Çocuklara kural-sınır konulması çocuğun faydasına olan ruhsal ve gelişimsel bir gereksinimdir. Çocuğun ruhsal ve bedensel güzelliği, toplumsal ahengi için sonlarını bilmesi ve kurallara uyması gerekir. Bu açıdan ebeveynlerin yaklaşımı fazlaca değerlidir.
Çocuğa hayli müdahaleci yaklaşılmamalı, ruhsal ve bedensel açıdan tehlike içermeyen davranışlarına dur denilmemelidir. Aksi biçimde çocuğun merak, keşfetme, birey olma hevesini kırar, çocukla olan inançlı ve yakın alakaya ziyan veririz. Çocuğa uygun bir biçimde dur demek, kural-sınır koymak; çocukların inançta ve kıymetli olduğunu hissetmesini sağlar. Çocukların toplumsal kurallara uyma, dürtülerini denetim etme, işbirliği yapma, keşfetme, sorumluluk alma ve kusurlarını düzeltme motivasyonunu arttırır. Çocuğu hiç durdurmadığımızda ve hudut koymadığımızda; meskende ve toplumda dışlanma, çatışma ve olumsuz reaksiyon görme ihtimali artar.
Toplumumuzda kimi çocuklara kural-sınır koyma kuvvetlikleri yaşama ihtimali daha yüksektir. Risk altında olan çocukların özelliklerine baktığımızda;
Ailenin birinci torunu olmak,
Geç ya da yardımcı üreme metoduyla doğmak,
Gebelik ya da bebeklik periyodunda hayati tehlike atlatmak,
Daima bir bedensel hastalığının olması,
Kendindilk evvel bir kardeşi vefat etmiş olması,
Geniş ailede yaşamak,
Hem anne hem babanın çalışması,
Anne-babası boşanmış ya da ebeveyn kaybı yaşaması,
Hareketli, sabırsız, inatçı olması üzere faktörlerle karşılaşırız.
Çocukları uyarırken nelere dikkat etmek gerekir?
Çocuklar hayli uygun gözlemcidir, kimin ne vakit dur söylemiş olduğini, hangi durumlarda kuralın değiştiğini, kimlerin kurallara uyup uymadığını, ne yaparsa kuralları aşabildiğini basitçe fark eder. Çocuklar üzerinde söylemiş olduklerimiz yerine yaptığımız davranışlar daha tesirlidir. Çocuktan beklediğimiz davranışları kendi yaşantımızda uygularsak birden fazla vakit uyarmaya bile gerek kalmayacaktır.
Çocuğunuz istediğinizi yapmadığında ona vuruyorsanız, kendi istediği olmadığı vakit o da vurarak istediğini elde etmeye çalışacaktır. Kimi aileler çocuğuna kural koyduğu vakit “beni sevmezse, psikolojisi bozulursa, özgüvenini kaybederse, mutsuz olursa” üzere tasalar yaşar. Lakin yetişkin olmamıza karşın kurallarını bilmediğimiz bir topluma girdiğimizde bocalarız. Çocuklar da ebeveynler kural koymadığında ya da kurallar sık değiştiğinde baş karışıklığı ve güvensizlik yaşar. Bu durum başta anne babalarla olan bağlantısı olmak üzere başka bireylerle olan alakasını olumsuz tesirler, aile farkında olmadan korktuğu durumların yaşanmasına ve çocuğun ziyan görmesine sebep olabilir.
Çocuklar her istediğini yapmak, istediğine anında sahip olmak ve kendine mani olunmamasını isterler. Yaşları küçük olduğu için isteklerini erteleme, bekleme, öfke denetimi ve kendini söz etmede zorlanırlar. Bu yüzden durdurulmaya çalışıldığında ağlama, tepinme, bağırma, eşya atma, kendine-başkasına vurma ile istediğini elde etmeye çalışırlar. Anne-baba olarak çocuğun yaşını, gelişim seviyesini, kişilik özelliklerini ve çocukla yaşadığınız geçmiş tecrübeleri dikkate alın ve uygun tavır sergileyin. Örnek olarak, “Hayır, kola içemezsin” yerine, sakince “Kola içmek senin için sağlıklı değil, bu niçinle içmemen gerekiyor, istersen birlikte portakal suyu sıkıp içebiliriz” diyebilirsiniz. Çocuk kabul etmez ise karşılıklı inatlaşma, tartışma ve pazarlığa girmeyin. Cümleleriniz kısa, net, kendinizden emin ve kararlı olmalı, kızgın ve yalvarır üslupta olmamalı. Siz detaylı, akla uygun, mantıklı, ikna edici bilgiler ve örnekler verirsiniz, o sırada çocuğunuz hedefine ulaşmak için ne yapması gerektiğini düşünüyor olabilir. Kendine, size ve etrafına ziyanlı olabilecek davranışlarda bulunursa sakince durdurun. Gösterdiği yansıdan kimsenin ziyan görme ihtimali yoksa yanına gidip yalnızca göz teması kurun ve sessiz bir biçimde sakinleşmesini bekleyin. Yanına yaklaşılmasından rahatsız oluyor, reaksiyonun şiddeti artıyorsa yanından uzaklaşıp, biraz sakinleşmesini bekleyin.
Çocuğa reaksiyonunu sonlandırması için “Ağlamayı kesersen çikolata, telefon veririm” üzere rüşvet teklif etmeyin, ödül vermeyin. bu biçimde yapmanız çocuğun yanlış tavrını pekiştirecek, yenidenlanma ihtimalini arttıracaktır. Öfkesi geçince yanınıza gelir birebir isteğini yenidenlarsa evvelki yanıtınızı birebir kararlılıkta ve sakinlikte yinelayın. Çocukların “hayır” denmesi gereken isteklerine “evet” demek yanlış iken, evvel “hayır” dedikten daha sonra sonucunızı “evet” olarak değiştirmek daha yanlıştır. Çocuklara kural-sınır koyarken zorlandığınızda bir diğerine (baba, öğretmen, psikiyatrist) şikayet etmekle tehdit etmeyin, bu davranışınız çocuk tarafınca “ben sana hayır-dur diyemiyorum” olarak anlaşılır. daha sonrasında çocuğa kural koymanız, hayır diyebilmeniz daha güç olacaktır. Çocuğunuza koyduğunuz kurallar ve sonlar baş başayken, konuk geldiğinde, seyahatte ve misafirliğe gittiğinizde değişirse, çocuğunuz bunu fark edecektir. Baş başa iken dur diyebildiğiniz, kurallara uyan çocuk öteki ortamlarda beklemediğiniz davranışlarda ve isteklerde bulunabilir, sizi sıkıntı durumda bırakabilir.
Ebeveynlerin kişilik yapısı, ruhsal ve bedensel hastalığının olması, maddi kuvvetlikler, eşler içindeki problemler çocuklara hudut koyulmasını zorlaştırır. Çocuğa hudut koymada anne ve babanın tavırları farklı ise dur deme konusunda çatışma çıkacak, çocuğun başı karışacaktır. Öncelikle aranızdaki tavır farklılıklarını masrafın, en azından çocuğun yanında tartışmaktan ya da ötekinin kuralına müdahale etmekten kaçının. Çocuğun sonlarını öğrenmede zorlanması yalnızca anne-baba kaynaklı değildir, çocuğun karakteri ve ruhsal sıkıntıları da tesirlidir. Örneğin, hiperaktif çocuklar inatçı, fevri, ısrarcı ve sabırsız oldukları için kurallara uyma ve kelam dinlemede önemli zorluk yaşarlar. Anne-babalar kimi vakit çocuğun durumunu göz gerisi ederek kendilerini ya da birbirlerini kabahatler, çocuğun bilerek yaptığını düşünürler. Bunun kararında daha katı bir tavırla sorunu çözmeye çalışır, kısır döngüye girerler.
Çocuğunuza kural-sınır koyabilmek için alakanızın yeterli olması epeyce kıymetlidir. Bu niçinle hergün yaklaşık yarım saat bir arada oyun oynamaya, gülmeye ve gevşemeye vakit ayırın. Haftanın bir günü ailecek dışarı çıkmak, dışarda keyifli aktiviteler yapmak, yeterli vakit geçirmek ilginizi güzelleştirecektir.
Anne-baba ve çocuk içindeki bağlantıyı bozan, sık tartışmalara ve karşılıklı öfkeye sebep olan, hem ebeveyni hem çocuğu ruhsal olarak zedeleyen sınır-kural koyma kuvvetliklerinde bir çocuk ruh sıhhati uzmanından yardım almak gerekir.
Çocuğa hayli müdahaleci yaklaşılmamalı, ruhsal ve bedensel açıdan tehlike içermeyen davranışlarına dur denilmemelidir. Aksi biçimde çocuğun merak, keşfetme, birey olma hevesini kırar, çocukla olan inançlı ve yakın alakaya ziyan veririz. Çocuğa uygun bir biçimde dur demek, kural-sınır koymak; çocukların inançta ve kıymetli olduğunu hissetmesini sağlar. Çocukların toplumsal kurallara uyma, dürtülerini denetim etme, işbirliği yapma, keşfetme, sorumluluk alma ve kusurlarını düzeltme motivasyonunu arttırır. Çocuğu hiç durdurmadığımızda ve hudut koymadığımızda; meskende ve toplumda dışlanma, çatışma ve olumsuz reaksiyon görme ihtimali artar.
Toplumumuzda kimi çocuklara kural-sınır koyma kuvvetlikleri yaşama ihtimali daha yüksektir. Risk altında olan çocukların özelliklerine baktığımızda;
Ailenin birinci torunu olmak,
Geç ya da yardımcı üreme metoduyla doğmak,
Gebelik ya da bebeklik periyodunda hayati tehlike atlatmak,
Daima bir bedensel hastalığının olması,
Kendindilk evvel bir kardeşi vefat etmiş olması,
Geniş ailede yaşamak,
Hem anne hem babanın çalışması,
Anne-babası boşanmış ya da ebeveyn kaybı yaşaması,
Hareketli, sabırsız, inatçı olması üzere faktörlerle karşılaşırız.
Çocukları uyarırken nelere dikkat etmek gerekir?
Çocuklar hayli uygun gözlemcidir, kimin ne vakit dur söylemiş olduğini, hangi durumlarda kuralın değiştiğini, kimlerin kurallara uyup uymadığını, ne yaparsa kuralları aşabildiğini basitçe fark eder. Çocuklar üzerinde söylemiş olduklerimiz yerine yaptığımız davranışlar daha tesirlidir. Çocuktan beklediğimiz davranışları kendi yaşantımızda uygularsak birden fazla vakit uyarmaya bile gerek kalmayacaktır.
Çocuğunuz istediğinizi yapmadığında ona vuruyorsanız, kendi istediği olmadığı vakit o da vurarak istediğini elde etmeye çalışacaktır. Kimi aileler çocuğuna kural koyduğu vakit “beni sevmezse, psikolojisi bozulursa, özgüvenini kaybederse, mutsuz olursa” üzere tasalar yaşar. Lakin yetişkin olmamıza karşın kurallarını bilmediğimiz bir topluma girdiğimizde bocalarız. Çocuklar da ebeveynler kural koymadığında ya da kurallar sık değiştiğinde baş karışıklığı ve güvensizlik yaşar. Bu durum başta anne babalarla olan bağlantısı olmak üzere başka bireylerle olan alakasını olumsuz tesirler, aile farkında olmadan korktuğu durumların yaşanmasına ve çocuğun ziyan görmesine sebep olabilir.
Çocuklar her istediğini yapmak, istediğine anında sahip olmak ve kendine mani olunmamasını isterler. Yaşları küçük olduğu için isteklerini erteleme, bekleme, öfke denetimi ve kendini söz etmede zorlanırlar. Bu yüzden durdurulmaya çalışıldığında ağlama, tepinme, bağırma, eşya atma, kendine-başkasına vurma ile istediğini elde etmeye çalışırlar. Anne-baba olarak çocuğun yaşını, gelişim seviyesini, kişilik özelliklerini ve çocukla yaşadığınız geçmiş tecrübeleri dikkate alın ve uygun tavır sergileyin. Örnek olarak, “Hayır, kola içemezsin” yerine, sakince “Kola içmek senin için sağlıklı değil, bu niçinle içmemen gerekiyor, istersen birlikte portakal suyu sıkıp içebiliriz” diyebilirsiniz. Çocuk kabul etmez ise karşılıklı inatlaşma, tartışma ve pazarlığa girmeyin. Cümleleriniz kısa, net, kendinizden emin ve kararlı olmalı, kızgın ve yalvarır üslupta olmamalı. Siz detaylı, akla uygun, mantıklı, ikna edici bilgiler ve örnekler verirsiniz, o sırada çocuğunuz hedefine ulaşmak için ne yapması gerektiğini düşünüyor olabilir. Kendine, size ve etrafına ziyanlı olabilecek davranışlarda bulunursa sakince durdurun. Gösterdiği yansıdan kimsenin ziyan görme ihtimali yoksa yanına gidip yalnızca göz teması kurun ve sessiz bir biçimde sakinleşmesini bekleyin. Yanına yaklaşılmasından rahatsız oluyor, reaksiyonun şiddeti artıyorsa yanından uzaklaşıp, biraz sakinleşmesini bekleyin.
Çocuğa reaksiyonunu sonlandırması için “Ağlamayı kesersen çikolata, telefon veririm” üzere rüşvet teklif etmeyin, ödül vermeyin. bu biçimde yapmanız çocuğun yanlış tavrını pekiştirecek, yenidenlanma ihtimalini arttıracaktır. Öfkesi geçince yanınıza gelir birebir isteğini yenidenlarsa evvelki yanıtınızı birebir kararlılıkta ve sakinlikte yinelayın. Çocukların “hayır” denmesi gereken isteklerine “evet” demek yanlış iken, evvel “hayır” dedikten daha sonra sonucunızı “evet” olarak değiştirmek daha yanlıştır. Çocuklara kural-sınır koyarken zorlandığınızda bir diğerine (baba, öğretmen, psikiyatrist) şikayet etmekle tehdit etmeyin, bu davranışınız çocuk tarafınca “ben sana hayır-dur diyemiyorum” olarak anlaşılır. daha sonrasında çocuğa kural koymanız, hayır diyebilmeniz daha güç olacaktır. Çocuğunuza koyduğunuz kurallar ve sonlar baş başayken, konuk geldiğinde, seyahatte ve misafirliğe gittiğinizde değişirse, çocuğunuz bunu fark edecektir. Baş başa iken dur diyebildiğiniz, kurallara uyan çocuk öteki ortamlarda beklemediğiniz davranışlarda ve isteklerde bulunabilir, sizi sıkıntı durumda bırakabilir.
Ebeveynlerin kişilik yapısı, ruhsal ve bedensel hastalığının olması, maddi kuvvetlikler, eşler içindeki problemler çocuklara hudut koyulmasını zorlaştırır. Çocuğa hudut koymada anne ve babanın tavırları farklı ise dur deme konusunda çatışma çıkacak, çocuğun başı karışacaktır. Öncelikle aranızdaki tavır farklılıklarını masrafın, en azından çocuğun yanında tartışmaktan ya da ötekinin kuralına müdahale etmekten kaçının. Çocuğun sonlarını öğrenmede zorlanması yalnızca anne-baba kaynaklı değildir, çocuğun karakteri ve ruhsal sıkıntıları da tesirlidir. Örneğin, hiperaktif çocuklar inatçı, fevri, ısrarcı ve sabırsız oldukları için kurallara uyma ve kelam dinlemede önemli zorluk yaşarlar. Anne-babalar kimi vakit çocuğun durumunu göz gerisi ederek kendilerini ya da birbirlerini kabahatler, çocuğun bilerek yaptığını düşünürler. Bunun kararında daha katı bir tavırla sorunu çözmeye çalışır, kısır döngüye girerler.
Çocuğunuza kural-sınır koyabilmek için alakanızın yeterli olması epeyce kıymetlidir. Bu niçinle hergün yaklaşık yarım saat bir arada oyun oynamaya, gülmeye ve gevşemeye vakit ayırın. Haftanın bir günü ailecek dışarı çıkmak, dışarda keyifli aktiviteler yapmak, yeterli vakit geçirmek ilginizi güzelleştirecektir.
Anne-baba ve çocuk içindeki bağlantıyı bozan, sık tartışmalara ve karşılıklı öfkeye sebep olan, hem ebeveyni hem çocuğu ruhsal olarak zedeleyen sınır-kural koyma kuvvetliklerinde bir çocuk ruh sıhhati uzmanından yardım almak gerekir.