‘Burdur Anadolu modeliyle kurtulur’
Yaklaşık 60 metre derinliğiyle Türkiye’nin en derin tuzlu su göllerinden olan Burdur Gölü, kuraklık ve yırtıcı sulama yüzünden son 50 yılda göl yüzey alanın yarıya yakınını kaybetti. Su düzeyi 18 metre kadar düşen gölün kurak yüzeylerinde biriken tuz ve toz bulutları de etraftaki tarım alanlarını ve insan sıhhatini tehdit ediyor. Suyunun azalmasıyla bir arada tuzluluk oranı da her geçen yıl artan göl, beslendiği akarsu kaynaklarının ulaşamaması ve buharlaşmayla göz bakılırsa göre küçülüyor. Günümüzde litrede 23 gram tuzluluk pahasına sahip olan gölün 2050 yılına kadar deniz suyu kadar tuzlu olacağı düşünülüyor.
Günümüzde litrede 23 gram tuzluluk kıymetine sahip olan Burdur Gölü’nün, 2050 yılına kadar deniz suyu kadar tuzlu olacağı iddia ediliyor.
YALNIZCA BURDUR GÖLÜ’NDE
Yüksek tuzluluk oranına ahenk sağlayan endemik Burdur dişli sazancığı dünyada yalnızca Burdur Gölü’nde yaşamakta olan ve gölün yok oluşuyla birlikte birebir mukadderatı paylaşacağı katılaşan bir balık.
Ayrıyeten kuşağı global ölçekte tehlike altında olan dikkuyruk ördekleri de ömür alanlarını kaybedecek. İklim değişikliğiyle birlikte görülen yağış azlığı kadar akarsuların önünün baraj ve göletler ile kesilmesi de Burdur Gölü’nün yok oluşunu hızlandırıyor. Ülkemizin 14 milletlerarası değere sahip Ramsar alanından ve 135 Kıymetli Sulak Alandan biri olan Burdur Gölü’ndeki önlenemeyen azalmanın birinci sebebi, gölü besleyen akarsuların üzerine inşa edilen baraj ve göletler olarak görülüyor. bir daha Gölü besleyen yer altı sularını tarımda kullanılmak üzere yüzeye çıkartan binlerce kuyu, gölün ekosistemine büyük ziyan veriyor. Çok su tüketen tarım mamüllerinin ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin tercihi, gölü engellenemeyen sonuna yaklaştırıyor. Global iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerine bağlı olarak bölgede kendini gösteren kuraklık da göle son darbeyi vuruyor.
İsmini Yunan mitolojisi kahramanlarından Ulis’in Anadolu coğrafyasına yaptığı ziyaretten aldığı rivayet edilen Burdur Gölü, kent merkezine hayli yakın. Geceleri kutup yıldızına bakarak kuzeye ilerlerken karşısına çıkan denize benzeyen göle bakan Ulis’in kulağına gelen Latince “ezostas” ‘burada Dur’ sesinin göle ismini verdiği söyleniyor. Göl etrafına yerleşen Türkmenlerin Burdur olarak yorumladığı söylenen kelamlardan binlerce yıl daha sonra tabiat olağanüstüsü göle yeterli bakamadığımız gerçeğiyle yüzleşiyor ve sulak alanları kurtarmak için harekete geçmemiz gerektiğini görüyoruz.cBurdur Gölü’nün korunması için gayret gösteren bilim insanlarından olan Prof. Dr. İskender Gülle, yeraltı sularının kuyularla çekilmesi ve bölgenin yapısına uygun olmayan tarım-hayvancılık faaliyetlerinin gölün kurumasına niye olduğunu vurguluyor: “Burdur Gölü yüksek oranda tuzlu, alkali ve sodalı olduğu için sonlu sayıda canlı çeşidini barındırır. Bunlardan en değerlisi 5 cm büyüklüğe kadar ulaşabilen endemik Burdur dişli sazancığı. Ayrıyeten gölün kış aylarında donmaması 2000’li yılların ortasına kadar 100 bin civarında su kuşunun kışlamasını sağlıyordu. Ekosistemin bozulmasıyla günümüzde bu sayı binlerle söz ediliyor. Gölün su düzeyinde yaşanan süratli düşme, tuzlanma ve kirliliğe bağlı olarak gelişen yosunlaşma da (alg patlaması) kıymetli bir değişim işareti. Burdur Gölü biyolojik ve jeolojik olarak doğal bir laboratuvar.”
‘ÇOK FAZLA DAYANAMAZ’
“Son senelerda göl su kaybederken tuzluluğunun yükselmesine endemik Burdur dişli sazancığının ne kadar dayanacağını bilemiyoruz. Göle gelen akarsu akışlarının da kesilmesiyle balıkların maruz kaldığı tehdidin boyutları çok büyük. Burdur Gölü’ndeki kuraklığın üç sebebi var. Gölü besleyen kaynakların tutulması, kuyular ve artan ziraî sulama için pompalarla yeraltı suyunun çekilmesi ve iklim değişikliği. Yağış azlığı sert biçimde karşımızda.
Suya hayli gereksinimi olan mısır, şekerpancarı ve yonca ekimi dolaylı olarak gölün taban suyunun kuyularla çekilip tarlaların sulanmasını sağlıyor. Binlerce kuyudan çekilen yer altı sularıyla yılda 180-200 milyon m3 su göl havzasından kayboluyor. Yarısı sulama maksatlı kullanılırken kalan kısmı ise buharlaşarak kayboluyor. Eski yağışlar gelse bile fazlaca umutlu olmayalım evvel haznelerin dolması gerekli. Ayrıyeten havzada tasarruflu su kullanım biçimleri ve su savurganı olmayan eser tipleri kullanılmalı.”
‘İKLİMİ BİLE ETKİLİYOR’
Uzun yıllardır bölgede yaşayan Lisinia Tabiat Proje Alanı yöneticisi Öztürk Sarıca, 20 yıl evvel kulaç attıkları göldeki kirlilik ve tuzluluğun bölgenin iklimini bile etkilediğini söylemiş oldu. Sarıca, “İklim değişikliğini insanın yarattığını unutmamak gerekir. Yaşanan su sorunu büsbütün insan kaynaklı. Bu bölgenin topr ak ve iklim yapısına uygun olmayan şekerpancarı ve yonca üzere su isteği yüksek eserler ve su gereksinimi fazlaca olan büyükbaş hayvan yetiştiriciliği en büyük ziyanı verdi. Büyükbaş hayvanı doyurmak için su canavarı yonca ve mısıra gereksinim duyulur. halbuki Türkmenlerden beri küçükbaş hayvancılık yapılırdı. Avrupa modeli yerine Anadolu modeli hayvancılık yani koyun ve keçi yetiştiriciliği yapılmalı. Su yoksulu bir ülkede yaşıyoruz. Yeraltı ve yerüstü sularını tarım için hoyratça kullanıyoruz. Tıbbi aromatik ayrıntıların suya muhtaçlığı yok” dedi.
ÇÖLLEŞEN ALANLARDAN BİRİ DE YARIŞLI GÖLÜ
Burdur Gölü’nün yakınında, Yeşilova ilçesi hudutlarında bulunan Yarışlı Gölü ise çölleşen sulak alanlardan biri. Eber ve Akşehir üzere kuruyan göller listesine giren Yarışlı Gölü’nü kurutan birinci etkenler yetersiz yağışlarla bir arada yağmur sularının göle ulaşamaması ve yeraltı sularının ziraî gayeli kullanılması. 16 kilometrekarelik alana yayılan ve evvelce derinliği 2-3 metreye kadar ulaşan göle; Gümbet, Yarışlı, Kirse, Bayanca, Başkuyu akarsuları yeteri kadar su getiremiyor.
‘BİR ÇÖL ÜZERE UZANIYOR’
Sodyum fosfat, sodyum klorür ve sodyum sülfat açısından varlıklı acı sularında yalnızca dişli sazancık balığı yaşıyordu. Yazın büsbütün kuruyan gölün etrafındaki göletlerde hala hayat alanı bulan dişli sazancıkların, Yarışlı’da suların artmasıyla kendisini yine göstereceği düşünülüyor. Angıt ve flamingo üzere sembolik hoşluktaki kuşların yuvalandığı gölün sığ olması ötürüsıyla bir daha canlanabileceğini söyleyen Prof. Dr. İskender Gülle, yeraltı sularının çok çekilmesinin ve mermer ocaklarının göl ekosistemi tehdit ettiğini belirtti. Gülle, “Jeolojik süreçte Burdur Gölü’yle birleşik olan mevsimsel Yarışlı Gölü artık bir çöl üzere uzanıyor. Bir mevsim göl oluyor, bir mevsim çöl oluyor. Derin olmasa da suyun en azından kış ve ilkbahar aylarında kalması su kuşları için epey önemli” diye konuştu.
‘AKAN DERELERDE BİLE SU KALMADI’
Yarışlı Gölü’nün etrafında hayvanlarını otlatan Şahap Ceylan, ziraî sulama hedefiyle gölün yeraltı sularının kuyu ve pompalarla çekildiğini belirtti. Ceylan, “Eskisi üzere yağmayan kar, su olup yeraltına karışmadığı için göl beslenemiyor. Akan derelerde bile su yok. Hayvanlarımızı otlatmak için kuruyan gölün üzerinde gezerken içim acıyor. Gözelerden gelen su artık hayal” dedi.
YARIN: EKOLOJİK MİRAS; TUZ GÖLÜ SIKINTI DURUMDA
Yaklaşık 60 metre derinliğiyle Türkiye’nin en derin tuzlu su göllerinden olan Burdur Gölü, kuraklık ve yırtıcı sulama yüzünden son 50 yılda göl yüzey alanın yarıya yakınını kaybetti. Su düzeyi 18 metre kadar düşen gölün kurak yüzeylerinde biriken tuz ve toz bulutları de etraftaki tarım alanlarını ve insan sıhhatini tehdit ediyor. Suyunun azalmasıyla bir arada tuzluluk oranı da her geçen yıl artan göl, beslendiği akarsu kaynaklarının ulaşamaması ve buharlaşmayla göz bakılırsa göre küçülüyor. Günümüzde litrede 23 gram tuzluluk pahasına sahip olan gölün 2050 yılına kadar deniz suyu kadar tuzlu olacağı düşünülüyor.
Günümüzde litrede 23 gram tuzluluk kıymetine sahip olan Burdur Gölü’nün, 2050 yılına kadar deniz suyu kadar tuzlu olacağı iddia ediliyor.
YALNIZCA BURDUR GÖLÜ’NDE
Yüksek tuzluluk oranına ahenk sağlayan endemik Burdur dişli sazancığı dünyada yalnızca Burdur Gölü’nde yaşamakta olan ve gölün yok oluşuyla birlikte birebir mukadderatı paylaşacağı katılaşan bir balık.
Ayrıyeten kuşağı global ölçekte tehlike altında olan dikkuyruk ördekleri de ömür alanlarını kaybedecek. İklim değişikliğiyle birlikte görülen yağış azlığı kadar akarsuların önünün baraj ve göletler ile kesilmesi de Burdur Gölü’nün yok oluşunu hızlandırıyor. Ülkemizin 14 milletlerarası değere sahip Ramsar alanından ve 135 Kıymetli Sulak Alandan biri olan Burdur Gölü’ndeki önlenemeyen azalmanın birinci sebebi, gölü besleyen akarsuların üzerine inşa edilen baraj ve göletler olarak görülüyor. bir daha Gölü besleyen yer altı sularını tarımda kullanılmak üzere yüzeye çıkartan binlerce kuyu, gölün ekosistemine büyük ziyan veriyor. Çok su tüketen tarım mamüllerinin ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin tercihi, gölü engellenemeyen sonuna yaklaştırıyor. Global iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerine bağlı olarak bölgede kendini gösteren kuraklık da göle son darbeyi vuruyor.
İsmini Yunan mitolojisi kahramanlarından Ulis’in Anadolu coğrafyasına yaptığı ziyaretten aldığı rivayet edilen Burdur Gölü, kent merkezine hayli yakın. Geceleri kutup yıldızına bakarak kuzeye ilerlerken karşısına çıkan denize benzeyen göle bakan Ulis’in kulağına gelen Latince “ezostas” ‘burada Dur’ sesinin göle ismini verdiği söyleniyor. Göl etrafına yerleşen Türkmenlerin Burdur olarak yorumladığı söylenen kelamlardan binlerce yıl daha sonra tabiat olağanüstüsü göle yeterli bakamadığımız gerçeğiyle yüzleşiyor ve sulak alanları kurtarmak için harekete geçmemiz gerektiğini görüyoruz.cBurdur Gölü’nün korunması için gayret gösteren bilim insanlarından olan Prof. Dr. İskender Gülle, yeraltı sularının kuyularla çekilmesi ve bölgenin yapısına uygun olmayan tarım-hayvancılık faaliyetlerinin gölün kurumasına niye olduğunu vurguluyor: “Burdur Gölü yüksek oranda tuzlu, alkali ve sodalı olduğu için sonlu sayıda canlı çeşidini barındırır. Bunlardan en değerlisi 5 cm büyüklüğe kadar ulaşabilen endemik Burdur dişli sazancığı. Ayrıyeten gölün kış aylarında donmaması 2000’li yılların ortasına kadar 100 bin civarında su kuşunun kışlamasını sağlıyordu. Ekosistemin bozulmasıyla günümüzde bu sayı binlerle söz ediliyor. Gölün su düzeyinde yaşanan süratli düşme, tuzlanma ve kirliliğe bağlı olarak gelişen yosunlaşma da (alg patlaması) kıymetli bir değişim işareti. Burdur Gölü biyolojik ve jeolojik olarak doğal bir laboratuvar.”
‘ÇOK FAZLA DAYANAMAZ’
“Son senelerda göl su kaybederken tuzluluğunun yükselmesine endemik Burdur dişli sazancığının ne kadar dayanacağını bilemiyoruz. Göle gelen akarsu akışlarının da kesilmesiyle balıkların maruz kaldığı tehdidin boyutları çok büyük. Burdur Gölü’ndeki kuraklığın üç sebebi var. Gölü besleyen kaynakların tutulması, kuyular ve artan ziraî sulama için pompalarla yeraltı suyunun çekilmesi ve iklim değişikliği. Yağış azlığı sert biçimde karşımızda.
Suya hayli gereksinimi olan mısır, şekerpancarı ve yonca ekimi dolaylı olarak gölün taban suyunun kuyularla çekilip tarlaların sulanmasını sağlıyor. Binlerce kuyudan çekilen yer altı sularıyla yılda 180-200 milyon m3 su göl havzasından kayboluyor. Yarısı sulama maksatlı kullanılırken kalan kısmı ise buharlaşarak kayboluyor. Eski yağışlar gelse bile fazlaca umutlu olmayalım evvel haznelerin dolması gerekli. Ayrıyeten havzada tasarruflu su kullanım biçimleri ve su savurganı olmayan eser tipleri kullanılmalı.”
‘İKLİMİ BİLE ETKİLİYOR’
Uzun yıllardır bölgede yaşayan Lisinia Tabiat Proje Alanı yöneticisi Öztürk Sarıca, 20 yıl evvel kulaç attıkları göldeki kirlilik ve tuzluluğun bölgenin iklimini bile etkilediğini söylemiş oldu. Sarıca, “İklim değişikliğini insanın yarattığını unutmamak gerekir. Yaşanan su sorunu büsbütün insan kaynaklı. Bu bölgenin topr ak ve iklim yapısına uygun olmayan şekerpancarı ve yonca üzere su isteği yüksek eserler ve su gereksinimi fazlaca olan büyükbaş hayvan yetiştiriciliği en büyük ziyanı verdi. Büyükbaş hayvanı doyurmak için su canavarı yonca ve mısıra gereksinim duyulur. halbuki Türkmenlerden beri küçükbaş hayvancılık yapılırdı. Avrupa modeli yerine Anadolu modeli hayvancılık yani koyun ve keçi yetiştiriciliği yapılmalı. Su yoksulu bir ülkede yaşıyoruz. Yeraltı ve yerüstü sularını tarım için hoyratça kullanıyoruz. Tıbbi aromatik ayrıntıların suya muhtaçlığı yok” dedi.
ÇÖLLEŞEN ALANLARDAN BİRİ DE YARIŞLI GÖLÜ
Burdur Gölü’nün yakınında, Yeşilova ilçesi hudutlarında bulunan Yarışlı Gölü ise çölleşen sulak alanlardan biri. Eber ve Akşehir üzere kuruyan göller listesine giren Yarışlı Gölü’nü kurutan birinci etkenler yetersiz yağışlarla bir arada yağmur sularının göle ulaşamaması ve yeraltı sularının ziraî gayeli kullanılması. 16 kilometrekarelik alana yayılan ve evvelce derinliği 2-3 metreye kadar ulaşan göle; Gümbet, Yarışlı, Kirse, Bayanca, Başkuyu akarsuları yeteri kadar su getiremiyor.
‘BİR ÇÖL ÜZERE UZANIYOR’
Sodyum fosfat, sodyum klorür ve sodyum sülfat açısından varlıklı acı sularında yalnızca dişli sazancık balığı yaşıyordu. Yazın büsbütün kuruyan gölün etrafındaki göletlerde hala hayat alanı bulan dişli sazancıkların, Yarışlı’da suların artmasıyla kendisini yine göstereceği düşünülüyor. Angıt ve flamingo üzere sembolik hoşluktaki kuşların yuvalandığı gölün sığ olması ötürüsıyla bir daha canlanabileceğini söyleyen Prof. Dr. İskender Gülle, yeraltı sularının çok çekilmesinin ve mermer ocaklarının göl ekosistemi tehdit ettiğini belirtti. Gülle, “Jeolojik süreçte Burdur Gölü’yle birleşik olan mevsimsel Yarışlı Gölü artık bir çöl üzere uzanıyor. Bir mevsim göl oluyor, bir mevsim çöl oluyor. Derin olmasa da suyun en azından kış ve ilkbahar aylarında kalması su kuşları için epey önemli” diye konuştu.
‘AKAN DERELERDE BİLE SU KALMADI’
Yarışlı Gölü’nün etrafında hayvanlarını otlatan Şahap Ceylan, ziraî sulama hedefiyle gölün yeraltı sularının kuyu ve pompalarla çekildiğini belirtti. Ceylan, “Eskisi üzere yağmayan kar, su olup yeraltına karışmadığı için göl beslenemiyor. Akan derelerde bile su yok. Hayvanlarımızı otlatmak için kuruyan gölün üzerinde gezerken içim acıyor. Gözelerden gelen su artık hayal” dedi.
YARIN: EKOLOJİK MİRAS; TUZ GÖLÜ SIKINTI DURUMDA