ÖNEMLİ NOKTALAR
Down sendromlu çocuklarda yaygın anksiyete bozukluğu, takıntı-zorlantı bozukluğu, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, depresyon, otizm spektrum bozuklukları, uyku meseleleri, kognitif hünerlerin ilerleyici kaybı ile bir arada giden noropsikiyatrik sorunlar en sık görülen ruhsal problemlerdir.
Down sendromu olan çocuklardaki ruhsal problemler tedavi edilmezse çocuğun günlük hayatını, eğitimini, toplumsal bağlantılarını bozar. Gelişimsel olarak daha âlâ bir düzeye gelmesini olumsuz tesirler. Tıbbi durumu ile ilgili tedaviye uyumunu olumsuz tesirler.
Ruhsal ve fizikî sıhhat bir bütün olup, hem tıbbi durumun birebir vakitte ruhsal durumun eş vakitli olarak tedavi edilmesi gereklidir.
Down sendromu
Gelişimsel gerilik ve gelişimsel gerilikle birlikte olan pek bozukta görülen ruhsal sıkıntılarla ilgili yazı varken Down sendromu olan çocukların ruhsal durumları ve etkilenmeleri ile ilgili çalışma ve yazı fazlaca azdır. ötürüsı ile bu bahisteki ayrıntılarımız de azdır. Otizm spektrum bozukluğu ile ilgili yayınların nispeten oldukcaluğunu göz önüne alındığında down sendromlu çocukların ruh sıhhatleri ile ilgili hususun ihmal edildiğini söyleyebiliriz. bir daha benim klinik tecrübeme göre yazınla birlikte Down sendromlu çocukların en az yarısı ruhsal sorun yaşarken, ruh sıhhati polikliniklerine müracaatları ve gereksinimleri olan ruhsal takviyesi almaları pek azdır.
Down sendromu kronozomal hastalıklar içinde en sık görülendir. Down sendromu ile doğan şahıslarda, birden çok konjenital malformasyon ve tıbbi komplikasyonlar görülür. Bütün etnik kümelerde ve soyoekonomik seviyelerde görülebilmektedir. Sıklığı 700 canlı doğumda birdir. Trizomi 21 ile sonuçlanan kromozom anomalilerinin yarısından fazlası gebeliğin birinci trimestinde düşük ile sonlandığından tüm gebeliklerdeki trizxomi sıklığı yaklaşık 1/200-250 olduğu iddia edilmektedir.
Tablo1: Anne yaşı- canlı doğumda trizomi 21 için risk sıklığı*
*Bay CA ve Steele MW Atlas of pediatric physical diagnosis. Genetic Disorder and Dysmorphic Conditions sf 11 kaynağından alıntılanmıştır
Anne yaşının down sendromu gelişmenindeki rolü çabucak hemen tam olarak açıklanamamakktadır. Hala 35 yaş üzeri bebek sahibi olma en kıymetli risk faktörü olarak tanımlanmaktadır. Buna rağmen tüm down sendromlu bebeklerin %85’i anne yaşı 35 yaşın altında olan annelerdir. Bu durumun sebebi olarak genç yaş kümesinde yüksek sayıdaki çocuk sahibi olma gösterilmektedir. Yani ileri yaş bir risk faktörü olmayı sürdürürken erken yaşta epey sayıda çocuk sahibi olma ve bu niçinle erken yaşlarındaki doğumlarda da yüksek oranda down sendromu görüldüğü ileri sürülmektedir.
Klinik bulgular
Down sendromunda doğumdan daha sonra yapılan klinik kıymetlendirme ile teşhis çarçabuk konulabilir. Hipotoni, zayıf moro refleksi, uzunluğunda fazla cilt katlantısı, basık yüz görünümü, üst eğimli palpebral aralıklar, olağandışı yapıda kulak kepçesi, beşinci parmak klinidaktilisi, avuç ortasında tek palmar çizgi bu vakitte çok sık rastlanılan bulgulardır.
Down sendenromunda görülen yüz anomalileri haricinde zihinsel ve fizikî gelişimle ilgili sıkıntılar da ortaya çıkar. Etkilenmiş bireylerde çoğunlukla yavaşça ya da orta derecede zihinsel gerilik eşlik eder.
Down sendromlu çocukların en kıymetli sıhhat problemleri olarak doğumsal kalp hastalıkları, gasstroözofageal reflü, sık geçirilen kulak enfeksiyonları, işitme kaybı, obstrüktif uyku apnesi, troid bozukluklarıdır. Demans ise 30’lu yaşlarda down sendromlu hastaların tümünde görülür. Lösemi riski de toplumda görülenden daha yüksektir.
Gelişimsel spektrumun öbür ucunda, Down sendromlu küçük çocuklar genel oranlardaki yıkıcı davranışların yanı sıra ayırıcı toplumsal, motivasyonel ve dikkat profillerinin daha düşük olduğu görülmektedir.
Down sendromlu hastaları takip eden hekimler iki meseleyle baş etmeye çalışırlar. Birincisi, uygun destekleyici tedbirlerin kullanılması ve özel eğitim yoluyla hastaların bilişsel performansların arttırılmasıdır. İkinci zorluk ise engelliliği kötüleştirebilen ve rastgele bir yaşta (ruhsal sıkıntılar, uyku apnesi, epilepsi) ortaya çıkabilen komplikasyonları tedavi etmektir. Bilhassa ortaya çıkan ek ruhsal hastalıklar ve regresyon (gerileme) açısından dikkatli olmak ve gerekli müdahaleleri yapmak kıymetlidir.
Down sendromu hakkında yanlış bilinenler ve gerçekler
Down sendromlu çocukların gelişim özellikleri
Down sendromlu çocuklar motor hünerler, lisan, toplumsal etkileşim istikametinden yaşıtlarını arttan takip ederler. Yani zihinsel ve motor gelişimde sorun yaşarlar. Sorun yaşadıkları alanlar akıl yürütme, sorun çözme, tasarlama, soyut düşünme, yargılama, okulda öğrenme, tecrübelerden öğrenme alanlarıdır. Bu niçinle öz bakım, toplumsal münasebetler, akademik maharetlerde her çocuğa bakılırsa değişen şiddette sorun yaşarlar. Erken devirden itibaren üstteki sıkıntıları yaşayan çocuklarda ailenin bu gelişimsel özellikleri açısından çocuğu desteklemesi, yeni hünerler kazanmasını sağlamada etkin etkileşim ortasında olması kıymetlidir. Bu niçinle aileler çocukları ile gereğince vakit geçirmeli, faal birebir toplumsal etkileşim ortasında olmalı, çocuğu yaşıtları ile bir ortaya getirmeli, oyun ve öteki etkinliklerde bulunmasını sağlayıcı ortamlar yaratmalıdırlar. Yaşıtlarıyla toplumsal ortamlarda bir ortaya getirilen çocuklar kuralları öğrenme, lisan gelişimi ve toplumsal gelişim için değerli sayılabilecek dayanağı almış olurlar. bir daha erken devirden itibaren ferdî özel eğitim takviyesi, motor maharetlerin gelişimi için fizyoterapi takviyesinin alınması gerekir. Gelişimsel meselelere eklenen ruhsal meseleler çocuğun özel eğitimden alacağı takviyesi olumsuz etkileyeceğinden erken periyottan itibaren bir çocuk psikiyatrisi uzmanına danışılarak ek meseleler olup olmadığı tespit edilmelidir.
Down sendromu olan çocukların ruh sağlığı
Down sendromlu tüm çocukların ve erişkinlerin en az yarısı ömürleri boyunca büyük bir ruhsal sıhhat sorunu ile karşı karşıyadır. Birden çok tıbbi sorunu olan çocuklar ve yetişkinler, daha yüksek ruhsal sıhhat meseleleri yaşarlar.
Sınırlı lisan ve bağlantı marifetleri olan okul çağı ve ergenlerde ruhsal belirtiler
Yıkıcı, dürtüsel, dikkatsiz, hiperaktif ve karşı olma davranışları (DEHB, davranım bozukluğu ve karşı olma karşı gelme bozukluğu ek teşhislerinin görülme mümkünlüğü yüksektir )
Kaygılı, yapışmış, takıntılı, esnek olmayan davranışlar (yaygın anksiyete ve takıntı-zorlantı bozukluğu ek teşhislerinin görülme mümkünlüğü yüksektir)
Sosyal alakada yetersizlik, içe kapanma/dış dünyaya ilgisizlik, yinelayan kalıplaşmış davranışlar (otizm spektrum bozuklukları ek teşhisinin görülme mümkünlüğü yüksektir)
Kronik uyku kuvvetlikleri, gündüz uykusu, yorgunluk ve ruhsal meseleler (uyku bozuklukları, uyku apnesi ve depresyon ek teşhisinin görülme mümkünlüğü yüksektir)
Okul devri, gençlik devri ve genç erişkinlik döneminde, daha düzgün irtibat ve kognitif marifetlere sahip olmakla birlikte aşağıdaki ruhsal sıkıntılar görülebilir.
Depresyon, toplumsal geri çekilme, azalmış ilgi alanları ve başa çıkma becerileri
Yaygın anksiyete bozukluğu
Takıntı-zorlantı bozukluğu
Kognitif ve toplumsal marifetlerin kaybı ile sonuçlanan gerileme-regresyon
Kronik uyku meseleleri, günlük uykuda arma, iştahsızlık, duygudurumla bağlantılı problemler (duygudurum bozuklukları, uyku bozuklukları, uyku apnesinin ek teşhis olarak görülme mümkünlüğü yüksektir.
Yaşlı yetişkinlerde aşağıdaki ruhsal sorunlar görülebilir:
Yaygın anksiyete bozukluğu
Depresyon, toplumsal geri çekilme, azalmış ilgi alanları ve başa çıkma becerileri
Kognitif ve toplumsal maharetlerin kaybı ile sonuçlanan gerileme-regresyon
Demans
Çocukta «yeni» bir “duygusal/davranışsal sıkıntılar (ruhsal sorunlar)” var ise, öncelikli araştırılması gereken tıbbi niçinler:
Eskiden olmayan davranışsal bir sorun ortaya çıktığında, bunun tıbbi bir duruma bağlı olarak ortaya çıkıp çıkmadığını belirlemek için yapılması gereken birtakım testler vardır
Troid işlev testleri
Uyku sıkıntılarında, uyku laboratuvarlarında yapılacak testler
Kabızlığın yahut bağırsak ile ilgili zorluklarda beslenme hikayesinin alınması ve sorun alanların giderilmesi değerlidir. Gerekli olduğunda diet için uzmana yönlendirilebilir.
İşitme (odyoloji), görme (oftalmoloji), anemi (hematoloji) ve gastro intestinal sistem açısından değerlendirildiğinden emin olmanız kıymetlidir.
Duygusal/davranışsal problemler ve tıbbbi sıkıntılar bir arada olduğunda izlenecek yol:
Down sendromlu çocuklarda ve yetişkinlerde duygusal/davranışsal meseleler yaygın olarak görülür ve her vakit altında yatan bir tıbbi durumdan kaynaklanmaz. tıpkı vakitte Down sendromlu çocuklarda ve yetişkinlerde görülen bu tıbbi durumlar kapsamlı olarak değerlendirilmelidir.
Tıbbi durumlar duygusal/davranışsal sıkıntılara niye olabilir, onları şiddetlendirebilir. Tedavilerinde ahenk sorunlarına niye olarak çocuğun altta yatan duygusal/davranışsal problemlerin tedavisini güçleştiren bir duruma niye olabilir.
Bir tıbbi durumun düzelmesi alta yatan duygusal/davranışsal problemleri ortadan kaldırmaz. Örneğin hipotroidisi olan bir çocuğun birlikteinde de depresyonu var ise, hipotroidi tedavisi ile depresyonu düzelmez. bir daha depresyonu olan bir çocukta Hpotroidi tedavi edilmediği sürece depresyon tedavi edilse bile tam olarak düzelmez. Duygusal/davranışsal ve fizikî sıhhat bir bütün ve bir biriyle ilişkili olup, hem tıbbi durumun tıpkı vakitte ruhsal durumun eş vakitli olarak tedavi edilmesi gereklidir.
Down sendromlu çocuklarda sık görülen ruhsal bozukluklar:
Yaygın Anksiyete Bozukluğu
Bu, bozuklukta çocuklarda günün birçoklarında devam eden, günlük omurdaki bir grup olaylarla ilgili çok bir telaş duyma ve kaygılı olma durumu kelam konusudur. Çocuklar bu korkularını denetim etmekte kuvvetlik yaşarlar. Bu korku ile birlikte hem de, huzursuzluk, çok heyecan duyma, tasa, kolay yorulma, niyetlerini yoğunlaştırmada zorluk çekme ya da zihnin durmuş üzere olması, sonluluk, kaslarda gerginlik, uyku bozukluğu biçiminde yakınmalar da tabloya eklenebilir. Bu tablo down sendromlu çocuklarda korkunun arttığı, günlük ömürle ilgili stresörlerinin arttığı olaylar daha sonrası ortaya çıkar. Tasa, çoklukla meskenden okula geçiş, yemek yahut yatma vakit içinderı üzere geçişler ve yeni durumların öncesinden belirlenmesi sırasında olduğu kadar, belgisiz, yeni ve sıra dışı durumlarda da ortaya çıkmaktadır.
Obsesif kompulsif bozukluk- takıntı-zorlantı bozukluğu
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) birçok vakit istenmeden gelen, bariz bir korku ve badireye niye olan, bir dahaleyici kanılar, dürtüler ya da düşlemler olarak tanımlanan obsesyonlar ile obsesyona reaksiyon olarak ya da katı bir halde uygulanması gereken kurallara göre kişinin kendini alıkoyamadığı bir dahaleyici davranışlar ya da zihinsel aksiyonlar olarak tanımlanan kompulsiyonlarla karakterize olan ve çocukluk çağında başlayabilen bir psikiyatrik bozukluktur.
Artan huzursuzluk ve telaş düzeyi, tanıdıkları alıştıkları rutini takip etmesine yol açabilir. Bu durum çocuğun günlük hayatında esnek olmayan, kimi rutinlere sıkı sıkıya bağlı bir biçimde kalmasına yol açar. Ebeveynler çoğunlukla çocuklarının durumunu aşikâr bir davranış örüntüsü ortasında “sıkışıp kaldıkları” halinde tanımlarlar. OKB beraberinde çocuğun telaş durumunu, dikkat ve günlük fonksiyonlarını de olumsuz etkileyecektir.
çoğunlukla görülen obsesyonlar kompulsyonlar; kirlenmeye karşı paklık ve yıkanma davranışları, ziyan görme fikrine karşı denetleme, cinsellikle ilgili obsesyonlara karşı güvenlik arayışı, dini niyetlere karşı diğer kanılar ve davranışlar, işleri hakikat yapıp yapmadığı fikrine karşı denetim ve düzenleme davranışları sayılabilir. Down sendromlu çocuklarda bir daha takıntı halinde benzeri günlük rutinleri değiştirememe, birebir yemek yeme, birebir kıyafeti giyme ritüelleri ve takıntıları sık görülür. Klinik çocuklarda ve ergenlerde farklılık gösterir. bir daha çocuklar obsesif ve kompulsif davranışların kendine yabancı olduğunu ayırt etmediğinde ve ebeveynler bunları hayatın kesimi olarak görüp ruhsal yakınmalar olduğunu fark etmediğinde teşhis konması uzun vakit alabilir.
Tanı klinik olarak belirtilerin detaylı hikayesinin alınması ile konur. Ebeveynler aşağıdaki soruları yanıtlayarak çocuklarında obsesif kompülsif belirtiler bulunup bulunmadığı hakkında fikir sahibi olabilir. Belirtilerin varlığında çocuk psikiyatrisi uzmanlarından danışmanlık ve tedavi dayanağı alabilirler.
Obsesif kompulsif bozukluk varlığını tesbit için kısa tarama soruları:
Çocuğunuz hayli sık yıkanıp temizleniyor mu?
Çocuğunuz birtakım şeyleri hayli sık denetim ediyor mu?
Çocuğunuzu rahatsız eden, saçma gelen kurtulmak istediği niyetler var mı?
Çocuğunuzun günlük faaliyetlerinin bitmesi uzun vakit alıyor mu? (mesela okula hazırlanma, yemek yeme, giyinme, banyo yapma)
Çocuğunuz işlerini aşikâr tertibe koymak konusunda telaş yaşıyor mu?
Bu sıkıntılar çocuğunuzun günlük hayatını, toplumsal hayatını, okul maharetlerini etkileyip onu rahatsız ediyor mu?
Depresif bozukluk
Benzer bayağı tipik bir bireye kıyasla, kolay olaylar, Down sendromlu çocuklar ve yetişkinler için orantısız, olağanüstü bir ruhsal tesirle sahip üzere gözükmektedir. Down sendromlu çocuklar ve yetişkinler, sıklıkla olumsuz olarak algıladıkları etraflarındaki değişmelere karşı daha hassaslardır. Hem tıbbi durumlarında kronik seyreden hastalıklar, hem belirtilerdeki kötüleşmeler çocukların günlük ve fizikî aktivitelerinde kısıtlanmaya niye olan durumlar depresif bozukluk için risk oluştururlar. hem de günlük hayatta karşılaştıkları gerilimler, ömürle ilgili değişiklikler mesela, abi yada ablanın evlenmesi, bir aile bireyini ani yahut kronik hastalık kararı kaybetme, uzun müddet meskende yaşayan evcil hayvanın mevti, öğretmenden ayrılma (izin, hastalık), okula gidememe, okul değişikliği üzere niçinler Down sendromlu çocuklar için önemli gerilim etkeni olabilir ve depresif yakınmaları başlatabilir.
Özellikle ergenlik periyodu depresyon açısından en riskli devirdir. Gelişimsel sıkıntılar, öğrenme kuvvetlikleri niçiniyle bir yandan okul sıkıntıları ile baş etmeye çalışan genç, bir yandan da kendi farklılıklarını daha hayli fark edecek ve kimliğin oluşması sırasında baş karışıklığı yaşayacak ve farklılığı sorgulamaya-anlamaya çalışacaktır. bu vakitte arkadaş bağlantıları değerli olduğundan yaşıtlarında farklı olma konusunda kuvvetlikler yaşayabilecektir. O niçinle gerilim faktörü varlığında tüm çocuklarda ve bilhassa down sendromlu gençlerde depresif belirtiler açısından uyanık olmak gereklidir. Anne ve balar meselelerin çocuğun depresyonundan kaynaklanıp kaynaklanmadığını fark etmelidirler. Sonluluk, mutsuzluk, evvelce yaptığı şeylerden keyif almama, davranış sıkıntıları, okul meseleleri, dikkat meseleleri, uyku meseleleri, iştah meseleleri, halsizlik, yorgunluk, içe kapanma, saldırganlık, huzursuzluk, az konuşma,, kendini suçlama, kendini kıymetsiz hissetme, karamsar olma, hayatla ilgili olumsuz konuşma biçimindeki yakınmaların varlığında anne-baba çocuklarında depresyon olabileceğini düşünmeli ve bir çocuk ve ergen psikiyatristinden yardım almalıdır.
Down Sendromlu Bireylerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Belirtiler Nelerdir? Teşhis nasıl konur? niye Değerlidir?
Özellikle daha genç yaş kümelerinde, daha fazla bilişsel ve alıcı söz edici lisan ile ilgili sorun yaşayan down sendromlu çocuklarda, dikkat kuvvetliğü, dürtüsellik ve hiperaktivite ile ilgili sıkıntılar sık görülür. Lakin down sendromlu çocuklarda görülen DEHB sıklığı %31-%34 bulunmuştur. Bu DEHB toplumda görülen yaygınlığından pek yüksektir.
Dikkatinin dağınık olması, dikkatini sürdürmekte zorluk, çok hareketli olma, kıpır kıpır olma, hayli konuşma, sabırsız olma ve bu belirtiler deneniyle okul, aile ve arkadaş bağlantılarında sorun yaşama olarak tanımlanan DEHB norogelişimsel bir bozukluktur. Bu bozukluğun bir çocukta bulunup bulunmadığının anlaşılması için çocuk ve aile ile psikiyatrik kıymetlendirme yapılır. Gerekirse okul ortamında belirtilerin varlığı ye da sorun oluşturup oluşturmadığı ile ilgili bilgi alınılır. Bu bilgiler alınırken birtakım DEHB belirtilerini sorgulayan ölçekler kullanılır. DEHB tanısı yapılan bu klinik kıymetlendirme ile temalır.
DEHB teşhisinin gelişimsel sorunu olan ve down sendromu olan çocuklarda atlanmaması farklı bir ehemmiyet taşır. Zira bu çocuklar günlük oyun, toplumsal bağ, okul mahareti üzere yapmaları gereken aktiviteleri, var olan hareketlilik, dürtüsellik ve dikkat dağınıklığı niçiniyle yapmakta kuvvetlik yaşayacaklardır. Almaları gereken özel eğitimden yaralanmaları güçleşecektir. Bu da daha dezavantajlı oldukları manaya, öğrenme hünerlerine daha da olumuz bir biçimde yansıyacaktır.
Down sendromlu çocuklarda uyku sorunları
Uyku bozukluğu bilhassa Down sendromu üzere gelişimsel bozuklukları olan çocuklarda daha sık görülür. Yalnızca üç temel uyku sorunu (uykusuzluk, çok gündüz uykusu ve parasomniler) bulunmasına karşın, tabiatı gereği down sendromlu çocuklarda uyku bozukluğunun bir fazlaca sebebi vardır. Down sendromlu çocuklarda, başka çocuklarda görülen uyku problemlerinin niçinlerine ek olarak, bir arada görülen organik ve ruhsal problemler uyku sıkıntılarına niye olabilir. DEHB, yaygın aksiyete bozukluğu, depresyon, iki uçlu bozukluk down sendromlu çocuklardaki uyku meselelerine niye olan ruhsal bozukluklardır.
Obstrüktif uyku apnesi geliştirme riski yüksek olup, kandaki oksijen saturasyonunun azalmasına niye olan, uyku esnasında hafifçe-orta şiddette nefes almayı kesmektedir. Down sendromlu çocuklarda uyku bozukluklarının taranması rutinin bir modülü olmalıdır. Down sendromunda uyku bozukluklarının muhtemel fazlaca istikametli niçinlerinin olduğu göz önüne alınmalıdır. Uyku meseleleri ile ilgili teşhisin atlanmaması ve uygun tedavinin yapılması hem çocuğun birebir vakitte ailenin zorluklarını değerli ölçüde hafifçeletecektir.
Down sendromlu çocuklarda iki uçlu bozukluk.
İki uçlu bozukluk alevlenmeler ve yatışmalarla seyreden kronik bir hastalıktır. Depresif devirler ve manik-hipomanik devirlerle seyreder. Depresif belirtiler üstte anlatılmıştır. Manik belirtiler çocuğun her zamankinden daha fazla sevinçli ya da hudutlu olması, hareketli olması, epey konuşması, bahisten mevzuya atlayarak konuşması, fikir uçuşması, dikkatinin dağınık olması, isteklerinin artması, gezme isteğinin, alışveriş isteğinin arması, cinsel içerikli konuşma ve dokunmalar, uykusuzluk, kendine inançta arma, saldırgan davranışlarda bulunma halindedir. Bu belirtiler çocuğun günlük hayatını pek bozar. Ayrıyeten var olan down sendromunun gelişimsel belirtilerinde de kötüleşmeye niye olabilir.
Sürekli muhakkak bir vakit diliminden daha sonra eskisinden daha sonlu, hareketli, daha epeyce konuşan, kendine itimadı ve istekleri artan, uykusuzluğu olan down sendromlu çocuk ve ergenlerde muhtemel bir iki uçlu bozukluk olup olmadığı kesinlikle değerlendirilmelidir.
Otizm spektrum bozuklukları
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal-iletişimsel gelişimde yetersizlik, yinelayıcı davranışlar ve ilgilerle seyreden, erken çocukluk çağında başlayan bir nörogelişimsel bozukluktur. Son senelerda yapılan çeşitli çalışmalarda OSB sıklığının %1’in üzerinde olduğu saptanmıştır. Cinsiyet açısından bakıldığında OSB’nin erkeklerde kızlardan 3-4 kat fazla görülmektedir.
Otistik bireyler, ortaya çıkan belirtiler, bu belirtilerin şiddeti hayli değişkenlik gösterir. Otizmli olgularda çoklukla belirtiler hayatın birinci ya da ikinci yılında ortaya çıkmaktadır. Lisan gelişmeninde gecikme, toplumsal ilgisizlik yahut etrafa karşı sıra dışı çok hassaslığı içeren başlangıç belirtileri tipik olmaktadır. OSB tanısı konulan bebekler hayatın birinci altı ayında başka bireyleri daha az aramakta, onlara daha az bakmaktadırlar. OSB çocukları başka çocuklardan ayırt eden özellikler; göz teması, toplumsal ilgi ve gülümsemede yetersizlik, jest ve işaret kullanmasında sonluluk, ismi seslenildiğinde bakmama, taklit etme maharetinde yetersizlik, alıcı ve söz edici lisanda gecikme olarak tanımlanmıştır. 2-3 yaş devrinde ise toplumsal alanda en sık karşılaşılan belirtiler; göz temasının yetersizliği, toplumsal oyunlara ve karşılıklı toplumsal etkileşime azalmış ilgi seviyesi, ebeveynlerini duygudurumunu düzenlemek için daha az referans alma ve yalnız kalmaya eğilimli olmak olarak bildirilmiştir. 4-5 yaş kümesinde, yaşıtlardan farklılık, kısıtlı jest mimikler, diğerleri ile etkileşime girmekte isteksizlik, yaşıt aramama ve yaşıt ile bağlantı sürdürememe belirginleşmektedir. Lisan gelişimi ve irtibat meseleleri OSB teşhisli bireylerin problemlerinin değerli kısmını oluşturmaktadır. yinelayan davranışlar ve bir dahaleyici lisan kullanması, karşısındakinin konuşmasını bir dahaleme, şahıs zamirlerini karıştırma, olağan ses volümünün farklılaşması, toplumsal etkileşim için lisanın kullanmasında sıkıntıları içeren biçimde lisan kullanması olağandan farklı olmaktadır. bir daha bu vakitte sallanma, kendi ekseninde dönme, parmak ucunda yürüme, garip el hareketleri, kanat çırpma üzere motor stereotipiler sık görülmekte; ayrıyeten törensel davranışlar mesela oyuncak dizme, oyuncakların aşikâr kesimleri ile oynama kelam konusu olmaktadır.
Down sendromlu çocuklarda otizm spektrum bozukluğunun yaygınlığı %42 üzere pek yüksek oranda bulunmuştur. Bilhassa gelişimsel geriliği ve medikal problemleri daha ağır olan çocuklarda bu sıklık artar. 3-5 yaş içindeki down sendromlu çocukların otizm spektrum bozuklukları tarafından kıymetlendirilmesi önerilir
Down sendromlu çocuklarda görülen ani yeti kaybı (regresyon)
Down sendromlu ergenlerdeki ve genç erişkinlerde ortaya çıkan “regresyon”, özerklik, günlük maharetlerin kaybı, konuşmanın azalması, lisan hünerlerinde kayıp akademik marifetlerde kayıp ve psikomotor aktivite ile karakterize bir tablodur. Klinik başlangıç ani yahut ilerleyici olabilir ve gidişatı çok değişkendir. sebebi bilinmemektedir. Bu tabloda ortaya çıkan psikiyatrik belirtiler katatoni, depresyon, psikotik belirti, yinelayıcı davranış halindedir.
Bütün hastalarda durumu tetikleyen şiddetli gerilim faktörü olduğu ileri sürülmektedir. Regresyon tanımlanan hastalarda kısmi ya da tam düzelme %50 olarak bildirilmiştir. Kızların daha fazla etkilendiği tespit edilmiştir.
Down sendromlu çocuklarda yaygın anksiyete bozukluğu, takıntı-zorlantı bozukluğu, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, depresyon, otizm spektrum bozuklukları, uyku meseleleri, kognitif hünerlerin ilerleyici kaybı ile bir arada giden noropsikiyatrik sorunlar en sık görülen ruhsal problemlerdir.
Down sendromu olan çocuklardaki ruhsal problemler tedavi edilmezse çocuğun günlük hayatını, eğitimini, toplumsal bağlantılarını bozar. Gelişimsel olarak daha âlâ bir düzeye gelmesini olumsuz tesirler. Tıbbi durumu ile ilgili tedaviye uyumunu olumsuz tesirler.
Ruhsal ve fizikî sıhhat bir bütün olup, hem tıbbi durumun birebir vakitte ruhsal durumun eş vakitli olarak tedavi edilmesi gereklidir.
Down sendromu
Gelişimsel gerilik ve gelişimsel gerilikle birlikte olan pek bozukta görülen ruhsal sıkıntılarla ilgili yazı varken Down sendromu olan çocukların ruhsal durumları ve etkilenmeleri ile ilgili çalışma ve yazı fazlaca azdır. ötürüsı ile bu bahisteki ayrıntılarımız de azdır. Otizm spektrum bozukluğu ile ilgili yayınların nispeten oldukcaluğunu göz önüne alındığında down sendromlu çocukların ruh sıhhatleri ile ilgili hususun ihmal edildiğini söyleyebiliriz. bir daha benim klinik tecrübeme göre yazınla birlikte Down sendromlu çocukların en az yarısı ruhsal sorun yaşarken, ruh sıhhati polikliniklerine müracaatları ve gereksinimleri olan ruhsal takviyesi almaları pek azdır.
Down sendromu kronozomal hastalıklar içinde en sık görülendir. Down sendromu ile doğan şahıslarda, birden çok konjenital malformasyon ve tıbbi komplikasyonlar görülür. Bütün etnik kümelerde ve soyoekonomik seviyelerde görülebilmektedir. Sıklığı 700 canlı doğumda birdir. Trizomi 21 ile sonuçlanan kromozom anomalilerinin yarısından fazlası gebeliğin birinci trimestinde düşük ile sonlandığından tüm gebeliklerdeki trizxomi sıklığı yaklaşık 1/200-250 olduğu iddia edilmektedir.
Tablo1: Anne yaşı- canlı doğumda trizomi 21 için risk sıklığı*
| Anne yaşı – Down sendromu görülme sıklığı |
| 25 y 1/1350 |
| 30 y 1/890 |
| 35 y 1/355 |
| 40 y 1/97 |
| 45 y 1/23 |
*Bay CA ve Steele MW Atlas of pediatric physical diagnosis. Genetic Disorder and Dysmorphic Conditions sf 11 kaynağından alıntılanmıştır
Anne yaşının down sendromu gelişmenindeki rolü çabucak hemen tam olarak açıklanamamakktadır. Hala 35 yaş üzeri bebek sahibi olma en kıymetli risk faktörü olarak tanımlanmaktadır. Buna rağmen tüm down sendromlu bebeklerin %85’i anne yaşı 35 yaşın altında olan annelerdir. Bu durumun sebebi olarak genç yaş kümesinde yüksek sayıdaki çocuk sahibi olma gösterilmektedir. Yani ileri yaş bir risk faktörü olmayı sürdürürken erken yaşta epey sayıda çocuk sahibi olma ve bu niçinle erken yaşlarındaki doğumlarda da yüksek oranda down sendromu görüldüğü ileri sürülmektedir.
Klinik bulgular
Down sendromunda doğumdan daha sonra yapılan klinik kıymetlendirme ile teşhis çarçabuk konulabilir. Hipotoni, zayıf moro refleksi, uzunluğunda fazla cilt katlantısı, basık yüz görünümü, üst eğimli palpebral aralıklar, olağandışı yapıda kulak kepçesi, beşinci parmak klinidaktilisi, avuç ortasında tek palmar çizgi bu vakitte çok sık rastlanılan bulgulardır.
Down sendenromunda görülen yüz anomalileri haricinde zihinsel ve fizikî gelişimle ilgili sıkıntılar da ortaya çıkar. Etkilenmiş bireylerde çoğunlukla yavaşça ya da orta derecede zihinsel gerilik eşlik eder.
Down sendromlu çocukların en kıymetli sıhhat problemleri olarak doğumsal kalp hastalıkları, gasstroözofageal reflü, sık geçirilen kulak enfeksiyonları, işitme kaybı, obstrüktif uyku apnesi, troid bozukluklarıdır. Demans ise 30’lu yaşlarda down sendromlu hastaların tümünde görülür. Lösemi riski de toplumda görülenden daha yüksektir.
Gelişimsel spektrumun öbür ucunda, Down sendromlu küçük çocuklar genel oranlardaki yıkıcı davranışların yanı sıra ayırıcı toplumsal, motivasyonel ve dikkat profillerinin daha düşük olduğu görülmektedir.
Down sendromlu hastaları takip eden hekimler iki meseleyle baş etmeye çalışırlar. Birincisi, uygun destekleyici tedbirlerin kullanılması ve özel eğitim yoluyla hastaların bilişsel performansların arttırılmasıdır. İkinci zorluk ise engelliliği kötüleştirebilen ve rastgele bir yaşta (ruhsal sıkıntılar, uyku apnesi, epilepsi) ortaya çıkabilen komplikasyonları tedavi etmektir. Bilhassa ortaya çıkan ek ruhsal hastalıklar ve regresyon (gerileme) açısından dikkatli olmak ve gerekli müdahaleleri yapmak kıymetlidir.
Down sendromu hakkında yanlış bilinenler ve gerçekler
| Yanlış bilinenler | Gerçekler |
| Genetik bir hastalıktır | Kromozomal bir farklılıktır Hücre bölünmesi sırasında yanlış bölünme kararı 21 . kromozom çiftinde fazladan bir kromozom yer alması ile meydana gelir. |
| Nadir görülen bir bozukluktur | Down sendromu az değildir 700 doğan bebekten birinde görülür Tüm gebeliklerdeki trizomi sıklığı yaklaşık 1/200-250 Anne yaşının 35’ten büyük olması risk faktörü oluşurur. |
| Down sendromu çocuklar ve ebeveynleri yanlızdır | Down sendromu çocuğu olan ebeveynler ilgili derneklerde çocuğun yaşayacağı kuvvetlikler, sıhhat, toplumsal ve hukukî haklar konusunda ve aile takviyesi konusunda danışmanlık ve yardım alabilirler. Bu bahiste istekli çalışan muharrir tarafınca ulaşılan dernek adresleri aşağıda verilmiştir. Türkiye Down Sendromu Derneği; http://www.downturkiye.com/, Ulusal Down Sendromu derneği, http://ulusaldown.com/ Down Sendromlu Melekler Derneği http://downdostu.com/ |
| Bütün Down sendromlu çocuklar şiddetli zihinsel yetersizlik yaşar | Down sendromlu bireylerin birden fazla yavaşça ya da orta derecede zihinsel yetersizlik yaşarlar. Erken yaştan itibaren sağlanan özel eğitim dayanağı ile bu çocuklarda gelişimsel, lisan, öğrenme, özbakım, toplumsal bağlarda önemli ilerleme kaydedilir. Çocuğun gelişimi ve sahip olduğu öteki beceriler-yetenekler göz önüne alındığında Down sendromlu çocukların zihinsel yetersizlikle ilgili yaşadığı meseleler epeyce taraflı bir güçsüzlük olarak bedellendirilemez. Burda dikkat edilmesi gereken down sendromu olan çocukların olayları çözebilecekleri, cevap verebilecekleri kadar vakte muhtaçlıkları olduğunun bilinmesi ve muhtaçlıkları olan vaktin onlara verilmesidir. |
| Down sendromlu çocuklar her vakit hastadır? | Down sendromlu çocuklar, konjenital kalp hastalıkları, teneffüs ve işitme sorunları, troid bozuklukları açısından gerçek tıbbi meseleler açısından risk altında olsalar da, sıhhat alanındaki ilerlemelerle ve bu meselelerin tedavisi ile çoğunlıkla sağlıklı bir biçimde hayatlarını sürdürürler. |
| Down sendromlu öğrenciler için farklı özel eğitim programları, eğitim öğretimde tek seçenektir. | Down sendromlu öğrenciler olağan okullarda okurlar. Eğitimleri, toplumsal ve eğitsel ortamlara tam olarak katılmaları halinde planlanır. Down sendromlu öğrenciler zihinsel-gelişimsel meseleleri niçiniyle ek olarak özel eğitim programlarına da dahil edilmelidirler. Down sendromlu bireyler liseden mezun olur, diplomalarını alır ve bir kısmı üniversite okuyabilirler |
| Down sendromlu beşerler toplumun faal üyeleri olamazlar | Özellikle down sendromu derneklerinin aktiviteleri takip edildiğinde down sendromlu çocukların çok başarılı bir biçimde halk oyunları, tatbikatlar, sanat, eğitim alanında ferdî ve küme çalışması yaptığı görülür.* *http://ulusaldown.com/wp-content/uploads/2013/02/DS_iC.pdf Down sendromlu beşerler, ailelerinin ve toplumlarının kıymetli üyeleridir ve topluma manalı katkılar yapar. |
| Down sendromlu beşerler ebediyen memnundur. | Down sendromlu beşerler herkes ne hissederse onu hissederler. Duyguların bütün tipini yaşarlar. Dostça yaklaşımlara ehemmiyet verirler ve fikirsiz davranışlar niçiniyle yaralanırlar-üzülürler ve acı çekerler. |
| Down sendromlu yetişkinler işsiz durumdadır. | İşletmeler, Down sendromlu yetişkinleri bankalar, şirketler, oteller, hastaneler, huzurevleri, ofisler ve restoranlar üzere çeşitli pozisyonlarda çalıştırmaktadır. Müzik ve cümbüş sanayisinde, çocuk bakımında, spor alanlarında ve bilgisayar sanayisinde de çalışmaktadırlar. Down sendromlu beşerler herkes üzere işlerine bedel verirler ve çalışmak isterler. |
Down sendromlu çocukların gelişim özellikleri
Down sendromlu çocuklar motor hünerler, lisan, toplumsal etkileşim istikametinden yaşıtlarını arttan takip ederler. Yani zihinsel ve motor gelişimde sorun yaşarlar. Sorun yaşadıkları alanlar akıl yürütme, sorun çözme, tasarlama, soyut düşünme, yargılama, okulda öğrenme, tecrübelerden öğrenme alanlarıdır. Bu niçinle öz bakım, toplumsal münasebetler, akademik maharetlerde her çocuğa bakılırsa değişen şiddette sorun yaşarlar. Erken devirden itibaren üstteki sıkıntıları yaşayan çocuklarda ailenin bu gelişimsel özellikleri açısından çocuğu desteklemesi, yeni hünerler kazanmasını sağlamada etkin etkileşim ortasında olması kıymetlidir. Bu niçinle aileler çocukları ile gereğince vakit geçirmeli, faal birebir toplumsal etkileşim ortasında olmalı, çocuğu yaşıtları ile bir ortaya getirmeli, oyun ve öteki etkinliklerde bulunmasını sağlayıcı ortamlar yaratmalıdırlar. Yaşıtlarıyla toplumsal ortamlarda bir ortaya getirilen çocuklar kuralları öğrenme, lisan gelişimi ve toplumsal gelişim için değerli sayılabilecek dayanağı almış olurlar. bir daha erken devirden itibaren ferdî özel eğitim takviyesi, motor maharetlerin gelişimi için fizyoterapi takviyesinin alınması gerekir. Gelişimsel meselelere eklenen ruhsal meseleler çocuğun özel eğitimden alacağı takviyesi olumsuz etkileyeceğinden erken periyottan itibaren bir çocuk psikiyatrisi uzmanına danışılarak ek meseleler olup olmadığı tespit edilmelidir.
Down sendromu olan çocukların ruh sağlığı
Down sendromlu tüm çocukların ve erişkinlerin en az yarısı ömürleri boyunca büyük bir ruhsal sıhhat sorunu ile karşı karşıyadır. Birden çok tıbbi sorunu olan çocuklar ve yetişkinler, daha yüksek ruhsal sıhhat meseleleri yaşarlar.
Sınırlı lisan ve bağlantı marifetleri olan okul çağı ve ergenlerde ruhsal belirtiler
Yıkıcı, dürtüsel, dikkatsiz, hiperaktif ve karşı olma davranışları (DEHB, davranım bozukluğu ve karşı olma karşı gelme bozukluğu ek teşhislerinin görülme mümkünlüğü yüksektir )
Kaygılı, yapışmış, takıntılı, esnek olmayan davranışlar (yaygın anksiyete ve takıntı-zorlantı bozukluğu ek teşhislerinin görülme mümkünlüğü yüksektir)
Sosyal alakada yetersizlik, içe kapanma/dış dünyaya ilgisizlik, yinelayan kalıplaşmış davranışlar (otizm spektrum bozuklukları ek teşhisinin görülme mümkünlüğü yüksektir)
Kronik uyku kuvvetlikleri, gündüz uykusu, yorgunluk ve ruhsal meseleler (uyku bozuklukları, uyku apnesi ve depresyon ek teşhisinin görülme mümkünlüğü yüksektir)
Okul devri, gençlik devri ve genç erişkinlik döneminde, daha düzgün irtibat ve kognitif marifetlere sahip olmakla birlikte aşağıdaki ruhsal sıkıntılar görülebilir.
Depresyon, toplumsal geri çekilme, azalmış ilgi alanları ve başa çıkma becerileri
Yaygın anksiyete bozukluğu
Takıntı-zorlantı bozukluğu
Kognitif ve toplumsal marifetlerin kaybı ile sonuçlanan gerileme-regresyon
Kronik uyku meseleleri, günlük uykuda arma, iştahsızlık, duygudurumla bağlantılı problemler (duygudurum bozuklukları, uyku bozuklukları, uyku apnesinin ek teşhis olarak görülme mümkünlüğü yüksektir.
Yaşlı yetişkinlerde aşağıdaki ruhsal sorunlar görülebilir:
Yaygın anksiyete bozukluğu
Depresyon, toplumsal geri çekilme, azalmış ilgi alanları ve başa çıkma becerileri
Kognitif ve toplumsal maharetlerin kaybı ile sonuçlanan gerileme-regresyon
Demans
Çocukta «yeni» bir “duygusal/davranışsal sıkıntılar (ruhsal sorunlar)” var ise, öncelikli araştırılması gereken tıbbi niçinler:
Eskiden olmayan davranışsal bir sorun ortaya çıktığında, bunun tıbbi bir duruma bağlı olarak ortaya çıkıp çıkmadığını belirlemek için yapılması gereken birtakım testler vardır
Troid işlev testleri
Uyku sıkıntılarında, uyku laboratuvarlarında yapılacak testler
Kabızlığın yahut bağırsak ile ilgili zorluklarda beslenme hikayesinin alınması ve sorun alanların giderilmesi değerlidir. Gerekli olduğunda diet için uzmana yönlendirilebilir.
İşitme (odyoloji), görme (oftalmoloji), anemi (hematoloji) ve gastro intestinal sistem açısından değerlendirildiğinden emin olmanız kıymetlidir.
Duygusal/davranışsal problemler ve tıbbbi sıkıntılar bir arada olduğunda izlenecek yol:
Down sendromlu çocuklarda ve yetişkinlerde duygusal/davranışsal meseleler yaygın olarak görülür ve her vakit altında yatan bir tıbbi durumdan kaynaklanmaz. tıpkı vakitte Down sendromlu çocuklarda ve yetişkinlerde görülen bu tıbbi durumlar kapsamlı olarak değerlendirilmelidir.
Tıbbi durumlar duygusal/davranışsal sıkıntılara niye olabilir, onları şiddetlendirebilir. Tedavilerinde ahenk sorunlarına niye olarak çocuğun altta yatan duygusal/davranışsal problemlerin tedavisini güçleştiren bir duruma niye olabilir.
Bir tıbbi durumun düzelmesi alta yatan duygusal/davranışsal problemleri ortadan kaldırmaz. Örneğin hipotroidisi olan bir çocuğun birlikteinde de depresyonu var ise, hipotroidi tedavisi ile depresyonu düzelmez. bir daha depresyonu olan bir çocukta Hpotroidi tedavi edilmediği sürece depresyon tedavi edilse bile tam olarak düzelmez. Duygusal/davranışsal ve fizikî sıhhat bir bütün ve bir biriyle ilişkili olup, hem tıbbi durumun tıpkı vakitte ruhsal durumun eş vakitli olarak tedavi edilmesi gereklidir.
Down sendromlu çocuklarda sık görülen ruhsal bozukluklar:
Yaygın Anksiyete Bozukluğu
Bu, bozuklukta çocuklarda günün birçoklarında devam eden, günlük omurdaki bir grup olaylarla ilgili çok bir telaş duyma ve kaygılı olma durumu kelam konusudur. Çocuklar bu korkularını denetim etmekte kuvvetlik yaşarlar. Bu korku ile birlikte hem de, huzursuzluk, çok heyecan duyma, tasa, kolay yorulma, niyetlerini yoğunlaştırmada zorluk çekme ya da zihnin durmuş üzere olması, sonluluk, kaslarda gerginlik, uyku bozukluğu biçiminde yakınmalar da tabloya eklenebilir. Bu tablo down sendromlu çocuklarda korkunun arttığı, günlük ömürle ilgili stresörlerinin arttığı olaylar daha sonrası ortaya çıkar. Tasa, çoklukla meskenden okula geçiş, yemek yahut yatma vakit içinderı üzere geçişler ve yeni durumların öncesinden belirlenmesi sırasında olduğu kadar, belgisiz, yeni ve sıra dışı durumlarda da ortaya çıkmaktadır.
Obsesif kompulsif bozukluk- takıntı-zorlantı bozukluğu
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) birçok vakit istenmeden gelen, bariz bir korku ve badireye niye olan, bir dahaleyici kanılar, dürtüler ya da düşlemler olarak tanımlanan obsesyonlar ile obsesyona reaksiyon olarak ya da katı bir halde uygulanması gereken kurallara göre kişinin kendini alıkoyamadığı bir dahaleyici davranışlar ya da zihinsel aksiyonlar olarak tanımlanan kompulsiyonlarla karakterize olan ve çocukluk çağında başlayabilen bir psikiyatrik bozukluktur.
Artan huzursuzluk ve telaş düzeyi, tanıdıkları alıştıkları rutini takip etmesine yol açabilir. Bu durum çocuğun günlük hayatında esnek olmayan, kimi rutinlere sıkı sıkıya bağlı bir biçimde kalmasına yol açar. Ebeveynler çoğunlukla çocuklarının durumunu aşikâr bir davranış örüntüsü ortasında “sıkışıp kaldıkları” halinde tanımlarlar. OKB beraberinde çocuğun telaş durumunu, dikkat ve günlük fonksiyonlarını de olumsuz etkileyecektir.
çoğunlukla görülen obsesyonlar kompulsyonlar; kirlenmeye karşı paklık ve yıkanma davranışları, ziyan görme fikrine karşı denetleme, cinsellikle ilgili obsesyonlara karşı güvenlik arayışı, dini niyetlere karşı diğer kanılar ve davranışlar, işleri hakikat yapıp yapmadığı fikrine karşı denetim ve düzenleme davranışları sayılabilir. Down sendromlu çocuklarda bir daha takıntı halinde benzeri günlük rutinleri değiştirememe, birebir yemek yeme, birebir kıyafeti giyme ritüelleri ve takıntıları sık görülür. Klinik çocuklarda ve ergenlerde farklılık gösterir. bir daha çocuklar obsesif ve kompulsif davranışların kendine yabancı olduğunu ayırt etmediğinde ve ebeveynler bunları hayatın kesimi olarak görüp ruhsal yakınmalar olduğunu fark etmediğinde teşhis konması uzun vakit alabilir.
Tanı klinik olarak belirtilerin detaylı hikayesinin alınması ile konur. Ebeveynler aşağıdaki soruları yanıtlayarak çocuklarında obsesif kompülsif belirtiler bulunup bulunmadığı hakkında fikir sahibi olabilir. Belirtilerin varlığında çocuk psikiyatrisi uzmanlarından danışmanlık ve tedavi dayanağı alabilirler.
Obsesif kompulsif bozukluk varlığını tesbit için kısa tarama soruları:
Çocuğunuz hayli sık yıkanıp temizleniyor mu?
Çocuğunuz birtakım şeyleri hayli sık denetim ediyor mu?
Çocuğunuzu rahatsız eden, saçma gelen kurtulmak istediği niyetler var mı?
Çocuğunuzun günlük faaliyetlerinin bitmesi uzun vakit alıyor mu? (mesela okula hazırlanma, yemek yeme, giyinme, banyo yapma)
Çocuğunuz işlerini aşikâr tertibe koymak konusunda telaş yaşıyor mu?
Bu sıkıntılar çocuğunuzun günlük hayatını, toplumsal hayatını, okul maharetlerini etkileyip onu rahatsız ediyor mu?
Depresif bozukluk
Benzer bayağı tipik bir bireye kıyasla, kolay olaylar, Down sendromlu çocuklar ve yetişkinler için orantısız, olağanüstü bir ruhsal tesirle sahip üzere gözükmektedir. Down sendromlu çocuklar ve yetişkinler, sıklıkla olumsuz olarak algıladıkları etraflarındaki değişmelere karşı daha hassaslardır. Hem tıbbi durumlarında kronik seyreden hastalıklar, hem belirtilerdeki kötüleşmeler çocukların günlük ve fizikî aktivitelerinde kısıtlanmaya niye olan durumlar depresif bozukluk için risk oluştururlar. hem de günlük hayatta karşılaştıkları gerilimler, ömürle ilgili değişiklikler mesela, abi yada ablanın evlenmesi, bir aile bireyini ani yahut kronik hastalık kararı kaybetme, uzun müddet meskende yaşayan evcil hayvanın mevti, öğretmenden ayrılma (izin, hastalık), okula gidememe, okul değişikliği üzere niçinler Down sendromlu çocuklar için önemli gerilim etkeni olabilir ve depresif yakınmaları başlatabilir.
Özellikle ergenlik periyodu depresyon açısından en riskli devirdir. Gelişimsel sıkıntılar, öğrenme kuvvetlikleri niçiniyle bir yandan okul sıkıntıları ile baş etmeye çalışan genç, bir yandan da kendi farklılıklarını daha hayli fark edecek ve kimliğin oluşması sırasında baş karışıklığı yaşayacak ve farklılığı sorgulamaya-anlamaya çalışacaktır. bu vakitte arkadaş bağlantıları değerli olduğundan yaşıtlarında farklı olma konusunda kuvvetlikler yaşayabilecektir. O niçinle gerilim faktörü varlığında tüm çocuklarda ve bilhassa down sendromlu gençlerde depresif belirtiler açısından uyanık olmak gereklidir. Anne ve balar meselelerin çocuğun depresyonundan kaynaklanıp kaynaklanmadığını fark etmelidirler. Sonluluk, mutsuzluk, evvelce yaptığı şeylerden keyif almama, davranış sıkıntıları, okul meseleleri, dikkat meseleleri, uyku meseleleri, iştah meseleleri, halsizlik, yorgunluk, içe kapanma, saldırganlık, huzursuzluk, az konuşma,, kendini suçlama, kendini kıymetsiz hissetme, karamsar olma, hayatla ilgili olumsuz konuşma biçimindeki yakınmaların varlığında anne-baba çocuklarında depresyon olabileceğini düşünmeli ve bir çocuk ve ergen psikiyatristinden yardım almalıdır.
Down Sendromlu Bireylerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Belirtiler Nelerdir? Teşhis nasıl konur? niye Değerlidir?
Özellikle daha genç yaş kümelerinde, daha fazla bilişsel ve alıcı söz edici lisan ile ilgili sorun yaşayan down sendromlu çocuklarda, dikkat kuvvetliğü, dürtüsellik ve hiperaktivite ile ilgili sıkıntılar sık görülür. Lakin down sendromlu çocuklarda görülen DEHB sıklığı %31-%34 bulunmuştur. Bu DEHB toplumda görülen yaygınlığından pek yüksektir.
Dikkatinin dağınık olması, dikkatini sürdürmekte zorluk, çok hareketli olma, kıpır kıpır olma, hayli konuşma, sabırsız olma ve bu belirtiler deneniyle okul, aile ve arkadaş bağlantılarında sorun yaşama olarak tanımlanan DEHB norogelişimsel bir bozukluktur. Bu bozukluğun bir çocukta bulunup bulunmadığının anlaşılması için çocuk ve aile ile psikiyatrik kıymetlendirme yapılır. Gerekirse okul ortamında belirtilerin varlığı ye da sorun oluşturup oluşturmadığı ile ilgili bilgi alınılır. Bu bilgiler alınırken birtakım DEHB belirtilerini sorgulayan ölçekler kullanılır. DEHB tanısı yapılan bu klinik kıymetlendirme ile temalır.
DEHB teşhisinin gelişimsel sorunu olan ve down sendromu olan çocuklarda atlanmaması farklı bir ehemmiyet taşır. Zira bu çocuklar günlük oyun, toplumsal bağ, okul mahareti üzere yapmaları gereken aktiviteleri, var olan hareketlilik, dürtüsellik ve dikkat dağınıklığı niçiniyle yapmakta kuvvetlik yaşayacaklardır. Almaları gereken özel eğitimden yaralanmaları güçleşecektir. Bu da daha dezavantajlı oldukları manaya, öğrenme hünerlerine daha da olumuz bir biçimde yansıyacaktır.
Down sendromlu çocuklarda uyku sorunları
Uyku bozukluğu bilhassa Down sendromu üzere gelişimsel bozuklukları olan çocuklarda daha sık görülür. Yalnızca üç temel uyku sorunu (uykusuzluk, çok gündüz uykusu ve parasomniler) bulunmasına karşın, tabiatı gereği down sendromlu çocuklarda uyku bozukluğunun bir fazlaca sebebi vardır. Down sendromlu çocuklarda, başka çocuklarda görülen uyku problemlerinin niçinlerine ek olarak, bir arada görülen organik ve ruhsal problemler uyku sıkıntılarına niye olabilir. DEHB, yaygın aksiyete bozukluğu, depresyon, iki uçlu bozukluk down sendromlu çocuklardaki uyku meselelerine niye olan ruhsal bozukluklardır.
Obstrüktif uyku apnesi geliştirme riski yüksek olup, kandaki oksijen saturasyonunun azalmasına niye olan, uyku esnasında hafifçe-orta şiddette nefes almayı kesmektedir. Down sendromlu çocuklarda uyku bozukluklarının taranması rutinin bir modülü olmalıdır. Down sendromunda uyku bozukluklarının muhtemel fazlaca istikametli niçinlerinin olduğu göz önüne alınmalıdır. Uyku meseleleri ile ilgili teşhisin atlanmaması ve uygun tedavinin yapılması hem çocuğun birebir vakitte ailenin zorluklarını değerli ölçüde hafifçeletecektir.
Down sendromlu çocuklarda iki uçlu bozukluk.
İki uçlu bozukluk alevlenmeler ve yatışmalarla seyreden kronik bir hastalıktır. Depresif devirler ve manik-hipomanik devirlerle seyreder. Depresif belirtiler üstte anlatılmıştır. Manik belirtiler çocuğun her zamankinden daha fazla sevinçli ya da hudutlu olması, hareketli olması, epey konuşması, bahisten mevzuya atlayarak konuşması, fikir uçuşması, dikkatinin dağınık olması, isteklerinin artması, gezme isteğinin, alışveriş isteğinin arması, cinsel içerikli konuşma ve dokunmalar, uykusuzluk, kendine inançta arma, saldırgan davranışlarda bulunma halindedir. Bu belirtiler çocuğun günlük hayatını pek bozar. Ayrıyeten var olan down sendromunun gelişimsel belirtilerinde de kötüleşmeye niye olabilir.
Sürekli muhakkak bir vakit diliminden daha sonra eskisinden daha sonlu, hareketli, daha epeyce konuşan, kendine itimadı ve istekleri artan, uykusuzluğu olan down sendromlu çocuk ve ergenlerde muhtemel bir iki uçlu bozukluk olup olmadığı kesinlikle değerlendirilmelidir.
Otizm spektrum bozuklukları
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal-iletişimsel gelişimde yetersizlik, yinelayıcı davranışlar ve ilgilerle seyreden, erken çocukluk çağında başlayan bir nörogelişimsel bozukluktur. Son senelerda yapılan çeşitli çalışmalarda OSB sıklığının %1’in üzerinde olduğu saptanmıştır. Cinsiyet açısından bakıldığında OSB’nin erkeklerde kızlardan 3-4 kat fazla görülmektedir.
Otistik bireyler, ortaya çıkan belirtiler, bu belirtilerin şiddeti hayli değişkenlik gösterir. Otizmli olgularda çoklukla belirtiler hayatın birinci ya da ikinci yılında ortaya çıkmaktadır. Lisan gelişmeninde gecikme, toplumsal ilgisizlik yahut etrafa karşı sıra dışı çok hassaslığı içeren başlangıç belirtileri tipik olmaktadır. OSB tanısı konulan bebekler hayatın birinci altı ayında başka bireyleri daha az aramakta, onlara daha az bakmaktadırlar. OSB çocukları başka çocuklardan ayırt eden özellikler; göz teması, toplumsal ilgi ve gülümsemede yetersizlik, jest ve işaret kullanmasında sonluluk, ismi seslenildiğinde bakmama, taklit etme maharetinde yetersizlik, alıcı ve söz edici lisanda gecikme olarak tanımlanmıştır. 2-3 yaş devrinde ise toplumsal alanda en sık karşılaşılan belirtiler; göz temasının yetersizliği, toplumsal oyunlara ve karşılıklı toplumsal etkileşime azalmış ilgi seviyesi, ebeveynlerini duygudurumunu düzenlemek için daha az referans alma ve yalnız kalmaya eğilimli olmak olarak bildirilmiştir. 4-5 yaş kümesinde, yaşıtlardan farklılık, kısıtlı jest mimikler, diğerleri ile etkileşime girmekte isteksizlik, yaşıt aramama ve yaşıt ile bağlantı sürdürememe belirginleşmektedir. Lisan gelişimi ve irtibat meseleleri OSB teşhisli bireylerin problemlerinin değerli kısmını oluşturmaktadır. yinelayan davranışlar ve bir dahaleyici lisan kullanması, karşısındakinin konuşmasını bir dahaleme, şahıs zamirlerini karıştırma, olağan ses volümünün farklılaşması, toplumsal etkileşim için lisanın kullanmasında sıkıntıları içeren biçimde lisan kullanması olağandan farklı olmaktadır. bir daha bu vakitte sallanma, kendi ekseninde dönme, parmak ucunda yürüme, garip el hareketleri, kanat çırpma üzere motor stereotipiler sık görülmekte; ayrıyeten törensel davranışlar mesela oyuncak dizme, oyuncakların aşikâr kesimleri ile oynama kelam konusu olmaktadır.
Down sendromlu çocuklarda otizm spektrum bozukluğunun yaygınlığı %42 üzere pek yüksek oranda bulunmuştur. Bilhassa gelişimsel geriliği ve medikal problemleri daha ağır olan çocuklarda bu sıklık artar. 3-5 yaş içindeki down sendromlu çocukların otizm spektrum bozuklukları tarafından kıymetlendirilmesi önerilir
Down sendromlu çocuklarda görülen ani yeti kaybı (regresyon)
Down sendromlu ergenlerdeki ve genç erişkinlerde ortaya çıkan “regresyon”, özerklik, günlük maharetlerin kaybı, konuşmanın azalması, lisan hünerlerinde kayıp akademik marifetlerde kayıp ve psikomotor aktivite ile karakterize bir tablodur. Klinik başlangıç ani yahut ilerleyici olabilir ve gidişatı çok değişkendir. sebebi bilinmemektedir. Bu tabloda ortaya çıkan psikiyatrik belirtiler katatoni, depresyon, psikotik belirti, yinelayıcı davranış halindedir.
Bütün hastalarda durumu tetikleyen şiddetli gerilim faktörü olduğu ileri sürülmektedir. Regresyon tanımlanan hastalarda kısmi ya da tam düzelme %50 olarak bildirilmiştir. Kızların daha fazla etkilendiği tespit edilmiştir.