Bu detay Türk basınında birinci kere Milliyet’te! ‘Gelin hanımefendi taarruz ediyoruz’
CEVDET CANTÜRK
5 Eylül’de Yunan Küçük Asya Ordusu, ihtiyat kuvvetleriyle Türk Ordusu’nun merkezine son bir taarruz daha yaptı. Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa, “Her düşen mevkii, karşı taarruzla geri alınacaktır” buyruğunu vermişti. Haymana ile eski Polatlı içindeki savaşmaların sonunda, saldırgan taraf püskürtüldü.
Yunan kuvvetlerine, mevziilerinde durup bir daha kuvvetlenme buyruğu verildi. O anda bulundukları yer, istilacı zihniyetin Anadolu’da varabildiği en uç noktaydı.
Yunan ordusunun ilerleyecek hali de kalmamıştı.
Türk cephesinin sağ kanadını savunan Albay Kazım, Yunanlı esirleri sorguluyordu. Tutsaklar, canını kurtardığını anlayınca birinci iş, bir modül ekmek istiyordu.
Albay Kazım (Özalp), “Hey gidi kral” diye düşündü. “Sırtını İngiliz imparatorluğuna dayayan ordun aç kalıyor. Bizim ardımızda Anadolu’nun tarlaları, bahçeleri var. Yiyeceğimizi cepheye ulaştıran ihtiyar erkeği, hanımı, çocuğu var. Ateş alanında bile sıcak yemeğimizi eksik etmedi bu millet…”
‘TEHDİT KABİLİYETİ BİZE GEÇTİ’
Açıksöz Gazetesi/ İsmail Habib: “…düşman üç suretle harp etti ve bu üç safhalı harbin birinci safhasında düşman çevirme hareketiyle uğraştı. Muvaffak olamadı. İkincide genel cephe taarruzu yaptı. Söktüremedi. Üçüncü safhada mevziî taarruzlara kalktı. Para etmedi.”… “Düşman bir tehdit olmaktan çıktı, düşman yalnız bir tehdit olmaktan çıksaydı tahminen bir şey değildi lakin ondan çıkan tehdit olmak kabiliyeti bize geçti. Düşman artık korkutmuyor, korkuyor; işte bu son dört sözlük cümle harbin özetidir.”
KUMANDAN TAARRUZU DÜŞÜNÜYOR
5 Eylül’de Yunan tayyareleri Ankara istasyonunu bombalıyordu. Mustafa Kemal, kırık kaburgalarının sancısını Fransız gazeteciye yazdığı mektupta lisana getiriyor; zafere ait inancını net bir biçimde söz ediyordu. “İstilacı Yunan ordusunu memleketimden defedebileceğimi kuvvetle ümit ediyorum.” Türk komuta heyeti, artık taarruzu düşünmeye başlıyordu.
BAŞKOMUTAN EN İLERİ HATTA ATAK KITASINDA
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa: “Filhakika Türkiye Büyük Millet Meclisi ordusunun plânı düşmana istediği yerde muharebe vermek ve öncedenâ onu çarpışmaya mecbur etmek ve çarpıştıkça kırmak ve beli üzerine atılmaktı, binaenaleyh amacımızın birinci safhası büsbütün tasavvur ettiğimiz üzere tecellî etmişti. Onun için ikinci safhası başlıyordu.”
8 Eylül’de Yunan birlikleri yavaş yavaş, Kavuncu ve Beylik köprülerden ırmağı geçiyordu. Türk tarafı ise Dua Tepe- Kartal Zirve istikametinde taarruz için hazırlanıyordu.
9 Eylül öğlenden daha sonra, Mustafa Kemal Paşa, savaşı yönetim edeceği Karapınar köyü yakınındaki doruktaydı. 3 Mustafalar yan yana durup cepheyi inceledi. Mustafa Kemal, Mustafa Fevzi ve Mustafa İsmet paşalar, düşmana son darbeyi vurmak için sabırsızlanıyordu. Plan, düşmanın Sakarya’ya hakikat sıkıştırılması ve ırmak üstündeki köprü başlarının tutulmasıydı. Bölgeye hâkim dorukların alınması elzemdi. Fakat cephane azdı. Kilidi bir daha süngü açacaktı.
Kumandanlar karargâh trene vardıklarında, sonraki gün yapılacak akına katılacak tümenlerden birer subay, Zafer Tepe’ye çağrıldı. İçlerinde bir de süvari eri vardı. Mürettep Kolordu Kumandanı biraz da tersleyerek, sordu:
– Sen kimsin, burada ne arıyorsun?
Komutanın karşısındaki er, temel duruşa geçerek kendini tanıttı:
– Ben Süleyman Sırrı, Bozok milletvekiliyim!”
Cephede, 17 milletvekili bulunuyordu. Her biri kendi alanında nazaranv yapıyor, kimisi de nefer olarak vuruşuyordu…
TOPÇU CEPHANESİ KITTI
10 Eylül’de Başkomutan, Zafer Zirve ismini alacak olan yerde, taarruzu kumanda ediyordu. Türk tarihinin kırılma anı yaşanıyordu. Viyana önlerinde başlayan çekilme, bu taarruzun muvaffakiyete ulaşması halinde sona erecek, artık süngüler doğudan batıya yanlışsız ilerleyecekti.
Mustafa Kemal, bir orta topçu ateşinin daha tesirli yapılması için 15. Tümen bataryalarının yanına gitti. Topçu cephanesi kıt olduğundan en işe fayda yerde kullanılmalıydı. Başkomutanın, en ileri hatta atak eden kıtaların yanında görülmesi ve savaşı çarpışma alanında yönetim etmesi askerlerin maneviyatını kuvvetlendirdi.
Öğlen saatlerinde, Dua Tepe’yi savunan Yunan tümeni çözülmeye başladı. Mehmetçik, zirvenin doruğuna vardığında, doruğun öbür yüzünde tutunmaya çalışan Yunan birlikleriyle karşılaştı. Son bir çabayla atıldılar…
Halide Onbaşı (Edip) : “Dua Zirve alınmıştı. Üstünde bir tek Türk askerinin, güneşin altında, ayakta durduğunu gördüm.”
Dua Zirve; 22 gün 22 gece süren Sakarya Meydan Muharebesinde, Türk genel karşı taarruzunda, düşmandan geri alınan birinci doruktu. Artık Türk Ordusu için, 17. Asırda başlayan geri çekilme sona eriyor; Kızıl Elma, hayallerin ufkunda beliriyordu.
Anadolu seferini parlak bir zafere dönüştürmeyi hayal eden Yunan ordusu ise tükenmişti. Elde kalanları kurtarmak için, birlikler kendini ırmağın batı kıyısına atmaya çalışıyordu.
Düşmanı Anadolu içlerine çekerek yıpratacağını bilen Mustafa Kemal, sabırla savaşı yönetmişti. Askerleri, Anadolu sorununun düğüm olduğu yere, Sakarya geçidinin yanı başındaki Gordion’a girmek üzereydi. Kâhinin söylemiş olduği şey gerçek oluyordu. Sabırla davranan düğümü çözüyor, Anadolu’nun hâkimi oluyordu. Artık Mustafa Kemal’in elinde, zaferin kılıcı parlıyordu…
ZAFER ZİRVE FOTOĞRAFINDA BİLİNMEYEN AYRINTI
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’yı ileride Zafer Zirve ismini alacak yerde gösteren ve 10 Eylül 1921’de çekilen bu fotoğraf hayli değerlidir. Çünkü bu karede Halide Edip de yer almaktadır. Bugüne kadar bu fotoğraf ekseriyetle kroplanarak kullanılmış, Halide Edip çerçevenin haricinde bırakılmıştır. halbuki Halide Hanım, ‘Türk’ün Ateşle İmtihanı’ isimli kitabında tam o anı anlatır. Mustafa Kemal Paşa’nın zirvede savaşı seyreden Halide Edip’e bakarak, “Gelin Hanımefendi, harp ediyoruz! Dua Tepe’ye taarruz ediyoruz” dediği an işte bu sahnedir. Ve bu fotoğraf çekildiğinde tarihin bizim için akışı değişiyordu.
DÜŞMAN SAKARYA’NIN BATISINA GEÇTİ
13 Eylül 1921
Geceleyin Karadağ ve Beş zirveler civarındaki çarpışmalar kararı, Yunan direnişi çözüldü. Bu durum, Beylik köprü çarpışmalarına da yansıdı. 15. Tümen sabahın birinci ışıklarıyla birlikte bir daha süngü hamlesine kalktı. Yunan birlikleri gerideki geçitlerden kendilerini ırmağın öbür tarafına sıkıntı attılar.
Sabahın birinci saatlerinde, Albay Kazım, savaşın 22. gününde gelen kesin zaferi Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa’ya bildirdi:
“Düşman tümüyle Sakarya’nın batısına geçmiştir.”
Batı Cephesi’nin Başkomutanlığa raporu da şu biçimdeydi:
“23 Ağustos’tan bu yana süren Sakarya Meydan Muharebesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordusu’nun kesin zaferiyle sonuçlanmıştır. Üç gündür süren genel karşı hücumumuzun tesiriyle bugün öğledilk evvel düşman ordusu yenik olarak ve tümüyle Sakarya ırmağı batısına atılmış bulunuyor. Düşmanı aralıksız takip ediyoruz…”
Yarın: Sakarya Meydan Savaşı’nın getirdikleri
CEVDET CANTÜRK
5 Eylül’de Yunan Küçük Asya Ordusu, ihtiyat kuvvetleriyle Türk Ordusu’nun merkezine son bir taarruz daha yaptı. Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa, “Her düşen mevkii, karşı taarruzla geri alınacaktır” buyruğunu vermişti. Haymana ile eski Polatlı içindeki savaşmaların sonunda, saldırgan taraf püskürtüldü.
Yunan kuvvetlerine, mevziilerinde durup bir daha kuvvetlenme buyruğu verildi. O anda bulundukları yer, istilacı zihniyetin Anadolu’da varabildiği en uç noktaydı.
Yunan ordusunun ilerleyecek hali de kalmamıştı.
Türk cephesinin sağ kanadını savunan Albay Kazım, Yunanlı esirleri sorguluyordu. Tutsaklar, canını kurtardığını anlayınca birinci iş, bir modül ekmek istiyordu.
Albay Kazım (Özalp), “Hey gidi kral” diye düşündü. “Sırtını İngiliz imparatorluğuna dayayan ordun aç kalıyor. Bizim ardımızda Anadolu’nun tarlaları, bahçeleri var. Yiyeceğimizi cepheye ulaştıran ihtiyar erkeği, hanımı, çocuğu var. Ateş alanında bile sıcak yemeğimizi eksik etmedi bu millet…”
‘TEHDİT KABİLİYETİ BİZE GEÇTİ’
Açıksöz Gazetesi/ İsmail Habib: “…düşman üç suretle harp etti ve bu üç safhalı harbin birinci safhasında düşman çevirme hareketiyle uğraştı. Muvaffak olamadı. İkincide genel cephe taarruzu yaptı. Söktüremedi. Üçüncü safhada mevziî taarruzlara kalktı. Para etmedi.”… “Düşman bir tehdit olmaktan çıktı, düşman yalnız bir tehdit olmaktan çıksaydı tahminen bir şey değildi lakin ondan çıkan tehdit olmak kabiliyeti bize geçti. Düşman artık korkutmuyor, korkuyor; işte bu son dört sözlük cümle harbin özetidir.”
KUMANDAN TAARRUZU DÜŞÜNÜYOR
5 Eylül’de Yunan tayyareleri Ankara istasyonunu bombalıyordu. Mustafa Kemal, kırık kaburgalarının sancısını Fransız gazeteciye yazdığı mektupta lisana getiriyor; zafere ait inancını net bir biçimde söz ediyordu. “İstilacı Yunan ordusunu memleketimden defedebileceğimi kuvvetle ümit ediyorum.” Türk komuta heyeti, artık taarruzu düşünmeye başlıyordu.
BAŞKOMUTAN EN İLERİ HATTA ATAK KITASINDA
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa: “Filhakika Türkiye Büyük Millet Meclisi ordusunun plânı düşmana istediği yerde muharebe vermek ve öncedenâ onu çarpışmaya mecbur etmek ve çarpıştıkça kırmak ve beli üzerine atılmaktı, binaenaleyh amacımızın birinci safhası büsbütün tasavvur ettiğimiz üzere tecellî etmişti. Onun için ikinci safhası başlıyordu.”
8 Eylül’de Yunan birlikleri yavaş yavaş, Kavuncu ve Beylik köprülerden ırmağı geçiyordu. Türk tarafı ise Dua Tepe- Kartal Zirve istikametinde taarruz için hazırlanıyordu.
9 Eylül öğlenden daha sonra, Mustafa Kemal Paşa, savaşı yönetim edeceği Karapınar köyü yakınındaki doruktaydı. 3 Mustafalar yan yana durup cepheyi inceledi. Mustafa Kemal, Mustafa Fevzi ve Mustafa İsmet paşalar, düşmana son darbeyi vurmak için sabırsızlanıyordu. Plan, düşmanın Sakarya’ya hakikat sıkıştırılması ve ırmak üstündeki köprü başlarının tutulmasıydı. Bölgeye hâkim dorukların alınması elzemdi. Fakat cephane azdı. Kilidi bir daha süngü açacaktı.
Kumandanlar karargâh trene vardıklarında, sonraki gün yapılacak akına katılacak tümenlerden birer subay, Zafer Tepe’ye çağrıldı. İçlerinde bir de süvari eri vardı. Mürettep Kolordu Kumandanı biraz da tersleyerek, sordu:
– Sen kimsin, burada ne arıyorsun?
Komutanın karşısındaki er, temel duruşa geçerek kendini tanıttı:
– Ben Süleyman Sırrı, Bozok milletvekiliyim!”
Cephede, 17 milletvekili bulunuyordu. Her biri kendi alanında nazaranv yapıyor, kimisi de nefer olarak vuruşuyordu…
TOPÇU CEPHANESİ KITTI
10 Eylül’de Başkomutan, Zafer Zirve ismini alacak olan yerde, taarruzu kumanda ediyordu. Türk tarihinin kırılma anı yaşanıyordu. Viyana önlerinde başlayan çekilme, bu taarruzun muvaffakiyete ulaşması halinde sona erecek, artık süngüler doğudan batıya yanlışsız ilerleyecekti.
Mustafa Kemal, bir orta topçu ateşinin daha tesirli yapılması için 15. Tümen bataryalarının yanına gitti. Topçu cephanesi kıt olduğundan en işe fayda yerde kullanılmalıydı. Başkomutanın, en ileri hatta atak eden kıtaların yanında görülmesi ve savaşı çarpışma alanında yönetim etmesi askerlerin maneviyatını kuvvetlendirdi.
Öğlen saatlerinde, Dua Tepe’yi savunan Yunan tümeni çözülmeye başladı. Mehmetçik, zirvenin doruğuna vardığında, doruğun öbür yüzünde tutunmaya çalışan Yunan birlikleriyle karşılaştı. Son bir çabayla atıldılar…
Halide Onbaşı (Edip) : “Dua Zirve alınmıştı. Üstünde bir tek Türk askerinin, güneşin altında, ayakta durduğunu gördüm.”
Dua Zirve; 22 gün 22 gece süren Sakarya Meydan Muharebesinde, Türk genel karşı taarruzunda, düşmandan geri alınan birinci doruktu. Artık Türk Ordusu için, 17. Asırda başlayan geri çekilme sona eriyor; Kızıl Elma, hayallerin ufkunda beliriyordu.
Anadolu seferini parlak bir zafere dönüştürmeyi hayal eden Yunan ordusu ise tükenmişti. Elde kalanları kurtarmak için, birlikler kendini ırmağın batı kıyısına atmaya çalışıyordu.
Düşmanı Anadolu içlerine çekerek yıpratacağını bilen Mustafa Kemal, sabırla savaşı yönetmişti. Askerleri, Anadolu sorununun düğüm olduğu yere, Sakarya geçidinin yanı başındaki Gordion’a girmek üzereydi. Kâhinin söylemiş olduği şey gerçek oluyordu. Sabırla davranan düğümü çözüyor, Anadolu’nun hâkimi oluyordu. Artık Mustafa Kemal’in elinde, zaferin kılıcı parlıyordu…
ZAFER ZİRVE FOTOĞRAFINDA BİLİNMEYEN AYRINTI
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’yı ileride Zafer Zirve ismini alacak yerde gösteren ve 10 Eylül 1921’de çekilen bu fotoğraf hayli değerlidir. Çünkü bu karede Halide Edip de yer almaktadır. Bugüne kadar bu fotoğraf ekseriyetle kroplanarak kullanılmış, Halide Edip çerçevenin haricinde bırakılmıştır. halbuki Halide Hanım, ‘Türk’ün Ateşle İmtihanı’ isimli kitabında tam o anı anlatır. Mustafa Kemal Paşa’nın zirvede savaşı seyreden Halide Edip’e bakarak, “Gelin Hanımefendi, harp ediyoruz! Dua Tepe’ye taarruz ediyoruz” dediği an işte bu sahnedir. Ve bu fotoğraf çekildiğinde tarihin bizim için akışı değişiyordu.
DÜŞMAN SAKARYA’NIN BATISINA GEÇTİ
13 Eylül 1921
Geceleyin Karadağ ve Beş zirveler civarındaki çarpışmalar kararı, Yunan direnişi çözüldü. Bu durum, Beylik köprü çarpışmalarına da yansıdı. 15. Tümen sabahın birinci ışıklarıyla birlikte bir daha süngü hamlesine kalktı. Yunan birlikleri gerideki geçitlerden kendilerini ırmağın öbür tarafına sıkıntı attılar.
Sabahın birinci saatlerinde, Albay Kazım, savaşın 22. gününde gelen kesin zaferi Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa’ya bildirdi:
“Düşman tümüyle Sakarya’nın batısına geçmiştir.”
Batı Cephesi’nin Başkomutanlığa raporu da şu biçimdeydi:
“23 Ağustos’tan bu yana süren Sakarya Meydan Muharebesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordusu’nun kesin zaferiyle sonuçlanmıştır. Üç gündür süren genel karşı hücumumuzun tesiriyle bugün öğledilk evvel düşman ordusu yenik olarak ve tümüyle Sakarya ırmağı batısına atılmış bulunuyor. Düşmanı aralıksız takip ediyoruz…”
Yarın: Sakarya Meydan Savaşı’nın getirdikleri