Birinci keşfeden Türkler oldu! Deri rengine nazaran bile değişiyor…
Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – “Müzik ruhun gıdasıdır” kelamını duymayan yoktur. Pekala müzik bedenin da besini olabilir mi? Kimi tarihçiler ve bilim insanları en az 6 bin yıldan beri devam eden Türk müziği geleneğinden bahsediyorlar. Kökeni bu kadar eski olan Türk müziği çeşitli hastalıkların tedavisi için kullanılmış ve hâlâ da kullanılıyor! ABD New York’ta 1920’li senelerda hastanelerde ve hapishanelerde müziğin yatıştırıcı etkisinin araştırılmaya başlanması ile bir daha gündeme gelen müzikle tedaviyi, Türkler yüzseneler evvelce nasıl keşfettiler? Günümüzde müzikle tedavi nasıl yapılıyor? İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Müzikoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Pınar Somakcı ve Akademisyen-Müzisyen Emine Begüm Kanıkey Güvenç Akçay‘a sorduk.
‘GİZEMLERE MÜZİK, RİTİM VE DANSLA KARŞI KOYDULAR’
Türklerde müzikle tedavinin başlangıcının, kesin bir tarih verilememekle birlikte Türk tarihi kadar eskiye gittiği düşünülüyor. Müziğin insanları bir hipnoz hali oluşturarak etkilediği ve hatta kitlelere vakit zaman istikamet verdiği söyleniyor. Tarih boyunca da hastalıkların tedavisinde çok yaygın bir sistem olarak kullanılmış. Prof. Dr. Pınar Somakcı insanların doğal felaketlerin ne olduğunu anlayamadıkları gizemli durumlarda olayları olağanüstü gizemlerle, ruhlarla ve sihirlerle bağdaştırdıklarını, bir daha bu felaketlerin hastalıklara sebep olduğunu düşündükleri berbat ruhlardan korunmak için tabiattaki sesleri taklit ettiklerini söylemiş oldu.
“kuvvetli gördükleri hayvanların derilerinin gerili olduğu ve üzerinde resmi çizili hayvanın gücünü kullandıklarına inanarak bu gizemlere müzik, ritim ve dansla karşı koymuşlardır” diyen Somakcı, Şamanizm’e göre hastalıkların, makûs ruhların insanları cezalandırmasından kaynaklandığını belirtti. Bu niçinle tedavinin de müzik ve ritim eşliğinde yapılan danslar ve söylenen müziklerden oluştuğuna dikkat çekti.
‘DİNİ KURALLAR VE ÖLÇÜLERİNCE KULLANILDI’
Prof. Dr. Pınar Somakcı İslamiyet’in kabulünden daha sonra Şaman inancının İslam dini inancına uygun olmaması sebebiyle Şamanizm geleneklerine nazaran yapılan tedaviye yönelik ayin ve merasimlerin terk edildiğini söylemiş oldu. Prof. Dr. Somakcı, “Fakat her ne olursa olsun müziğin insan ruhuna olan tesirleri göz gerisi edilmedi. Savaşlarda, kahramanlık, cüret ve güç vermesi; eğlencelerde, kutlamalarda müziğin bir ortaya getirme, paylaşma özelliği sebebiyle İslam dini kuralları ve ölçülerince kullanılmaya devam edildi” dedi.
1820 YILINA KADAR UYGULANDI
Arap filozof El-Kindî’nin Hıltlar tedavisinin, udun telleri ve dört element ile bedendeki dört sıvının, ilgili tel üstündeki müzikal gezinme kararında bedendeki bu sıvıların güçlendiği ya da zayıfladığı teorisine dayandığına dikkat çeken Prof. Dr. Pınar Somakcı, klasik Osmanlı hekimliğinin son temsilcisi Gevrekzâde Şuûri Hasan Efendi’nin “Tâdîlü’l Emzice” isimli yapıtında de makamların ve tedavi edilen hastalıkların burçlar, avaze, gezegenler, ögeler, cilt rengi, meslekler ve gün ortasındaki vakit içindera göre sınıflandırıldığını belirtti. Somakcı, “Selçuklu ve Osmanlı Periyodu makamsal müzikle tedavi, özel şifahanelerde 1820 yılına kadar uygulandı” dedi.
‘BURCUNA UYGUN MAKAM DİNLETİLİYORDU’
Selçuklu ve Osmanlı devrinde uygulanan makamsal müzikle tedavinin tabip tarafınca hastanın müzikle tedaviye uygun görülmesiyle başladığını belirten Prof. Dr. Somakcı, müneccimbaşıları tarafınca hastanın yıldıznamesinin hazırlandığını, burcuna göre hastalıklara olan yatkınlığının belirlenmesini sağladığını belirtti. “Kişinin burç özelliklerine bakılırsa karakter tahlilinin tamamlanması, usta müzisyenler tarafınca hastanın burcuna uygun makamın hastaya dinletilmesi ile tedavi şekilleniyordu” diyen Somakcı, özel şifahanelerde müneccim, tabip ve usta müzisyenlerin bir ortaya gelerek oluşturdukları makamsal müzikle tedavi prosedürü, özellikle ruhsal hastalıkların tedavisinde kullanıldığına dikkat çekti.
‘KADİM BİR KÜLTÜR MİRASI’
Çağdaş tıbbın gelişmesiyle bu cins tedavilerin bırakıldığına dikkat çeken Pınar Somakcı, 1920’de New York’ta yapılan bir araştırmayla bahsin bir daha gündeme geldiğini söylemiş oldu. Prof. Dr. Somakcı, “Her ne kadar Avrupa’da uygulanmaya ve yayılmaya başladığı niyeti hâkim olsa da, aslında müzikle tedavi biz Türkler için on asırlık kadim bir kültür mirası” diye konuştu.
OTİZM TEDAVİSİNDE KULLANILIYOR
Pentatik müzik Orta Asya şamanlarının tedavi seanslarında kullandıkları bir müzik tipi. Kanıkey Güvenç Akçay, bu müziğe kimi müzikologların “Allah’ın hediyesi” dediklerini, Orta Asya şamanlarının tedavi seansında kullandıkları bu müzik çeşidinin günümüzde Nordoff Robins Müzik Enstitüsü’nde bilhassa otistik çocukların tedavisinde kullanıldığını söylemiş oldu. Müzisyen Akçay, “Bu müzik çeşidinin kendine itimat ve kararlılık hissi verdiği tespit edildiği için otizmin aşılmasında epey tesirli olduğu görülüyor” ayrıntısını aktardı.
MAKUS RUHLARI KOVAN KIYMETLİ BİR ÇALGI
Tedavi esnasında sıradan ritim aletlerinin, kimi üflemeli telli, yaylı çalgıların ve Orta Asya devrinde kullanılan kopuz yahut bağlamanın tedavi edici, güzel ruhları çağıran, makûs ruhları kovan değerli bir çalgı olarak kullanıldığını söyleyen Prof. Dr. Pınar Somakcı, “İslamiyet’in kabulünden daha sonra askeri müzik ve dini müziğin gelişmesiyle kös, nakkare, zil, ney, rebap kudüm, halile, çeng üzere çalgılar kullanıldı. Dini motifler yerini yavaş yavaş toplumsal bahislere çevirmesiyle klasik Türk müziği ve halk müziği de gelişmiş, vakit içinde tedavide ud, santur, kanun, tanbur, kemençe, bağlama üzere çalgılar da kullanılmaya başlanmıştır” tabirlerini kullandı.
‘CESARET HİSSİNİN UYANMASI İÇİN KULLANILDI’
Türklerin tedavide kullandıkları çalgıların en eskilerinin davul ve flütler olduğunu söyleyen Kanıkey Güvenç Akçay, “Davullar ilan ve işaret aleti olmasının yanında şamanlar tarafınca da makûs ruhların kovulması ve yürek hissinin uyanması için kullanılmıştı” dedi.
HASTALIKLARDAN ESİRGEYİCİ BİR ÖGEYDİ
Yayla yahut parmakla icra edilen kopuz, topşuur, komuz, kıyak, dombra, dutar, koçkarca (rübab), çeng, gıçek, yatugan (cetigen) miskal, kılkopuz, şan gobız, asatayak, sıbızgı, davul üzere müzik aletlerinin ve çeşitli ritim sazlarının eşliğinde şamanların trans haline geçtiklerine dikkat çeken müzisyen Akçay, tarihi seyirde İslam dininin etkisiyle Asya Türk musikisinin vakit içerisinde tasavvufi Türk musikisini doğurduğunu söylemiş oldu. “Bahsi geçen enstrümanların yanında bir daha keman, bağlama, cura, âşık sazı, son devirlerde piyano da kullanılan enstrümanlar içinde” diyen Akçay, müziğin Türk kültüründe sadece hastalıkların tedavisinde değil, hastalıktan esirgeyici bir öge olarak kullanıldığına da vurgu yaptı.
Makamların tedavilerde muhakkak bir dinlenme saati olduğunu söyleyen Prof. Dr. Pınar Somakcı hem de makamların ırka, burca, mesleğe ve cilt rengine tesiri olduğunu da ekledi. Bahisle ilgili birinci araştırmayı 17. yüzyılda hayatış olan şair, tabip Hasan Şuûrî’nin “Ta’dîlü’l-Emzice” isimli yapıtında kaleme aldığını söyleyen Somakcı, bu kitaptla hastalıkların makamlarla ve on iki burçla ilişkilendirdiğini söylemiş oldu.
FELÇ, BAĞIRSAK HASTALIKLARI VE DAHA FAZLASI…
Araştırmalara göre müzikle tedavinin temelini oluşturan on iki makamın âlâ geldiği hastalıklar şöyle sıralanıyor:
Makâm-ı râst: Felce âlâ gelir.
Makâm-ı ‘ırâk: Ateşli hastalıklara, beşere sersemlik veren bir hastalıklara, yüzün ve göz kapaklarının şişmesi, bir sıcak verem ve çarpıntıya yararı vardır.
Makâm-ı ısfahân: Soğukluk ve kuruluktan kaynaklanan hastalıklara güzel geldiği üzere zekâ, akıl, hatırlama ve düşünme, ağırlaşma ve odaklanma gücünü artırır.
Makâm-ı zirefkend: Vücutta görülen felç, ağız felci, yarım felç, sırt ağrısı, eklem ağrıları ve kulunç hastalıklarını tedavi eder.
Makâm-ı rehâvi: Her türlü baş ağrısına faydalı olup, kalp çarpıntısını maniler. Felç ve balgam ve kanla ilgili hastalıkları vücuttan söker atar.
Makâm-ı büzürg: Bağırsak ağrısı, kulunç ve bedende görülen önemli hastalıklara yararı olup zihni berraklaştırır. Hakikat düşünmeyi, zihni toparlamayı sağlar, sevda (aşırı sevgiden doğan bir çeşit hastalık) ve çeşitli kaygılarla ilgili hastalıklara büyük faydaları olur.
Makâm-ı zengûle: Akıl hastalıkları, ciğerler ve mide ile ilgili rahatsızlıklara yararı olmasının yanı sıra kalbe ferahlık ve huzur verir.
Makâm-ı hicâz: İdrara çıkma zorluğuna, bedende görülen tehlikeli ağrı ve sancılara yeterli gelmesinin yanında cinsel gücü harekete geçirir.
Makâm-ı buselik: Kulunç hastalığına, kalça kemiği ağrısına, baş ağrısı ve kanla ilgili rahatsızlıklara faydalıdır.
Makâm-ı uşşâk: Gut hastalığı, uykusuzluk ve ayak ağrılarını tedavi çok faydalı olup insanı rahatlatır.
Makâm-ı hüseynî: Kalp ve ciğerde oluşan iltihaplara, mide rahatsızlıklarına, sıtmalı ve hummâlı hastalıklarının ateşini söndürmeye faydalıdır.
Makâm-ı nevâ: Uyluk başından tırnağa kadar varan siyatik ağrısına, kalça kemiği ağrısına düzgün geldiği üzere insanı bozuk kanılardan uzaklaştırır ve zihnin hatırlama gücünü artırır.
ESMER DERİLİLER İÇİN IRAK MAKAMI
Osmanlı hekimliğinin son temsilcisi Gevrekzâde Şuûri Hasan Efendi’ye bakılırsa, usta bir müzisyenin bireylerin tiplerine göre hangi makamın uygun olduğunu bilmesi gerekiyor. Prof. Dr. Pınar Somakcı makam ile cilt münasebetini şöyleki deklare etti:
“Esmer derili ve kuru ciltliler için Irak makamı. Buğday ve nemli ciltliler için Isfahân makamı. Sarışın ciltliler için Rast makamı. Beyaz ciltliler için Kûçek makamı.”
NABIZ VE MÜZİK ORTASINDAKİ GÜÇLÜ ALAKA
beraberinde Pınar Somakcı makamların günün hangi saatinde dinlenilmesi gerektiğine de değinerek, “Gevrekzade Şuûri Hasan Efendi, nabız ve müzik içinde kuvvetli bir münasebetin olduğunu, tabibin nitelikleri içinde müzik bilgisinin de olması gerektiğini söylemiştir. Âlâ bir tabibin, günün hangi saatlerinin hangi mizaçlarla uyumlu olduğunu bilmesi ve musikişinaslara yol göstermesi gerektiğini, evvela hastanın tabiat ve mizacını teşhis ederek ona faydalı olabilecek musikiyi tespit etmesi gerektiğini tabir etmektedir” formunda konuştu.
‘KALP RİTMİNİ yenidenLAYAN RİTİM’
Her bir enstrümanın beşere verdiği hissin farklı olduğunu söyleyen müzisyen Kanıkey Güvenç Akçay, “Ney sesi beşere en yakın seslerdendir. Gönüle hitap eder. İnsanı manevi olgunluğa yöneltir. Müzik terapi çalışmalarında klasik formda Türk Musikisini Araştırma ve Tanıtma kümesi olarak yaptığımız pasif terapide, icra edilecek makam ney sazı yahut öbür bir üflemeli sazla ritimsiz emprovize olacak biçimde başlanır. sonrasındasında su sesi ve dombra enstrümanları eşlik eder. Su sesinin arındırıcı özelliği vardır. Makus kanıların oluşmasını mahzurlar, frekansı yükseltir. Dombra yahut bendir ile kalp ritminde birbirini yinelayan ritim vurulur. tekrar eden ritimler dışarıdan gelen seslere kalkan olurlar ve transı kolaylaştırırlar, ney yahut üflemeli enstrüman ritimli biçimde makamda gezinir. sonrasındasında yaylı, telli, tuşlu sazlar icra edilen makamda doğaçlama gezinirler ve seans biterken yeniden başladığı üzere ney ile yahut üflemeli sazla evvel ritimli daha sonra ritimsiz tek olarak seans bitirilir. Terapiye başlarken üflemeli sazlar tercih edilir lakin öbür entsrümanlar da icrada kullanılabilir” sözlerini kullandı.
TELLİ SAZLAR KARARLILIK VE İNANÇ HİSSİ UYANDIRIYOR
Üflemeli sazların rahatlatıcı, sakinleştirici, zihni arındırıcı, acı derecesini azaltıcı özelliği olduğuna dikkat çeken Akçay, bu sebeple üflemeli sazların uyku öncesi rahatlamak, gün içerisinde gerginliği ve gerilimi azaltmak için dinlenebileceğine dikkat çekti. “Yaylı sazlar frekanslarının yüksek olması ötürüsıyla güne başlarken dinlenebilir. Beşerde gerginliği azaltıcı, esneklik artırıcı özelliği vardır. Yaylı sazların ruhsal rahatsızlıkların tedavisinde tesirli olduğu bilinmektedir ayrıyeten düşük nabzı yükseltir” dedi.
Müzisyen Akçay, vurmalı çalgıların güç düzeyini dengelediklerini ve Parkinson, Alzheimer, hiperaktivite üzere rahatsızlıkların tedavisinde kullanıldığını belirtti. Telli çalgıların insan bünyesindeki sıvıları harekete geçirdiğini söyleyen Akçay, hem de kararlılık, ahenk ve inanç hisleri uyandırdığına da dikkat çekti.
HİCAZ MAKAMI GECE, SABA MAKAMI GÜN DOĞMADAN
Kanıkey Güvenç Akçay, 200 yıllık bir kaynak olan Hâşim Beyefendi Mecmuası’nda hangi makamın hangi organa faydalı olduğuna, hangi saatlerde dinlenilmesi gerektiğine dair ayrıntıların bulunduğuna dikkat çekerek şunları söz etti:
“Musiki üstadı, alım, Safiyü’d-Din Urmevî muhakkak makamların makul saatlerde dinlenilmesinin daha tesirli olacağını söz etmiştir. Bu bilgilere göre Hüseyni makamı tan yeri aydınlandığında, Zirgüle makamı öğlen vaktinde, Rast makamı gece yarısı, kuşluk vaktinde ve gündüz, Saba makamı gün doğmadan, Hicaz makamı gece vakti, İsfahan makamı gün batarken dinlenirse tesirlidir. Ayrıyeten Türk müziğinin kökeni olan, günün şimdi her saatinde dinlenebilen ‘pentatonik’ müziğin kendine itimat ve kararlılık hissi uyandırdığı bilinir. Pentatonik müzik, insanı tabiatına yakınlaştıran müziktir.”
KUTSAL BİR ATIN YÜRÜYÜŞÜNÜ TAKLİT EDİYORLARDI
Pekala müzik ile tedavi esnasında gerçekleştirilen ritüeller nelerdi? Bu soruya Prof. Dr. Pınar Somakcı, ve akademisyen müzisyen Kanıkey Güvenç Akçay tıpkı yanıtı verdi. Şamanlar çeşitli ritim ve özel melodilerle kutsal bir atın yürüyüşünü taklit ederek yahut çeşitli sembolik hareketlerle vecd halinde hastalıkların giderilmesi, toplum sorunların çözülmesi, toplumda rahmetin ve barışın olması için dua edip cet ruhuna yöneliyorlar. Şaman dansının günümüze kadar ulaşmış bilinen en eski örnek olduğunu söyleyen Akçay, bu dansın bugün Sıhhat Bakanlığı’nın düzenlediği ‘Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları’ alanında müzik terapi sertifika programında müzik terapisti Dr. Rahmi Oruç Güvenç’un öğretileriyle uygulandığını belirtti.
SAYISIZ BİLİMSEL ARAŞTIRMA VAR
Müzikle tedaviyi kanıtlama konusunda çeşitli kitap, makale, bildiri ve tez çalışmalarının bulunduğunu belirten Prof. Dr. Pınar Somakcı, “1920 yılında New York eyaletinin hastane ve hapishanelerinde müziğin insan ruhu üstündeki tesirleri araştırılmıştır. I. ve II. Dünya savaşları daha sonrası yaralılara canlı müzik dinletilmiş, tedavilere olumlu yansıyan sonuçlar değerlendirilmiştir. bu biçimdece müziğin tedavideki yeri, müzik terapi olarak bir kere daha gündeme gelmiştir. Müzik terapide, periyodun psikoterapi yaklaşımları ortasında yer alan teknikler alınmış ve geliştirilmiştir” dedi. Kanıkey Güvenç Akçay ise Türk Musikisini Araştırma ve Tanıtma kümesinin kurucusu etnomüzikolog, müzik terapisti Dr. Rahmi Oruç Güvenç’in çalışmalarıyla bir fazlaca ayrıntının gün yüzüne çıktığını ve Dr. Oruç Güvenç’in gerek yurt ortasında gerekse yurt haricinde yaptığı sayısız bilimsel araştırmanın bulunduğuna dikkat çekti.
Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – “Müzik ruhun gıdasıdır” kelamını duymayan yoktur. Pekala müzik bedenin da besini olabilir mi? Kimi tarihçiler ve bilim insanları en az 6 bin yıldan beri devam eden Türk müziği geleneğinden bahsediyorlar. Kökeni bu kadar eski olan Türk müziği çeşitli hastalıkların tedavisi için kullanılmış ve hâlâ da kullanılıyor! ABD New York’ta 1920’li senelerda hastanelerde ve hapishanelerde müziğin yatıştırıcı etkisinin araştırılmaya başlanması ile bir daha gündeme gelen müzikle tedaviyi, Türkler yüzseneler evvelce nasıl keşfettiler? Günümüzde müzikle tedavi nasıl yapılıyor? İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Müzikoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Pınar Somakcı ve Akademisyen-Müzisyen Emine Begüm Kanıkey Güvenç Akçay‘a sorduk.
‘GİZEMLERE MÜZİK, RİTİM VE DANSLA KARŞI KOYDULAR’
Türklerde müzikle tedavinin başlangıcının, kesin bir tarih verilememekle birlikte Türk tarihi kadar eskiye gittiği düşünülüyor. Müziğin insanları bir hipnoz hali oluşturarak etkilediği ve hatta kitlelere vakit zaman istikamet verdiği söyleniyor. Tarih boyunca da hastalıkların tedavisinde çok yaygın bir sistem olarak kullanılmış. Prof. Dr. Pınar Somakcı insanların doğal felaketlerin ne olduğunu anlayamadıkları gizemli durumlarda olayları olağanüstü gizemlerle, ruhlarla ve sihirlerle bağdaştırdıklarını, bir daha bu felaketlerin hastalıklara sebep olduğunu düşündükleri berbat ruhlardan korunmak için tabiattaki sesleri taklit ettiklerini söylemiş oldu.
“kuvvetli gördükleri hayvanların derilerinin gerili olduğu ve üzerinde resmi çizili hayvanın gücünü kullandıklarına inanarak bu gizemlere müzik, ritim ve dansla karşı koymuşlardır” diyen Somakcı, Şamanizm’e göre hastalıkların, makûs ruhların insanları cezalandırmasından kaynaklandığını belirtti. Bu niçinle tedavinin de müzik ve ritim eşliğinde yapılan danslar ve söylenen müziklerden oluştuğuna dikkat çekti.
‘DİNİ KURALLAR VE ÖLÇÜLERİNCE KULLANILDI’
Prof. Dr. Pınar Somakcı İslamiyet’in kabulünden daha sonra Şaman inancının İslam dini inancına uygun olmaması sebebiyle Şamanizm geleneklerine nazaran yapılan tedaviye yönelik ayin ve merasimlerin terk edildiğini söylemiş oldu. Prof. Dr. Somakcı, “Fakat her ne olursa olsun müziğin insan ruhuna olan tesirleri göz gerisi edilmedi. Savaşlarda, kahramanlık, cüret ve güç vermesi; eğlencelerde, kutlamalarda müziğin bir ortaya getirme, paylaşma özelliği sebebiyle İslam dini kuralları ve ölçülerince kullanılmaya devam edildi” dedi.
1820 YILINA KADAR UYGULANDI
Arap filozof El-Kindî’nin Hıltlar tedavisinin, udun telleri ve dört element ile bedendeki dört sıvının, ilgili tel üstündeki müzikal gezinme kararında bedendeki bu sıvıların güçlendiği ya da zayıfladığı teorisine dayandığına dikkat çeken Prof. Dr. Pınar Somakcı, klasik Osmanlı hekimliğinin son temsilcisi Gevrekzâde Şuûri Hasan Efendi’nin “Tâdîlü’l Emzice” isimli yapıtında de makamların ve tedavi edilen hastalıkların burçlar, avaze, gezegenler, ögeler, cilt rengi, meslekler ve gün ortasındaki vakit içindera göre sınıflandırıldığını belirtti. Somakcı, “Selçuklu ve Osmanlı Periyodu makamsal müzikle tedavi, özel şifahanelerde 1820 yılına kadar uygulandı” dedi.
‘BURCUNA UYGUN MAKAM DİNLETİLİYORDU’
Selçuklu ve Osmanlı devrinde uygulanan makamsal müzikle tedavinin tabip tarafınca hastanın müzikle tedaviye uygun görülmesiyle başladığını belirten Prof. Dr. Somakcı, müneccimbaşıları tarafınca hastanın yıldıznamesinin hazırlandığını, burcuna göre hastalıklara olan yatkınlığının belirlenmesini sağladığını belirtti. “Kişinin burç özelliklerine bakılırsa karakter tahlilinin tamamlanması, usta müzisyenler tarafınca hastanın burcuna uygun makamın hastaya dinletilmesi ile tedavi şekilleniyordu” diyen Somakcı, özel şifahanelerde müneccim, tabip ve usta müzisyenlerin bir ortaya gelerek oluşturdukları makamsal müzikle tedavi prosedürü, özellikle ruhsal hastalıkların tedavisinde kullanıldığına dikkat çekti.
‘KADİM BİR KÜLTÜR MİRASI’
Çağdaş tıbbın gelişmesiyle bu cins tedavilerin bırakıldığına dikkat çeken Pınar Somakcı, 1920’de New York’ta yapılan bir araştırmayla bahsin bir daha gündeme geldiğini söylemiş oldu. Prof. Dr. Somakcı, “Her ne kadar Avrupa’da uygulanmaya ve yayılmaya başladığı niyeti hâkim olsa da, aslında müzikle tedavi biz Türkler için on asırlık kadim bir kültür mirası” diye konuştu.
OTİZM TEDAVİSİNDE KULLANILIYOR
Pentatik müzik Orta Asya şamanlarının tedavi seanslarında kullandıkları bir müzik tipi. Kanıkey Güvenç Akçay, bu müziğe kimi müzikologların “Allah’ın hediyesi” dediklerini, Orta Asya şamanlarının tedavi seansında kullandıkları bu müzik çeşidinin günümüzde Nordoff Robins Müzik Enstitüsü’nde bilhassa otistik çocukların tedavisinde kullanıldığını söylemiş oldu. Müzisyen Akçay, “Bu müzik çeşidinin kendine itimat ve kararlılık hissi verdiği tespit edildiği için otizmin aşılmasında epey tesirli olduğu görülüyor” ayrıntısını aktardı.
MAKUS RUHLARI KOVAN KIYMETLİ BİR ÇALGI
Tedavi esnasında sıradan ritim aletlerinin, kimi üflemeli telli, yaylı çalgıların ve Orta Asya devrinde kullanılan kopuz yahut bağlamanın tedavi edici, güzel ruhları çağıran, makûs ruhları kovan değerli bir çalgı olarak kullanıldığını söyleyen Prof. Dr. Pınar Somakcı, “İslamiyet’in kabulünden daha sonra askeri müzik ve dini müziğin gelişmesiyle kös, nakkare, zil, ney, rebap kudüm, halile, çeng üzere çalgılar kullanıldı. Dini motifler yerini yavaş yavaş toplumsal bahislere çevirmesiyle klasik Türk müziği ve halk müziği de gelişmiş, vakit içinde tedavide ud, santur, kanun, tanbur, kemençe, bağlama üzere çalgılar da kullanılmaya başlanmıştır” tabirlerini kullandı.
‘CESARET HİSSİNİN UYANMASI İÇİN KULLANILDI’
Türklerin tedavide kullandıkları çalgıların en eskilerinin davul ve flütler olduğunu söyleyen Kanıkey Güvenç Akçay, “Davullar ilan ve işaret aleti olmasının yanında şamanlar tarafınca da makûs ruhların kovulması ve yürek hissinin uyanması için kullanılmıştı” dedi.
HASTALIKLARDAN ESİRGEYİCİ BİR ÖGEYDİ
Yayla yahut parmakla icra edilen kopuz, topşuur, komuz, kıyak, dombra, dutar, koçkarca (rübab), çeng, gıçek, yatugan (cetigen) miskal, kılkopuz, şan gobız, asatayak, sıbızgı, davul üzere müzik aletlerinin ve çeşitli ritim sazlarının eşliğinde şamanların trans haline geçtiklerine dikkat çeken müzisyen Akçay, tarihi seyirde İslam dininin etkisiyle Asya Türk musikisinin vakit içerisinde tasavvufi Türk musikisini doğurduğunu söylemiş oldu. “Bahsi geçen enstrümanların yanında bir daha keman, bağlama, cura, âşık sazı, son devirlerde piyano da kullanılan enstrümanlar içinde” diyen Akçay, müziğin Türk kültüründe sadece hastalıkların tedavisinde değil, hastalıktan esirgeyici bir öge olarak kullanıldığına da vurgu yaptı.
Makamların tedavilerde muhakkak bir dinlenme saati olduğunu söyleyen Prof. Dr. Pınar Somakcı hem de makamların ırka, burca, mesleğe ve cilt rengine tesiri olduğunu da ekledi. Bahisle ilgili birinci araştırmayı 17. yüzyılda hayatış olan şair, tabip Hasan Şuûrî’nin “Ta’dîlü’l-Emzice” isimli yapıtında kaleme aldığını söyleyen Somakcı, bu kitaptla hastalıkların makamlarla ve on iki burçla ilişkilendirdiğini söylemiş oldu.
FELÇ, BAĞIRSAK HASTALIKLARI VE DAHA FAZLASI…
Araştırmalara göre müzikle tedavinin temelini oluşturan on iki makamın âlâ geldiği hastalıklar şöyle sıralanıyor:
Makâm-ı râst: Felce âlâ gelir.
Makâm-ı ‘ırâk: Ateşli hastalıklara, beşere sersemlik veren bir hastalıklara, yüzün ve göz kapaklarının şişmesi, bir sıcak verem ve çarpıntıya yararı vardır.
Makâm-ı ısfahân: Soğukluk ve kuruluktan kaynaklanan hastalıklara güzel geldiği üzere zekâ, akıl, hatırlama ve düşünme, ağırlaşma ve odaklanma gücünü artırır.
Makâm-ı zirefkend: Vücutta görülen felç, ağız felci, yarım felç, sırt ağrısı, eklem ağrıları ve kulunç hastalıklarını tedavi eder.
Makâm-ı rehâvi: Her türlü baş ağrısına faydalı olup, kalp çarpıntısını maniler. Felç ve balgam ve kanla ilgili hastalıkları vücuttan söker atar.
Makâm-ı büzürg: Bağırsak ağrısı, kulunç ve bedende görülen önemli hastalıklara yararı olup zihni berraklaştırır. Hakikat düşünmeyi, zihni toparlamayı sağlar, sevda (aşırı sevgiden doğan bir çeşit hastalık) ve çeşitli kaygılarla ilgili hastalıklara büyük faydaları olur.
Makâm-ı zengûle: Akıl hastalıkları, ciğerler ve mide ile ilgili rahatsızlıklara yararı olmasının yanı sıra kalbe ferahlık ve huzur verir.
Makâm-ı hicâz: İdrara çıkma zorluğuna, bedende görülen tehlikeli ağrı ve sancılara yeterli gelmesinin yanında cinsel gücü harekete geçirir.
Makâm-ı buselik: Kulunç hastalığına, kalça kemiği ağrısına, baş ağrısı ve kanla ilgili rahatsızlıklara faydalıdır.
Makâm-ı uşşâk: Gut hastalığı, uykusuzluk ve ayak ağrılarını tedavi çok faydalı olup insanı rahatlatır.
Makâm-ı hüseynî: Kalp ve ciğerde oluşan iltihaplara, mide rahatsızlıklarına, sıtmalı ve hummâlı hastalıklarının ateşini söndürmeye faydalıdır.
Makâm-ı nevâ: Uyluk başından tırnağa kadar varan siyatik ağrısına, kalça kemiği ağrısına düzgün geldiği üzere insanı bozuk kanılardan uzaklaştırır ve zihnin hatırlama gücünü artırır.
ESMER DERİLİLER İÇİN IRAK MAKAMI
Osmanlı hekimliğinin son temsilcisi Gevrekzâde Şuûri Hasan Efendi’ye bakılırsa, usta bir müzisyenin bireylerin tiplerine göre hangi makamın uygun olduğunu bilmesi gerekiyor. Prof. Dr. Pınar Somakcı makam ile cilt münasebetini şöyleki deklare etti:
“Esmer derili ve kuru ciltliler için Irak makamı. Buğday ve nemli ciltliler için Isfahân makamı. Sarışın ciltliler için Rast makamı. Beyaz ciltliler için Kûçek makamı.”
NABIZ VE MÜZİK ORTASINDAKİ GÜÇLÜ ALAKA
beraberinde Pınar Somakcı makamların günün hangi saatinde dinlenilmesi gerektiğine de değinerek, “Gevrekzade Şuûri Hasan Efendi, nabız ve müzik içinde kuvvetli bir münasebetin olduğunu, tabibin nitelikleri içinde müzik bilgisinin de olması gerektiğini söylemiştir. Âlâ bir tabibin, günün hangi saatlerinin hangi mizaçlarla uyumlu olduğunu bilmesi ve musikişinaslara yol göstermesi gerektiğini, evvela hastanın tabiat ve mizacını teşhis ederek ona faydalı olabilecek musikiyi tespit etmesi gerektiğini tabir etmektedir” formunda konuştu.
‘KALP RİTMİNİ yenidenLAYAN RİTİM’
Her bir enstrümanın beşere verdiği hissin farklı olduğunu söyleyen müzisyen Kanıkey Güvenç Akçay, “Ney sesi beşere en yakın seslerdendir. Gönüle hitap eder. İnsanı manevi olgunluğa yöneltir. Müzik terapi çalışmalarında klasik formda Türk Musikisini Araştırma ve Tanıtma kümesi olarak yaptığımız pasif terapide, icra edilecek makam ney sazı yahut öbür bir üflemeli sazla ritimsiz emprovize olacak biçimde başlanır. sonrasındasında su sesi ve dombra enstrümanları eşlik eder. Su sesinin arındırıcı özelliği vardır. Makus kanıların oluşmasını mahzurlar, frekansı yükseltir. Dombra yahut bendir ile kalp ritminde birbirini yinelayan ritim vurulur. tekrar eden ritimler dışarıdan gelen seslere kalkan olurlar ve transı kolaylaştırırlar, ney yahut üflemeli enstrüman ritimli biçimde makamda gezinir. sonrasındasında yaylı, telli, tuşlu sazlar icra edilen makamda doğaçlama gezinirler ve seans biterken yeniden başladığı üzere ney ile yahut üflemeli sazla evvel ritimli daha sonra ritimsiz tek olarak seans bitirilir. Terapiye başlarken üflemeli sazlar tercih edilir lakin öbür entsrümanlar da icrada kullanılabilir” sözlerini kullandı.
TELLİ SAZLAR KARARLILIK VE İNANÇ HİSSİ UYANDIRIYOR
Üflemeli sazların rahatlatıcı, sakinleştirici, zihni arındırıcı, acı derecesini azaltıcı özelliği olduğuna dikkat çeken Akçay, bu sebeple üflemeli sazların uyku öncesi rahatlamak, gün içerisinde gerginliği ve gerilimi azaltmak için dinlenebileceğine dikkat çekti. “Yaylı sazlar frekanslarının yüksek olması ötürüsıyla güne başlarken dinlenebilir. Beşerde gerginliği azaltıcı, esneklik artırıcı özelliği vardır. Yaylı sazların ruhsal rahatsızlıkların tedavisinde tesirli olduğu bilinmektedir ayrıyeten düşük nabzı yükseltir” dedi.
Müzisyen Akçay, vurmalı çalgıların güç düzeyini dengelediklerini ve Parkinson, Alzheimer, hiperaktivite üzere rahatsızlıkların tedavisinde kullanıldığını belirtti. Telli çalgıların insan bünyesindeki sıvıları harekete geçirdiğini söyleyen Akçay, hem de kararlılık, ahenk ve inanç hisleri uyandırdığına da dikkat çekti.
HİCAZ MAKAMI GECE, SABA MAKAMI GÜN DOĞMADAN
Kanıkey Güvenç Akçay, 200 yıllık bir kaynak olan Hâşim Beyefendi Mecmuası’nda hangi makamın hangi organa faydalı olduğuna, hangi saatlerde dinlenilmesi gerektiğine dair ayrıntıların bulunduğuna dikkat çekerek şunları söz etti:
“Musiki üstadı, alım, Safiyü’d-Din Urmevî muhakkak makamların makul saatlerde dinlenilmesinin daha tesirli olacağını söz etmiştir. Bu bilgilere göre Hüseyni makamı tan yeri aydınlandığında, Zirgüle makamı öğlen vaktinde, Rast makamı gece yarısı, kuşluk vaktinde ve gündüz, Saba makamı gün doğmadan, Hicaz makamı gece vakti, İsfahan makamı gün batarken dinlenirse tesirlidir. Ayrıyeten Türk müziğinin kökeni olan, günün şimdi her saatinde dinlenebilen ‘pentatonik’ müziğin kendine itimat ve kararlılık hissi uyandırdığı bilinir. Pentatonik müzik, insanı tabiatına yakınlaştıran müziktir.”
KUTSAL BİR ATIN YÜRÜYÜŞÜNÜ TAKLİT EDİYORLARDI
Pekala müzik ile tedavi esnasında gerçekleştirilen ritüeller nelerdi? Bu soruya Prof. Dr. Pınar Somakcı, ve akademisyen müzisyen Kanıkey Güvenç Akçay tıpkı yanıtı verdi. Şamanlar çeşitli ritim ve özel melodilerle kutsal bir atın yürüyüşünü taklit ederek yahut çeşitli sembolik hareketlerle vecd halinde hastalıkların giderilmesi, toplum sorunların çözülmesi, toplumda rahmetin ve barışın olması için dua edip cet ruhuna yöneliyorlar. Şaman dansının günümüze kadar ulaşmış bilinen en eski örnek olduğunu söyleyen Akçay, bu dansın bugün Sıhhat Bakanlığı’nın düzenlediği ‘Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları’ alanında müzik terapi sertifika programında müzik terapisti Dr. Rahmi Oruç Güvenç’un öğretileriyle uygulandığını belirtti.
SAYISIZ BİLİMSEL ARAŞTIRMA VAR
Müzikle tedaviyi kanıtlama konusunda çeşitli kitap, makale, bildiri ve tez çalışmalarının bulunduğunu belirten Prof. Dr. Pınar Somakcı, “1920 yılında New York eyaletinin hastane ve hapishanelerinde müziğin insan ruhu üstündeki tesirleri araştırılmıştır. I. ve II. Dünya savaşları daha sonrası yaralılara canlı müzik dinletilmiş, tedavilere olumlu yansıyan sonuçlar değerlendirilmiştir. bu biçimdece müziğin tedavideki yeri, müzik terapi olarak bir kere daha gündeme gelmiştir. Müzik terapide, periyodun psikoterapi yaklaşımları ortasında yer alan teknikler alınmış ve geliştirilmiştir” dedi. Kanıkey Güvenç Akçay ise Türk Musikisini Araştırma ve Tanıtma kümesinin kurucusu etnomüzikolog, müzik terapisti Dr. Rahmi Oruç Güvenç’in çalışmalarıyla bir fazlaca ayrıntının gün yüzüne çıktığını ve Dr. Oruç Güvenç’in gerek yurt ortasında gerekse yurt haricinde yaptığı sayısız bilimsel araştırmanın bulunduğuna dikkat çekti.