansu’ya şöyleki der: “ben yazamazsam sen yazarsın…” “Başımıza neler örülmek istendiği ve nasıl direndiğimiz görülmeli ve gelecek jenerasyonlar için ders teşkil etmeli ve uyanıklık sağlamalıdır.”
Nutuk’ta, İngiltere yanlısı çalışmalar yaptığını belirttiği “İngiliz Muhipleri Cemiyeti” yani “İngiliz Dostları Derneği”nin faaliyetleri, görünürdeki isminin tam tersine düşmancadır. Muhiplerin foyası, derneğin kelamda lideri, eski Şurayı Devlet (Danıştay) üyesi Sait Molla’nın, derneğin bilinmeyen lideri Rahip Frew’ya, asıl ismiyle İngiliz casusu ordu papazı Albay Emiling’e yazdığı on iki mektubun ele geçirilmesiyle ortaya dökülür. Mustafa Kemal Paşa’nın, “İngiliz serüvenci” dediği Rahip Frew’ya gönderilen mektuplarda; Ulusal Gayret aleyhine yapılan propagandalar, Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’yu örgütlemesine karşı faaliyetler, ayaklanmalar çıkarılması için verilen rüşvetler ve daha neler anlatılmaktadır.
Gelecek jenerasyonlara ders
Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk’ta bu mektupların tamamına yer verir. Kelam konusu evrakların, “Ulusal savaşlar sırasında karşılaştığımız açık ve zımnî kuvvetlikler üzerinde esaslı bir bilgi edinmeye ve gelecek nesillerin ders almasına ve uyanmasına yarayacak nitelikte” olduğunu kaydeder. Atatürk’ün, bu evrakların, gelecek jenerasyonların ders almasına ve uyanmasına yarayacağına ait fikri, hayli öncelere; Nutku’nu okuduğu tarih olan 1927’dilk öncelere dayanır. Daha, Kurtuluş Savaşı başlarında Sivas’ta iken, bu evraklar için, Mazhar Müfit Kansu’ya şu biçimde diyordu: “Bir gün gelir de hatıratımı yazarsam, bunları motamot emsali âtiye için ibret ve intihabı mucip olmak üzere neşredeceğim. Ama vakit ve hâdisatın neler tevlit edeceği aşikâr olmaz. Bu üzere önemli vesaikin sende de birer sureti bulunsun.”
‘Umudun çiçekleri’
Tarihler daha Ekim/Kasım 1919’u gösteriyor. Bütün ülke işgal altında ve Mustafa Kemal Paşa daha Ankara’ya bile gelmemiş. O gece, şunları kaydediyor tarihe: “Kopyalarını al, ben yazamazsam sen yazarsın, yazarsam sen de anılarında bunlardan kelam etmeyi unutma. Zira bunlar Ulusal uğraşımızda karşı karşıya kaldığımız zımnî ve açık binbir türlü kuvvetlik ve entrikalar hakkında asıllı kanıtlardır. Başımıza neler örülmek istendiği ve nasıl direndiğimiz ve daha doğrusu milletin isteklerine uygun halde ve onun dayanağıyla nasıl çalıştığımız görülmeli ve gelecek nesiller için ders teşkil etmeli ve uyanıklık sağlamalıdır. esasen her şey unutulur. Lakin biz her şeyi gençliğe bırakacağız, o gençlik ki hiç bir şeyi unutmayacaktır, gelecek umudunun ışıklı çiçekleri onlardır.”
YARIN: TAM BAĞIMSIZLIK DERSi
Mustafa Kemal, 9. Ordu Müfettişi vazifesiyle 16 Mayıs 1919’da Bandırma vapuruyla Samsun’a hareket ettiğinde, bir gün evvel İzmir Yunanlarca işgal edilmişti. Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’ni imzalamıştı. İstanbul’a 13 Kasım 1918’de dönen Mustafa Kemal, Boğaz’a demirlemiş düşman donanmasını gördüğünde “Geldikleri üzere giderler” demiş ve kurtuluş çabasına başlamıştır.
‘Genel durum ve görünüş’
Mustafa Kemal, Nutuk’un başında, işte bu ortamın bir panoramasını çizer:
“Samsun’a çıktığım gün genel durum ve görünüş” başlığını taşıyan bu kısımda Mustafa Kemal, ülkenin ne kadar güç durumda olduğunun altını çizmekle, kurtuluş uğraşını de nasıl güç şartlar altında başlatmış olduğuna dikkati çeker. Bu kuvvetlik, Mustafa Kemal’in anlatımıyla özetle şu biçimdedir: “Savaştan yenik çıkan Osmanlı Devleti şartları ağır bir mütareke imzalamış, ordu her yerde zedelenmiştir. Ulus yorgun ve fakirdir. Savaşa girilmesine niye olanlar yurt dışına kaçmışlardır. Padişah Vahdettin, tahtını kurtarma gayretindedir. Damat Ferit’in başkanlığındaki hükümet aciz, korkaktır. Ordunun elinden silahları alınmaktadır. Mütarekenin şartları çiğnenerek, İtilaf Devletleri’nin donanması ve askeri İstanbul’a, Fransızlar Adana vilayetine, İngilizler Urfa, Maraş ve Antep’e, İtalyanlar Antalya ve Konya’ya girmişlerdir; İngiliz askerleri Merzifon ve Samsun’da bile bulunmaktadırlar. Yunanlar 15 Mayıs’ta İzmir’e asker çıkarmışlardır. Yurdun her yanında Hristiyan azınlıklar, açık ya da saklı, devletin çökmesi için çalışmaktadırlar. İstanbul Rum Patrikhanesi, Mavi Mira Konseyi ile yurdun her yanında çeteler kurmakta, propagandalar yaptırmakla uğraşmaktadır. Ermeni Patriği de onlarla birebir kanıda çalışıyor: Merkezi İstanbul’da olan Pontus Cemiyeti bütün Karadeniz kıyılarında hazırlık ortasındadır.”
Atatürk’ün sonucu
Durumun müthişliği ve yükü karşısında, her yerde, her bölgede birtakım bireylerce kurtuluş yolları düşünülmeye başlanmıştır. Trakya’da, Doğu’da, Trabzon’da, İstanbul’da ve İzmir’de, “Müdafaai Hukuk”, “Reddi İlhak” isimleriyle dernekler kurulur. Bitlis, Elazığ vilayetlerinde ise İstanbul’dan yönetilen “Kürt Teali Cemiyeti”, Konya dolaylarında bir daha İstanbul’dan yönetilen “Teali İslam Cemiyeti” üzere ziyanlı dernekler de kelam konusudur. “İngiliz Muhipleri Cemiyeti” İngiltere yanlısı çalışmalar yapmakta, birtakım önde gelen şahıslar de gerçek kurtuluşu, Amerikan mandası istemek ve sağlamakta görmektedir.Ordunun durumunu ve müfettişlik misyonunun geniş yetkilerini anlatan Mustafa Kemal, “kendi sonucu”nı şöyleki açıklar: “… bu durum karşısında bir tek karar vardı. O da ulus egemenliğine dayanan, tam bağımsız yeni bir Türk devleti kurmak. İşte, daha İstanbul’dan çıkmadan evvel düşündüğümüz ve Samsun’da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulamaya başladığımız karar, bu karar olmuştur.”
Mustafa Kemal’in ise daha Ulusal Mücadele’nin başında tek parolası vardır: “Ya istiklal ya ölüm!”
Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi’nden daha sonra da Mazhar Müfit Kansu’ya şu biçimde diyecektir: “Tek zirve, tek kurşun kalıncaya kadar uğraş veya da: Ya istiklal ya mevt.”
16 Ekim 1927 tarihindeki Hakimiyeti Ulusala gazetesinde Atatürk’ün Nutuk’u okumasına yer veriliyor.
İngiliz casusların mektupları
“Tarihi yaşadığı üzere yazmak”, daha Sivas Kongresi günlerinde, Mustafa Kemal Atatürk’ün fikir sistemindeki yerini almıştı. Mazhar Müfit Kansu’ya şöyleki der: “ben yazamazsam sen yazarsın…” “Başımıza neler örülmek istendiği ve nasıl direndiğimiz görülmeli ve gelecek jenerasyonlar için ders teşkil etmeli ve uyanıklık sağlamalıdır.”
Nutuk’ta, İngiltere yanlısı çalışmalar yaptığını belirttiği “İngiliz Muhipleri Cemiyeti” yani “İngiliz Dostları Derneği”nin faaliyetleri, görünürdeki isminin tam tersine düşmancadır. Muhiplerin foyası, derneğin kelamda lideri, eski Şurayı Devlet (Danıştay) üyesi Sait Molla’nın, derneğin bilinmeyen lideri Rahip Frew’ya, asıl ismiyle İngiliz casusu ordu papazı Albay Emiling’e yazdığı on iki mektubun ele geçirilmesiyle ortaya dökülür. Mustafa Kemal Paşa’nın, “İngiliz serüvenci” dediği Rahip Frew’ya gönderilen mektuplarda; Ulusal Gayret aleyhine yapılan propagandalar, Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’yu örgütlemesine karşı faaliyetler, ayaklanmalar çıkarılması için verilen rüşvetler ve daha neler anlatılmaktadır.
Gelecek jenerasyonlara ders
Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk’ta bu mektupların tamamına yer verir. Kelam konusu evrakların, “Ulusal savaşlar sırasında karşılaştığımız açık ve zımnî kuvvetlikler üzerinde esaslı bir bilgi edinmeye ve gelecek nesillerin ders almasına ve uyanmasına yarayacak nitelikte” olduğunu kaydeder. Atatürk’ün, bu evrakların, gelecek jenerasyonların ders almasına ve uyanmasına yarayacağına ait fikri, hayli öncelere; Nutku’nu okuduğu tarih olan 1927’dilk öncelere dayanır. Daha, Kurtuluş Savaşı başlarında Sivas’ta iken, bu evraklar için, Mazhar Müfit Kansu’ya şu biçimde diyordu: “Bir gün gelir de hatıratımı yazarsam, bunları motamot emsali âtiye için ibret ve intihabı mucip olmak üzere neşredeceğim. Ama vakit ve hâdisatın neler tevlit edeceği aşikâr olmaz. Bu üzere önemli vesaikin sende de birer sureti bulunsun.”
‘Umudun çiçekleri’
Tarihler daha Ekim/Kasım 1919’u gösteriyor. Bütün ülke işgal altında ve Mustafa Kemal Paşa daha Ankara’ya bile gelmemiş. O gece, şunları kaydediyor tarihe: “Kopyalarını al, ben yazamazsam sen yazarsın, yazarsam sen de anılarında bunlardan kelam etmeyi unutma. Zira bunlar Ulusal uğraşımızda karşı karşıya kaldığımız zımnî ve açık binbir türlü kuvvetlik ve entrikalar hakkında asıllı kanıtlardır. Başımıza neler örülmek istendiği ve nasıl direndiğimiz ve daha doğrusu milletin isteklerine uygun halde ve onun dayanağıyla nasıl çalıştığımız görülmeli ve gelecek nesiller için ders teşkil etmeli ve uyanıklık sağlamalıdır. esasen her şey unutulur. Lakin biz her şeyi gençliğe bırakacağız, o gençlik ki hiç bir şeyi unutmayacaktır, gelecek umudunun ışıklı çiçekleri onlardır.”
YARIN: TAM BAĞIMSIZLIK DERSi