Sezen Aksu’nun müzik kelamları ergenlik devrini ne kadar hoş anlatıyor değil mi. Küçüğüm daha fazlaca küçüğüm, bu yüzden bütün yanlışlarım, öğünmem bu yüzden, bu yüzden kendimi özel değerli zannetmem. Küçüğüm daha epeyce küçüğüm, bu yüzden saçmalamam, yenilmem bu yüzden, kendime hala güvensizliğim. Ne kadar az yol almışım, ne kadar yolun başındaymışım meğerse, elimde palavradan kocaman oyuncak zaferler. Küçüğüm daha fazlaca küçüğüm, bu yüzden dehşetlerim, gururum bu yüzden, bu yüzden çocuk üzere korunmasızlığım. Küçüğüm daha epeyce küçüğüm bu yüzden sonsuz telaşım, savunmam bu yüzden, bu yüzden küçük bir iz bırakmam için didinmem. Küçüğüm daha epey küçüğüm…
Gözlerinizi kapatın ve ergenlik devrinizi hatırlayın: ömrünüzün en kusursuz, coşkulu, heyecan dolu tutkulu, lakin bununla birlikte da en korkulu, huzursuz ve depresif periyotlarından biri olduğunu anımsamakta zorlanmayacaksınız. kimi bazı “delikanlı, kanı kaynıyor” diye övüldüğümüz, kimi bazı da, “şimdiki gençlerin akılları da bir karış havada canım”, diye ayıplandığımız bir periyottu ergenlik periyodumuz. Değişen vücudumuzu tanıdığımız, aslında kendimiz üzerinden dünyayı tanıyıp bir daha isimlendirmek istediğimiz bir periyottu beraberinde. Çocukluktan erişkinliğe geçerken bütün insanların yaşadığı sıkıntıları yaşıyorduk, lakin niçinse bir daha de kimse bizi anlamıyordu. Hem yalnız kalmak istiyorduk tıpkı vakitte bir yerlere ilişkin olmak, kimsesiz kalmamak… Aşkı, üzüntüyü, öfkeyi, hayal kırıklığını o devirde tattık. Hatta ortamızda kimilerimiz, keşke olmasaydı dediğimiz şeyleri de yaptık. Güzeliyle kötüsüyle bizi biz yapan şeyleri, daha da değerlisi ömür uzunluğu sürecek dostlukları bu vakitte bulduk. Bu devir bizim ergenlik dönemimizdi.
‘Ergenlik kulübü’, hepimizin bir devir üyesi olduğu bir kulüp. Bu kulüpten geçmeden ‘erişkinler dünyasına’ geçiş yok. Kulüp eski lakin üyeler daima yeni, bizler anne babamızın ergenlik devrinden farklı ergenler olduk, bizim çocuklarımızda bizden farklı yaşayacak, lakin ergenlik olgusu hiç değişmeyecek.
Ergenlik devrinde, genç bir yandan büyümek için sabırsızlanır lakin çocuksu davranışlardan sıyrılamaz. bu vakitte genç ne çocuktur, ne de yetişkin… Birtakım durumlarda genç ailenin gözünde “sen çocuksun, anlamazsın” diye eleştirilirken, kimi vakit de “sen artık adam oldun, bunları yapabilmen lazım” halinde uyarılır. Aileler kendi gençlik devirlerinde yaşadıkları zorlukları kolay kolay unuturlar. Genç ile aile ortasında çatışmalar başlar. Bu kozmik ve doğal bir müddetçtir.
Ergenler niye Aileleri İle Çatışır?
Ergenler bağımsızlık arayışındadır. Kendi seçimlerini yapmak, kendi hayatını düzenlemek ve bunu da kendi başına yapmak istemektedir. Aileden ayrılıp bağımsızlığı başarabilmek için, gencin gözünde anne baba ülkü olma niteliklerini kaybeder. “Annem babam her şeyi bilir” kanısının yerini yavaş yavaş, “annem babam nereden bilecek, onların periyodu geçmişte kalmış, ben onlardan daha düzgün bilirim” kanıları alır. Bağımsızlığa ihtiyaç duyan genç için konut, birçok vakit uyuşmazlığın ve çatışmaların ortaya çıktığı bir yer olarak görülmeye başlayabilir. Ergen, bağımsızlık arayışında davranışları ile şunu anlatmaktadır ‘’ Ben sizden farklıyım, bunu göstermek istiyorum, sizin olmamı istediğiniz kişi değil, kendi istediğim kişi olmak istiyorum”. Yaşadıklarını anlamak ve kendilerini dinlemek için yalnız kalma ihtiyaçları vardır.
Mahremiyet Arayışı
‘Mahremiyet’ kendine ilişkin özel bir dünyası olması demektir. Artık aile ile her şey paylaşılmaz her şey anlatılmaz. Ergen ebeveyne bağımlılıktan kurtulup kendi kimliğini bulmak ister. Bunun için de aileden uzaklaşmaya, yalnız kalmaya gereksinimi vardır. Vakit zaman içine kapanır. Odasına kapanır, kimselerle konuşmaz, odasına kimseyi sokmaz. Ergen yalnız kalmayı ister, fakat arkadaşlarından kopmaktan, arkadaşları tarafınca dışlanmaktan korkar. Seçilmiş arkadaşlar fazlaca kıymetlidir. Seçilmiş sırdaşlarla bütün sırlar paylaşılır. Mahremiyetine hürmet duyulmasını ister, onun için odasına girilmesi notlarının okunması, sakladığı şeylerin araştırılmasına büyük reaksiyon verir. Aile bu evrede çocuklarının kendilerinden uzaklaştığını görür ve ne yapacağını bilemez. Ailenin de telaşları artar. Mahremiyetle saklanan şeylerin ne olduğunun bilinmemesi ailenin korkusunu artırır, çocuğunu denetim etmeye çalışır. Ergen ailenin her istemini baskı olarak algılar, ailede ergenin her istediğini isyan olarak algılar. Çatışmalar başlayabilir..
Kimlik Arayışı Vücudu, epeyce kısa bir süre ortasında yetişkin görünümü alan ergen, artık anne babadan başka bir kimlik geliştirmeye çalışır. “Ben kimim?”, ‘Nasıl biri olmalıyım?’ “Yaşamdaki emellerim neler olmalıdır?” üzere sorularla kendini sorgular. Geleceğe dönük kararlar almaya ve benliğini oluşturmaya çalışır. Daha önce güvenilen ve kabul edilen her şey bir daha sorgulanır. Geçmişteki özdeşim örneklerini (kendine örnek aldığı bireyler, anne baba, öğretmen vb.) bir daha kıymetlendirir, süzgeçten geçirir. Kendine yeni özdeşim örnekleri bulur (arkadaşlar, atlet, pop yıldızı…) Özdeşim denemeleri, gencin kendi üstüne en yakışacak elbiseyi bulana kadar elbise çıkarıp giymesine misal. Kimliğin oluşması süreci aslıda ergenlikten epeyce evvel başlar. Evvelki periyotlarda başarılı sonuçlar alınmış olması, aile ile düzgün bir bağlantısının olması, yetişkin kimliğine geçişi kolaylaştırır. Genç, toplum ortasında kendine uygun bir rol bulursa sağlıklı bir kimlik kazanır. Bunu başaramayan gençlerdeyse kimlik krizi devam eder. bir fazlaca denemeyle bu kriz çözülmezse, ergen kimlik karışıklığına düşebilir ya da olumsuz bir kimlik geliştirebilir.
Kimlik gelişmeninde Arkadaşlar niye Kıymetlidir?
Arkadaş edinememek, bir ergen için son derece değerli bir başarısızlıktır. Ergen için arkadaş edinmek gereklilik değil zorunluluktur. Bağımsızlık arayışında, ailenin inançlı kollarından uzaklaşırken, karşılaşacağı tehlikelere karşı onu kimin koruyacağı korkusunu da yaşar. Ergen bir yandan bağımsız olmak isterken, bir yandan da nasıl bağımsız olacağını, bağımsız olanların ne yaptığını, nasıl davrandığını bilememektedir. Bunun için kimlik modellerine (arkadaşlar, yaşıt grupları) gereksinim duyar. Yakın arkadaşlıklar ergenlerin kendilerini ve başkalarını anlamalarını, ergenlikteki gerilimle baş etmelerini sağlar. Ergenlerin kendisini tanıması için benzerlerine gereksinimi vardır. ‘Ben kimim?’ sorusunun yanıtını aramaktadır. En rahatlatıcı yanıt “Ben onlardan biriyim” olacaktır. Ergen kümeleri, konuşma stilleri, giysileri ve davranışlarıyla birbirlerinden ve yetişkinlerden ayrılır. Benzeşme periyodunda arkadaşları üzere yapar, onlar üzere giyinir, onlar üzere konuşur, onların güldüğüne güler, kızdığına kızar. Artık o kümenin üyesidir. Bu kümeler, ergenin kendine uygun bir “kendilik” duygusu oluşturmasında aileden bağımsız bir ortam sağlar.
Ergenin kendisini tanımasının başka bir yolu da arkadaşları ile yarışmaktır. Bu müsabaka onun kendi gücünü ölçmesi için gereklidir. Arkadaşları içindeki durumu, onun bu yarıştaki muvaffakiyetini yahut başarısızlığını belirler. Bu kümenin ortasında en zeki midir? En esprili midir? En tanınan midir? Bu yarışın ortasında kendi hakkında bir fikri oluşur. Zira insanın kendi haricindekiler tarafınca nasıl görüldüğüne ait bilgiye şiddetle muhtaçlığı vardır. çabucak hemen kendi kişiliğini tanıyamamış, kimliğini bulma evresindeki ergen için öbürleri tarafınca kıymetlendirilmek son derece değerli bir ihtiyaçtır. Bu bedellendiriliyor olma ergenin davranışları konusunda son derece tesirlidir. Bu tesirle ergenler, kendisini de kendisini tanıyanları da şaşırtan birfazlaca şey yapabilirler.
Bir kümeye ilişkin olmak, ergen için epey değerlidir. Küme tesiriyle ferdi özelliklerinden uzaklaşır güya kendi kimliğini yitirir “kimliksizleşir” ve gurubun kontrolüne girer. kimi vakit küme üyeleri birbirini cesaretlendirerek yüksek risk almayı kolaylaştırabilir ve küme ortasındaki şahıslar, kendilerini “grup koruması” denilen bir muhafaza duygusu ortasında bulabilir. Gurup etkileşimi ile tek başına olduğu vakit yapmayacakları şeyleri bir kümeyle bir arada iken yapabilir. Sigara, içki içme üzere davranışlarda bunun tesiri büyüktür.
Misal meselelere sahip olmak bir yakınlaşma niçinidir. Ailesi ile anlaşamıyor olmak, okulla ilgili sıkıntılar yaşamak, rastgele bir olayla başı kedere girmiş olmak, anne baba ayrılığı hayatış olmak üzere problemlere sahip olanların, birbirine yaklaşması doğal bir sonuçtur. Bu üzere meseleleri yaşayanlar büyük olasılıkla “kendilerini anlayan biri” olarak gördükleri arkadaşlarına yaklaşmaktadır. Bu kümelerde emsal problemleri olanlar bir arada bulunmaktan fazlaca hoşlanmaktadır. Lakin sıklıkla sıkıntılarını konuşmayı, tahlil bulmayı tercih etmezler. Havadan sudan, onları eğlendirecek, sorumluluklarından uzaklaştıracak şeylerden bahseder, bu biçimdelikle sıkıntılarından ve sorumluluklarından kurtulmuş üzere hissederler.
Aileler Ne Yapmalı, Ne Yapmamalıdır?
Ergenlerin arkadaşlığı her seviyede desteklenmelidir, arkadaşlarla geliştiği ve toplumsallaştığı bilinmelidir. Arkadaşların olumlu tesirleri yanında, küme tesiriyle yanlışlar yapılabileceği konusunda ergen bilinçlendirilmelidir. Aileler çocuklarının arkadaşlarını, çocukları ile konuşarak tanımalıdır. Bunun için çocuğun cep telefonu, bilgisayar, günlük gibisi özel eşyalarını karıştırmak yanlıştır. Sorumluluk gelişimi kazanmış genç, her yaptığından kendisinin sorumlu olduğunu; mazeretlerin, cürmü diğerlerine atmanın bireyin sorumluluğunu ortadan kaldırmadığını bilir. Bize göre çocuğumuzun yanlış arkadaş seçmek üzere bir tavrı var ise, çocuğumuzda nasıl bir sorun olduğunu düşünmenin vakti gelmiştir. Oğlumuz ya da kızımızın niye bu biçimde arkadaşlar seçtiğini anlayabilmek tahlilin anahtarıdır. Çocuğumuzda ya da kendimizde kusur bulamıyor, “arkadaşlarına uydu aslında bu biçimde bir çocuk değil” diyor ve bu bahiste yardım almayı erteliyorsak bunun niçini çocuğumuzla ilgili beklentilerimiz niçiniyle çocuğumuzu kusursuz görmeye çalışmamız olabilir.
Yanlış bir arkadaş kümesinde olan bir gençle daima tartışmak, arkadaşlarına uyuyorsun demek onları kötülemek çocuğumuzu bizden uzaklaştırır. Yalnızlık ve mutsuzluk niçiniyle o kümeye daha fazla bağlanmasına sebep olur. Anne baba olarak sakin olup çocuğumuzun problemini anlamaya çalışmak, ona sevgimizi göstermemiz gerekir. Arkadaşlarını eleştirmeden onun sıkıntılarına takviye olmak, işbirliği ile sıkıntıların nasıl çözüleceğini bulmaya çalışmak, bu hususta kendi yanlışlarımızı da düşünmek ve gerekirse meseleler daha da büyümeden aile olarak çocuk ve ergen psikiyatristinden dayanak almayı ertelememek değerlidir.
Bugün ergenler ebeveynlerinden daha uygun imkânlarda yaşıyor, daha epeyce şey istiyor, daha fazlaca seçeneğin karşısında olduğunu biliyor. Lakin daha epeyce korkuyor, daha epey telaş duyuyor. Zira geçmişe göre daha karmaşık bir dünyada yaşıyor. Ellerinde daha hayli bağlantı aracı var lakin gençler daha yalnız. Bu niçinle çocuğumuza yalnızca ondan beklediğimiz istediğimiz şeyleri, kaygılarımızı bildirmek değil, onunla konuşmak, daha fazlaca paylaşmak gerekir. Yani çocuklarımızla sağlıklı bağlantı kurmamız gereklidir.
Ergenle Sağlıklı İrtibat
Ergenlik periyodunda çocuğunuzun artık eskisinden farklı ve kendine has bir birey olduğunu kabullenmelisiniz. Onunla irtibat kurma şeklinizde ve tavırlarınızda makul değişiklikler yapmalısınız. Bu devri sakin ve huzurlu bir halde çocuğunuzla birlikte lakin bu türlü atlatabilirsiniz.
Ailelerin birden fazla “çocuğumuz bizimle hiç bir şeyi paylaşmıyor, gizliyor” derler. Gençlerin birçok da “aileme anlattığım vakit beni dinlemiyorlar, ne söylesem çabucak reaksiyon veriyor kızıyor ya da nasihat ediyor”, “beni anlamıyorlar bende hiç bir şeyi anlatmıyorum” diyor.
Yeterli bir dinleyici olabilmek; yeterli bir irtibat için epeyce değerlidir. Ne kadar kızgın ve kaygılı olursak olalım hislerimizi denetim edip, ani reaksiyon vermeden, nasihat etmeden, etiketlemeden, yorum yapmadan, kelamını kesmeden, çabucak teklif getirip tahlil bulmaya çalışmadan dinleyebilmeliyiz. Onunla konuşurken geçirdiğiniz vaktin en az 2 katını onu dinleyerek geçirin. O konuşurken diğer bir işle uğraşmadan, onunla göz teması kurarak onu dinleyin. Bunlar çocuğunuzu bir şeyleri paylaşma konusunda cesaretlendirir. Çocuğunuzu dinlemek, ‘’Ben ailem için kıymetliyim, benim niyetlerime kıymet veriyorlar, beni anlamaya çalışıyorlar” diye düşünmesini sağlar. ondan sonrasında çocuğunuz da sizin konuşmanızı dinleyip anlamaya ne düşündüğünüzü anlamaya çalışacaktır. Çocuğunuz bir şey anlatırken onun vücut lisanını gözlemleyin ne hissettiğini anlamaya çalışın. Onu dinlerken cevaplamaya çalıştığımız soru, “Çocuğum ne hissediyor, ne düşünüyor, benden beklentisi nedir?” olmalıdır. Karşılığı bulduğunuzda, “-sanırım, -anladığım kadarıyla, üzere sözlerle başlayan cümleler kurup ve çocuğunuzdan onay alın. Hissinin anlaşılması, yani onunla empati yapabilmeniz, bunu ona iletmeniz, hem çocuğunuzun kendi hislerini isimlendirmesine yardım edecek birebir vakitte sakinleşmesini, rahatlamasını sağlayacaktır.
Yansıtıcı sorular sorun. “Anladığım kadarıyla söylemiş olduğin şey şu” yahut “Şunu mu söylemeye çalışıyorsun” üzere sorularla, çocuğunuzun dediğini, anladığınız halde yine edip, gerçek anlayıp anlamadığınızı denetim edin. Bu yanlış anlaşılmayı engelleyecektir.
Çocuğunuzun sizi dinlemesini istiyorsanız onu anladığınızı tabir ettikten daha sonra en son kendi his ve niyetlerinizi paylaşın.
Kendi his ve fikirlerimizi nasıl tabir ettiğimiz, konuşma sırasında takındığımız tutum da epey değerlidir. Konuşmaya çocuğun mevzu hakkındaki fikirlerini kötüleyerek suçlayarak başlarsak irtibat baştan kesilir.
Ben lisanıyla konuşabilmek. Ebeveynler çocuklarının beğenmedikleri, onaylamadıkları, kendilerini ya da diğerlerini rahatsız eden davranışları karşısında onlara ihtarlarda bulunur. ‘’Sözümüzü dinleseydin bunlar başına gelmezdi”, ‘’çocuk üzere davranıyorsun”, ‘’hiç sorumluluk almıyorsun”, ‘’eve geç geliyorsun, beni kızdırıyorsun,” üzere. Tüm bu ikazların ortak noktası – sen lisanını – kullanarak yapılmış olmalarıdır. bu türlü bağlantıda genç kendi yanılgılı olsa bile suçlandığını düşünür, öfkelenir, hücum olarak görür, direk savunmaya geçer ve bizi dinlemez. ‘’Ben dili” kullanılarak yapılan konuşmalarda ise anne babanın gencin davranışı karşısında ne hissettiğini iletir. (…..yaptığında, ben ….. Hissediyorum, zira …..). (davranışın tarifi, ebeveynde yaratığı his, davranışın ebeveyn üzerinde somut tesiri tabir edilmiş olur). Meskene geç kalan gence ‘bu saate kadar nerde kaldın, niye haber vermedin?’ diyerek bağırmamız, onun da direk savunmaya geçmesine ‘’ben çocuk muyum, niye karışıyorsunuz, herkes bu saatte geliyor” formunda kendini savunmaya geçmesine yol açar. Hem tartışırız birebir vakitte bu davranışın yenidenlamasını engelleyemeyiz. ‘’Eve habersiz geç geldiğinde fazlaca endişeleniyorum, zira başına bir şey geldiğini düşünüyorum, bu sorunu çözmek için ne yapabiliriz” diye konuşursak bizi dinlemesini, anlamaya çalışmasını sağlayabiliriz.
Meseleleri Nasıl Konuşmalıyız
Öfkeli anımızda yapacağımız konuşma çoklukla daha sonradan hayli pişman olacağımız konuşmadır. Öfke denetimimizi sağladıktan daha sonra, uygun yer ve vakitte “duygularımı seninle paylaşmak istiyorum, zira münasebetimize bedel veriyorum”, ‘’Olayları yanlış algılamış yahut yanlış yorumlamış olabilirim”, sana bahisleri ne açıdan ele aldığımı ve ‘’neler hissettiğimi anlatmak istiyorum”, sonrasındasında senden ‘’kendi bakış açını anlatmanı istiyorum” diye kelama başlarsak çocuğumuzun bizi dinlemesini sağlayabiliriz.
Tasalarınızdan bahsederken ne gördüğünüzü, ne duyduğunuzu ve bunu nasıl yorumladığınızı, hislerinizi ve neye üzüldüğünüzü anlatın. Sizi üzen olaya odaklanın ve sakın daha evvel yaşadığınız benzeri hadiselerden bahsetmeyin, geçmiş olayların yeniden gündeme getirilmesi bu olayın da tahlilsiz bulunmasına yol açar.
Öfkeli Ergenle Nasıl İrtibat Kurulabilir?
Ergenler yanılgı yapabilir, yeterli bir anne baba olmanın yolu ergenler yanılgı yaptığında yanlışsız davranabilmektir. Çocuklarınız size öfkeyle bağırıp çağırıyorsa kendinize sormanız gereken soru ‘bu davranışı kimden öğrendi?’ olmalıdır. Çocukların öfkelerini denetim altına almak için evvel kendi öfkemizi denetim altına almayı öğrenmeliyiz.
Çocuğunuz öfkesini dışa vuruyorsa soğukkanlılığınızı kaybetmeyin. ‘benimle bu biçimde konuşamazsın, kes sesini, odana git’ biçimindeki konuşmalar bu öfkeyi daha artırır.
Onu sakinleşince dinleyebileceğinizi söyleyin. Sakinleştikten daha sonra onu dinleyip ‘sen benim ….yapmama kızmışsın’ formunda bir konuşmayla onu anladığınızı gösterdikten daha sonra kendi bakış açınızı ve hislerinizi paylaşın.
Kişiliğine yönelik ağır kelamlar söylemeyin, zira kendini savunmaya geçer, size öfkesinden yaptığı yanılgıyı gereğince goremez, ‘ aslına bakarsanız beni hiç anlamıyorlar, baskı yapıyorlar ben de onların dediklerinin tam aksisini yapacağım’ diye düşünür.
Ben her şeyi bilirim halinde olmayın. ‘bence……. yapmalısın’ yerine ‘örneğin ….olabilir mi?’ diyebilmek değerlidir. Ondan farklı düşünüyorsak, ‘sonucunı verip sonuçlarını yaşayacak olan sensin lakin bu mevzuda yaşadığım tasa ve düşüncemi seninle paylaşmak istiyorum, bu yüzden…. yapmanın daha yeterli olabileceğini düşünüyorum.’ Biçimindeki tabirler bizi dinlemesini sağlayacaktır.
Ergen İrtibat Kurmuyor, Konuşmak İstemiyorsa Ne Yapalım?
Anne babaların öteki bir yakınması da ‘bizimle konuşmuyor, ne düşündüğünü hissettiğini bilmiyoruz’ dur Anne baba epeyce müdahaleciyse yahut ergen birçok defa daha evvel konuşmayı denediğinde daima eleştirilmiş, dinlenmemişse, ergen irtibat kurmak istemez. bu biçimde bir durumda, mesela çocuk okulda makus bir gün geçirmiş meskene gelmiş ve konuta problemli gelmişse. ‘gelecek hafta bugün ne olduğunu hatırlamayacaksın bile’ üzere telkinde bulunmak, ‘surat asıp oturacağına yürüyüşe çık’ üzere öğüt vermek’ onu rahatlatmaz. ‘Kötü bir gün geçirmişe benziyorsun “eğer konuşmak istersen ben her vakit buradayım ve seni dinlemek istiyorum” demeniz kafidir
Anne Babanın Gençle Bağlantısı Ondan Beklentileri Nasıl Olmalıdır?
Günümüzde anne babalar, anne babalıkla ilgili daha fazlaca okuyor, seminerlere katılıyor, kendi çektiği ıstırapları çocuklarının çekmemesi için uğraş harcıyor. Çocuklarımız eskiye nazaran artık daha epeyce ‘ilgi odağı’ olmuş durumda. Çocuklar, bütün emellerin yüklenildiği, bütün beklentilerin üzerine yöneltildiği, çok korunan, her dediği neredeyse yapılan ‘ailelerin biricik gözbebekleri’ olursa, kendi sorumluluklarını gereğince alamazlar. Çocuklar çok övülüyorlar, pohpohlanıyorlar, bütün bunlar da onların kendilerini oldukları üzere görmesini engelliyor. halbuki bir çocuk için yetişirken kazanılması gereken en kıymetli özellikler birisi “kendini olduğu üzere gorebilmektir”. Kendi kuvvetli ve güçsüz yanlarını nazaranbilmek, gerçek ve yanlışlarını fark edebilmek, kendisini tanıyabilmek, anlayabilmek hangi durumda ne yapacağını ve ne yapmayacağını kestirmek için kıymetlidir. Çok ve haksız övgü ile yetiştirilen daha evvel hiç bir kuvvetlikle gayret etmeyen çocuk, yapamadıkları karşısında şaşkına döner, Kendine kazandırılan yanlış özgüven uçar sarfiyat. Çocuk kendini güçsüz, yalnız, ne yapacağını bilemez durumda bulur.
Sevilen bir anne baba olmak ismine, anne baba çocuğun her istediğini yaparsa, çocuklar anne babayı gereksinmelerini karşılaması gereken, her istediğini yaparak onları şad etmesi gereken şahıslar olarak görür. bu türlü yetiştirilen çocuklar kendi kendini denetim yetisini kazanamaz, memnun olamaz
Sağlam anne baba olmak kıymetlidir. Çocuk anne babasına her vakit güvenmeli, dayanağını hissetmelidir. Her yaptığının, yanlışlarının da onlar tarafınca onaylanmayacağını, yanlışlarının sorumluluğunu kendisinin alması gerektiğini bilmelidir. Çocuğunuzun sorumluluklarını siz üstlenmeyin, yanlışlarının teminatı olmayın.
Şayet hayli korkulan, tehdit eden bir anne baba olursak, gencin palavra söylenmesine niye olabiliriz. Gerçek olan ise; endişeyle değil, anne babaya duyulan hürmetle, onlara verilen bedellerle anne babanın söylemiş olduklerinin dikkate alınmasıdır. Gençle yakın olmak onu anlamak ismine, sırdaş-arkadaş anne baba olmak da gerçek değildir. Ona arkadaşı üzere değil, şahsen annesi üzere davranın. Her ne kadar arkadaş üzere davranmak kısa vadede kolay bir sorun çözme yolu üzere görünse de, çocuğunuzun asıl ihtiyaç duyduğu şey arkadaş değil, bir annedir. O bunun farkına varmıyor olabilir, lakin kendisinden birkaç adım ötede duran bir rol modelinin kıymet biçilmez olduğunu vakit içinde anlayacaktır. Çocuğunuzla aranızdaki aralığın yok bulunmasına asla müsaade vermeyin. Çocuklarıyla arkadaş üzere olduklarını, her şeyi konuşabildiklerini sav eden ebeveynler, çoklukla yapay bir muahede ortamı oluşturmak haricinde bir şey yapmıyorlardır. Kızınızla kuracağınız sağlıklı ve sağlam bir bağlantı, uzun vadede onun sağlıklı bir kişilik geliştirmesinde değerli bir rol oynayacaktır.
“Aman baban duymasın” diye yönetim etmek, sırdaş olmak, yanlışlarını saklamak, ortadaki arayı, gerektiğinde denetleme, hudut koyabilme fonksiyonumuzu ortadan kaldırır. “Çocuğu seven, fark eden, önemseyen, lakin hudut koyabilen” anne baba olmak epey kıymetlidir. Çocuğu sevmek önemsemek, onu pohpohlamak, onun sahip olmadığı nitelikleri övmek değildir. Tam bilakis onun yapabileceklerini desteklemek, yapamadıklarını aydınlatmak geliştirmesi için yol göstermek demektir. Anne baba olarak; çocukların yaptıkları yanlışları örtbas etmeden sonuçları ile onları ile karşılaştırmalıyız. Bu yanlışların neler olduğunu anlamalarına takviye olacak formda davranmalıyız. Yanlışları bir dahaleyeceği vakit neler yitireceğin açık halde anlatmamız gereklidir. Çocuklarımıza sorumluluk vermeliyiz. Bencillikten kurtularak diğerlerini da düşünmelerini ve onlar için bir şeyler yapmalarını istemeliyiz. Her isteklerinin olamayacağını, kimsenin onların her istediğini yapmak zorunda olmadığını anlatmak ve bunları algılayacak halde yetiştirmek değerlidir.
Çocuklarımızı ömrümüzün değil, refahımızın ortağı yapıyoruz. Gençler onlar hiçbir şey yapmasa da ailelerinin onlar için her şeyi yapacaklarını öğreniyor, kendisini hiç bir şey için zorlamıyor, sorumluluk almıyor, en değerlisi kendine güvenmiyor, sonuçta mutsuz oluyor. Çocuğunuzun sorumluluklarını siz üstlenmeyin. Unutmayın; çocuğunuz sorumluluklarını üzerine almazsa, asla yetişkin bir birey olamaz. Çocuğunuz, yetişkin bir birey olmanın sırf özgürlük ve bağımsızlık değil, bununla birlikte sorumluluk da demek olduğunu öğrenmeli. Çocuğunuzun sorumluluklarını üstlenmesine müsaade vermeniz, onun büyüdüğünü kabul ettiğinize dair bir bildiridir.
Ergenlerin bağımsız olmaları, toplumsal kıymetlerden mahrum olmaları manasına gelmez. Bağımsız olmanın “kendi kararlarını yanlışsız vermeyi öğrenmek, gerçek irtibat kurmak, diğerlerinin haklarına saygılı olarak kendi haklarını bilmek” olduğunu öğretmek gereklidir. Sorumluluk hissine sahip olmadan, diğerleri ile bir arada yaşadığını kavramadan, gerçek amaçlar seçmeden bağımsız yaşanamaz. Bunun için aileler de hakikat bir model olmak zorundadır.
Ergenlik devrinde gençler tüm bunlarla çaba ederken bir yandan da orta öğretim imtihanlarına, üniversite imtihanlarına hazırlanıyor. Aileler çocuğu ile ilgili muvaffakiyet beklentilerini ‘’daha âlâ, daha başarılı, daha keyifli olması için” diye tanımlıyor. Fakat birden fazla vakit ‘’anne babanın kendi beklentileri, yapmak isteyip yapamadıkları, kendi amaçları ile bağlantılı” olarak çocuğa imtihan konusunda baskı kuruyor, çatışıyor. Çocuğumuzla ilgili beklentilerimiz çocuğumuzun özellikleri, kapasitesi, kişiliği, hedefleri, yetenekleri ile uyumlu şayet olmazsa, hem kendimiz mutsuz oluruz, birebir vakitte çocuğumuzun mutsuz bulunmasına, kendini kıymetsiz inançsız hissetmesine yol açaruz. Beklentimiz muvaffakiyete değil, gayeli planlı programlı, dürüst çalışmaya yönelik olmalıdır.
Ergenlik devri, bütün erişkin bireylerin yaşadığı tıpkı tırtılın koza ortasında kelebeğe dönüşmesi üzere büyüme ve başkalaşma vaktidir. bu vakitte gençlerin ihtiyaç duydukları şey, anlayış ve sabır. Kendini bulma yolundaki bir gence, anne babaların verebileceği en büyük şeyse sevgi ve dayanaktır. bu vakitteki gençlerin, kendi kanatlarıyla uçmak isteyen, dünyayı zorluklarla dolu olsa da tanımak isteyen bireyler olduklarını unutmayalım. Her doğum süreci sancılı geçer. Ergenlik devri de çocukların, yetişkinlerin dünyasına doğdukları bir müddetç. Bu süreci aşmanın anahtarıysa anlayış ve sağlıklı bir bağlantıdır.
Ailelere Kısa İpuçları, Teklifler
birlikte vakit geçirin, cümbüş ve sohbet için vakit ayırın.
Siz yahut ergen çocuğunuz sinirliyken tartışmayın, sakinleşmeyi bekleyin ve ondan sonrasında yaptığı davranışla ilgili konuşun.
Okul ve okul haricinde çeşitli faaliyetlere katılmalarını teşvik edin. Uygun olduklarını hissettikleri durumlarda başarılı olmak için sarf ettikleri çabayı takdir edin.
Meslek maksatları ve seçimleri konusunda ergenlere yardımcı olun. Şayet fikirlerini sık sık değiştirirlerse hayal kırıklığına uğramayın. Yetişkinleri çalışırken izlemelerine imkan verin. Yapmak istemedikleri işi anlamanın, ne yapmak istediklerini anlamak kadar değerli olduğunu unutmayın.
Ergenlerin konuta geliş saatine ve öteki aile kurallarına, karar ve niyetleri ile katkıda bulunmalarına müsaade verin. Bu onların kendi davranışları için sorumluluk geliştirmelerine fırsat yaratacaktır.
Ergenlerin itirazlarına karşın bu vakitte çocuğunuzun arkadaşlarının kimler olduğunun ve neler yaptığının farkında olun. Arkadaşlarının anne ve babası ile tanışın. Meskeninizde arkadaşları ile hoşça vakit geçirebileceği programlar düzenleyin.
Nizamlı ve kuralları olan bir etraf sağlamaya devam edin Ergenlerin daha fazla özgür olmalarına müsaade verilmeli lakin bu onların kendilerini tehlikeye atacakları boyutta olmamalıdır. Şikayet etmelerine karşın ergenler yetişkinlerin onlar için sağladıkları emniyet ve itimat hissine muhtaçlık duyarlar ve bu mevzuda anne babalarına güvenirler.
Anlaşılmak ve önemsenmek ergen için fazlaca kıymetlidir. Bunları bulamadığında irtibatı ve alakayı daha fazla sürdürmenin manası olmadığını düşünür ve içine kapanır. Şayet çocuğunuzla ilgilerinizi yetersiz buluyorsanız şimdiye kadar sürdürdüğünüz alaka biçimini gözden geçirin.
Ergeni oburlarının yanında uyarmayın ve öğüt vermeyin. Bu tıp paylaşımları çocuğunuzla yalnızken ve meselesiz vakit içinderda yapmaya ihtimam gösterin.
Ergenlerin bağımsız hareket etme doğrultusunda verdiği reaksiyonları saygısızlık ve başkaldırı olarak yorumlamayın. Bunları yaşadığı değişimin bir kesimi olarak değerlendirin.
Ergenlerin kıyafet, yemek, cümbüş üzere seçimlerine hürmet duyun. Kendi bakış açınıza uymuyor diye yargılamayın, eleştirmeyin. Bu; ergenin beni anlamıyorlar kanısıyla sizden uzaklaşmasına niye olacaktır. Bunun yerine onu rencide etmeden niçinlerini açıklayın.
Ergenin söylemiş oldukleri, her vakit söylemek istediklerini anlatmayabilir. Olaylara farklı duygusal reaksiyonlar verebilir. bu biçimde durumlarda verdiği bildirinin altında yatan duyguyu anlamaya çalışın.
Ergenle irtibatın yalnızca yetişkinden ergene gerçek; yani tek taraflı olması durumunda ergenin kendi kişiliğini ortaya koyabilmesi için tek yolun otoriteye başkaldırmak olacağını unutmayın.
bu vakitte, ergene en hayli yardımcı olacak şahısların anne-babalar olduğunu göz gerisi etmeyin.
Tüm olumlu yaklaşım ve tavırlara karşın, ergenle anne-baba içinde çözümsüzlük boyutunda önemli gerginlikler yaşanıyorsa, uzman yardımına başvurmayı ihmal etmeyin.
Ne Vakit Yardım Almalıyız
Yanlış arkadaş kümelerini seçme, okul muvaffakiyetinde giderek düşme, okuldan kaçma, içe kapanma, öfke nöbetleri, ebeveynle, okulla ve toplumla önemli çatışmalar, husus kullanması, internet bağımlılığı, çok güvensizlik, toplumsal ortamlara girememe, mutsuzluk, dikkat eksikliği, hiç bir şeyden zevk almama, imtihan tasası, takıntılı fikirler üzere şikayetler var ise ve çocuğumuzla bağlantı kurmakta zorlanıyorsak vakit kaybetmeden Çocuk Ergen Psikiyatristinden yardım alınması gereklidir. Meseleleri görmezden gelmek meselelerin daha da büyümesine yol açar. Çocuklarımızın ergenlik periyodunu sağlıklı geçirmesi memnun yetişkinler olması dileğiyle.
Gözlerinizi kapatın ve ergenlik devrinizi hatırlayın: ömrünüzün en kusursuz, coşkulu, heyecan dolu tutkulu, lakin bununla birlikte da en korkulu, huzursuz ve depresif periyotlarından biri olduğunu anımsamakta zorlanmayacaksınız. kimi bazı “delikanlı, kanı kaynıyor” diye övüldüğümüz, kimi bazı da, “şimdiki gençlerin akılları da bir karış havada canım”, diye ayıplandığımız bir periyottu ergenlik periyodumuz. Değişen vücudumuzu tanıdığımız, aslında kendimiz üzerinden dünyayı tanıyıp bir daha isimlendirmek istediğimiz bir periyottu beraberinde. Çocukluktan erişkinliğe geçerken bütün insanların yaşadığı sıkıntıları yaşıyorduk, lakin niçinse bir daha de kimse bizi anlamıyordu. Hem yalnız kalmak istiyorduk tıpkı vakitte bir yerlere ilişkin olmak, kimsesiz kalmamak… Aşkı, üzüntüyü, öfkeyi, hayal kırıklığını o devirde tattık. Hatta ortamızda kimilerimiz, keşke olmasaydı dediğimiz şeyleri de yaptık. Güzeliyle kötüsüyle bizi biz yapan şeyleri, daha da değerlisi ömür uzunluğu sürecek dostlukları bu vakitte bulduk. Bu devir bizim ergenlik dönemimizdi.
‘Ergenlik kulübü’, hepimizin bir devir üyesi olduğu bir kulüp. Bu kulüpten geçmeden ‘erişkinler dünyasına’ geçiş yok. Kulüp eski lakin üyeler daima yeni, bizler anne babamızın ergenlik devrinden farklı ergenler olduk, bizim çocuklarımızda bizden farklı yaşayacak, lakin ergenlik olgusu hiç değişmeyecek.
Ergenlik devrinde, genç bir yandan büyümek için sabırsızlanır lakin çocuksu davranışlardan sıyrılamaz. bu vakitte genç ne çocuktur, ne de yetişkin… Birtakım durumlarda genç ailenin gözünde “sen çocuksun, anlamazsın” diye eleştirilirken, kimi vakit de “sen artık adam oldun, bunları yapabilmen lazım” halinde uyarılır. Aileler kendi gençlik devirlerinde yaşadıkları zorlukları kolay kolay unuturlar. Genç ile aile ortasında çatışmalar başlar. Bu kozmik ve doğal bir müddetçtir.
Ergenler niye Aileleri İle Çatışır?
Ergenler bağımsızlık arayışındadır. Kendi seçimlerini yapmak, kendi hayatını düzenlemek ve bunu da kendi başına yapmak istemektedir. Aileden ayrılıp bağımsızlığı başarabilmek için, gencin gözünde anne baba ülkü olma niteliklerini kaybeder. “Annem babam her şeyi bilir” kanısının yerini yavaş yavaş, “annem babam nereden bilecek, onların periyodu geçmişte kalmış, ben onlardan daha düzgün bilirim” kanıları alır. Bağımsızlığa ihtiyaç duyan genç için konut, birçok vakit uyuşmazlığın ve çatışmaların ortaya çıktığı bir yer olarak görülmeye başlayabilir. Ergen, bağımsızlık arayışında davranışları ile şunu anlatmaktadır ‘’ Ben sizden farklıyım, bunu göstermek istiyorum, sizin olmamı istediğiniz kişi değil, kendi istediğim kişi olmak istiyorum”. Yaşadıklarını anlamak ve kendilerini dinlemek için yalnız kalma ihtiyaçları vardır.
Mahremiyet Arayışı
‘Mahremiyet’ kendine ilişkin özel bir dünyası olması demektir. Artık aile ile her şey paylaşılmaz her şey anlatılmaz. Ergen ebeveyne bağımlılıktan kurtulup kendi kimliğini bulmak ister. Bunun için de aileden uzaklaşmaya, yalnız kalmaya gereksinimi vardır. Vakit zaman içine kapanır. Odasına kapanır, kimselerle konuşmaz, odasına kimseyi sokmaz. Ergen yalnız kalmayı ister, fakat arkadaşlarından kopmaktan, arkadaşları tarafınca dışlanmaktan korkar. Seçilmiş arkadaşlar fazlaca kıymetlidir. Seçilmiş sırdaşlarla bütün sırlar paylaşılır. Mahremiyetine hürmet duyulmasını ister, onun için odasına girilmesi notlarının okunması, sakladığı şeylerin araştırılmasına büyük reaksiyon verir. Aile bu evrede çocuklarının kendilerinden uzaklaştığını görür ve ne yapacağını bilemez. Ailenin de telaşları artar. Mahremiyetle saklanan şeylerin ne olduğunun bilinmemesi ailenin korkusunu artırır, çocuğunu denetim etmeye çalışır. Ergen ailenin her istemini baskı olarak algılar, ailede ergenin her istediğini isyan olarak algılar. Çatışmalar başlayabilir..
Kimlik Arayışı Vücudu, epeyce kısa bir süre ortasında yetişkin görünümü alan ergen, artık anne babadan başka bir kimlik geliştirmeye çalışır. “Ben kimim?”, ‘Nasıl biri olmalıyım?’ “Yaşamdaki emellerim neler olmalıdır?” üzere sorularla kendini sorgular. Geleceğe dönük kararlar almaya ve benliğini oluşturmaya çalışır. Daha önce güvenilen ve kabul edilen her şey bir daha sorgulanır. Geçmişteki özdeşim örneklerini (kendine örnek aldığı bireyler, anne baba, öğretmen vb.) bir daha kıymetlendirir, süzgeçten geçirir. Kendine yeni özdeşim örnekleri bulur (arkadaşlar, atlet, pop yıldızı…) Özdeşim denemeleri, gencin kendi üstüne en yakışacak elbiseyi bulana kadar elbise çıkarıp giymesine misal. Kimliğin oluşması süreci aslıda ergenlikten epeyce evvel başlar. Evvelki periyotlarda başarılı sonuçlar alınmış olması, aile ile düzgün bir bağlantısının olması, yetişkin kimliğine geçişi kolaylaştırır. Genç, toplum ortasında kendine uygun bir rol bulursa sağlıklı bir kimlik kazanır. Bunu başaramayan gençlerdeyse kimlik krizi devam eder. bir fazlaca denemeyle bu kriz çözülmezse, ergen kimlik karışıklığına düşebilir ya da olumsuz bir kimlik geliştirebilir.
Kimlik gelişmeninde Arkadaşlar niye Kıymetlidir?
Arkadaş edinememek, bir ergen için son derece değerli bir başarısızlıktır. Ergen için arkadaş edinmek gereklilik değil zorunluluktur. Bağımsızlık arayışında, ailenin inançlı kollarından uzaklaşırken, karşılaşacağı tehlikelere karşı onu kimin koruyacağı korkusunu da yaşar. Ergen bir yandan bağımsız olmak isterken, bir yandan da nasıl bağımsız olacağını, bağımsız olanların ne yaptığını, nasıl davrandığını bilememektedir. Bunun için kimlik modellerine (arkadaşlar, yaşıt grupları) gereksinim duyar. Yakın arkadaşlıklar ergenlerin kendilerini ve başkalarını anlamalarını, ergenlikteki gerilimle baş etmelerini sağlar. Ergenlerin kendisini tanıması için benzerlerine gereksinimi vardır. ‘Ben kimim?’ sorusunun yanıtını aramaktadır. En rahatlatıcı yanıt “Ben onlardan biriyim” olacaktır. Ergen kümeleri, konuşma stilleri, giysileri ve davranışlarıyla birbirlerinden ve yetişkinlerden ayrılır. Benzeşme periyodunda arkadaşları üzere yapar, onlar üzere giyinir, onlar üzere konuşur, onların güldüğüne güler, kızdığına kızar. Artık o kümenin üyesidir. Bu kümeler, ergenin kendine uygun bir “kendilik” duygusu oluşturmasında aileden bağımsız bir ortam sağlar.
Ergenin kendisini tanımasının başka bir yolu da arkadaşları ile yarışmaktır. Bu müsabaka onun kendi gücünü ölçmesi için gereklidir. Arkadaşları içindeki durumu, onun bu yarıştaki muvaffakiyetini yahut başarısızlığını belirler. Bu kümenin ortasında en zeki midir? En esprili midir? En tanınan midir? Bu yarışın ortasında kendi hakkında bir fikri oluşur. Zira insanın kendi haricindekiler tarafınca nasıl görüldüğüne ait bilgiye şiddetle muhtaçlığı vardır. çabucak hemen kendi kişiliğini tanıyamamış, kimliğini bulma evresindeki ergen için öbürleri tarafınca kıymetlendirilmek son derece değerli bir ihtiyaçtır. Bu bedellendiriliyor olma ergenin davranışları konusunda son derece tesirlidir. Bu tesirle ergenler, kendisini de kendisini tanıyanları da şaşırtan birfazlaca şey yapabilirler.
Bir kümeye ilişkin olmak, ergen için epey değerlidir. Küme tesiriyle ferdi özelliklerinden uzaklaşır güya kendi kimliğini yitirir “kimliksizleşir” ve gurubun kontrolüne girer. kimi vakit küme üyeleri birbirini cesaretlendirerek yüksek risk almayı kolaylaştırabilir ve küme ortasındaki şahıslar, kendilerini “grup koruması” denilen bir muhafaza duygusu ortasında bulabilir. Gurup etkileşimi ile tek başına olduğu vakit yapmayacakları şeyleri bir kümeyle bir arada iken yapabilir. Sigara, içki içme üzere davranışlarda bunun tesiri büyüktür.
Misal meselelere sahip olmak bir yakınlaşma niçinidir. Ailesi ile anlaşamıyor olmak, okulla ilgili sıkıntılar yaşamak, rastgele bir olayla başı kedere girmiş olmak, anne baba ayrılığı hayatış olmak üzere problemlere sahip olanların, birbirine yaklaşması doğal bir sonuçtur. Bu üzere meseleleri yaşayanlar büyük olasılıkla “kendilerini anlayan biri” olarak gördükleri arkadaşlarına yaklaşmaktadır. Bu kümelerde emsal problemleri olanlar bir arada bulunmaktan fazlaca hoşlanmaktadır. Lakin sıklıkla sıkıntılarını konuşmayı, tahlil bulmayı tercih etmezler. Havadan sudan, onları eğlendirecek, sorumluluklarından uzaklaştıracak şeylerden bahseder, bu biçimdelikle sıkıntılarından ve sorumluluklarından kurtulmuş üzere hissederler.
Aileler Ne Yapmalı, Ne Yapmamalıdır?
Ergenlerin arkadaşlığı her seviyede desteklenmelidir, arkadaşlarla geliştiği ve toplumsallaştığı bilinmelidir. Arkadaşların olumlu tesirleri yanında, küme tesiriyle yanlışlar yapılabileceği konusunda ergen bilinçlendirilmelidir. Aileler çocuklarının arkadaşlarını, çocukları ile konuşarak tanımalıdır. Bunun için çocuğun cep telefonu, bilgisayar, günlük gibisi özel eşyalarını karıştırmak yanlıştır. Sorumluluk gelişimi kazanmış genç, her yaptığından kendisinin sorumlu olduğunu; mazeretlerin, cürmü diğerlerine atmanın bireyin sorumluluğunu ortadan kaldırmadığını bilir. Bize göre çocuğumuzun yanlış arkadaş seçmek üzere bir tavrı var ise, çocuğumuzda nasıl bir sorun olduğunu düşünmenin vakti gelmiştir. Oğlumuz ya da kızımızın niye bu biçimde arkadaşlar seçtiğini anlayabilmek tahlilin anahtarıdır. Çocuğumuzda ya da kendimizde kusur bulamıyor, “arkadaşlarına uydu aslında bu biçimde bir çocuk değil” diyor ve bu bahiste yardım almayı erteliyorsak bunun niçini çocuğumuzla ilgili beklentilerimiz niçiniyle çocuğumuzu kusursuz görmeye çalışmamız olabilir.
Yanlış bir arkadaş kümesinde olan bir gençle daima tartışmak, arkadaşlarına uyuyorsun demek onları kötülemek çocuğumuzu bizden uzaklaştırır. Yalnızlık ve mutsuzluk niçiniyle o kümeye daha fazla bağlanmasına sebep olur. Anne baba olarak sakin olup çocuğumuzun problemini anlamaya çalışmak, ona sevgimizi göstermemiz gerekir. Arkadaşlarını eleştirmeden onun sıkıntılarına takviye olmak, işbirliği ile sıkıntıların nasıl çözüleceğini bulmaya çalışmak, bu hususta kendi yanlışlarımızı da düşünmek ve gerekirse meseleler daha da büyümeden aile olarak çocuk ve ergen psikiyatristinden dayanak almayı ertelememek değerlidir.
Bugün ergenler ebeveynlerinden daha uygun imkânlarda yaşıyor, daha epeyce şey istiyor, daha fazlaca seçeneğin karşısında olduğunu biliyor. Lakin daha epeyce korkuyor, daha epey telaş duyuyor. Zira geçmişe göre daha karmaşık bir dünyada yaşıyor. Ellerinde daha hayli bağlantı aracı var lakin gençler daha yalnız. Bu niçinle çocuğumuza yalnızca ondan beklediğimiz istediğimiz şeyleri, kaygılarımızı bildirmek değil, onunla konuşmak, daha fazlaca paylaşmak gerekir. Yani çocuklarımızla sağlıklı bağlantı kurmamız gereklidir.
Ergenle Sağlıklı İrtibat
Ergenlik periyodunda çocuğunuzun artık eskisinden farklı ve kendine has bir birey olduğunu kabullenmelisiniz. Onunla irtibat kurma şeklinizde ve tavırlarınızda makul değişiklikler yapmalısınız. Bu devri sakin ve huzurlu bir halde çocuğunuzla birlikte lakin bu türlü atlatabilirsiniz.
Ailelerin birden fazla “çocuğumuz bizimle hiç bir şeyi paylaşmıyor, gizliyor” derler. Gençlerin birçok da “aileme anlattığım vakit beni dinlemiyorlar, ne söylesem çabucak reaksiyon veriyor kızıyor ya da nasihat ediyor”, “beni anlamıyorlar bende hiç bir şeyi anlatmıyorum” diyor.
Yeterli bir dinleyici olabilmek; yeterli bir irtibat için epeyce değerlidir. Ne kadar kızgın ve kaygılı olursak olalım hislerimizi denetim edip, ani reaksiyon vermeden, nasihat etmeden, etiketlemeden, yorum yapmadan, kelamını kesmeden, çabucak teklif getirip tahlil bulmaya çalışmadan dinleyebilmeliyiz. Onunla konuşurken geçirdiğiniz vaktin en az 2 katını onu dinleyerek geçirin. O konuşurken diğer bir işle uğraşmadan, onunla göz teması kurarak onu dinleyin. Bunlar çocuğunuzu bir şeyleri paylaşma konusunda cesaretlendirir. Çocuğunuzu dinlemek, ‘’Ben ailem için kıymetliyim, benim niyetlerime kıymet veriyorlar, beni anlamaya çalışıyorlar” diye düşünmesini sağlar. ondan sonrasında çocuğunuz da sizin konuşmanızı dinleyip anlamaya ne düşündüğünüzü anlamaya çalışacaktır. Çocuğunuz bir şey anlatırken onun vücut lisanını gözlemleyin ne hissettiğini anlamaya çalışın. Onu dinlerken cevaplamaya çalıştığımız soru, “Çocuğum ne hissediyor, ne düşünüyor, benden beklentisi nedir?” olmalıdır. Karşılığı bulduğunuzda, “-sanırım, -anladığım kadarıyla, üzere sözlerle başlayan cümleler kurup ve çocuğunuzdan onay alın. Hissinin anlaşılması, yani onunla empati yapabilmeniz, bunu ona iletmeniz, hem çocuğunuzun kendi hislerini isimlendirmesine yardım edecek birebir vakitte sakinleşmesini, rahatlamasını sağlayacaktır.
Yansıtıcı sorular sorun. “Anladığım kadarıyla söylemiş olduğin şey şu” yahut “Şunu mu söylemeye çalışıyorsun” üzere sorularla, çocuğunuzun dediğini, anladığınız halde yine edip, gerçek anlayıp anlamadığınızı denetim edin. Bu yanlış anlaşılmayı engelleyecektir.
Çocuğunuzun sizi dinlemesini istiyorsanız onu anladığınızı tabir ettikten daha sonra en son kendi his ve niyetlerinizi paylaşın.
Kendi his ve fikirlerimizi nasıl tabir ettiğimiz, konuşma sırasında takındığımız tutum da epey değerlidir. Konuşmaya çocuğun mevzu hakkındaki fikirlerini kötüleyerek suçlayarak başlarsak irtibat baştan kesilir.
Ben lisanıyla konuşabilmek. Ebeveynler çocuklarının beğenmedikleri, onaylamadıkları, kendilerini ya da diğerlerini rahatsız eden davranışları karşısında onlara ihtarlarda bulunur. ‘’Sözümüzü dinleseydin bunlar başına gelmezdi”, ‘’çocuk üzere davranıyorsun”, ‘’hiç sorumluluk almıyorsun”, ‘’eve geç geliyorsun, beni kızdırıyorsun,” üzere. Tüm bu ikazların ortak noktası – sen lisanını – kullanarak yapılmış olmalarıdır. bu türlü bağlantıda genç kendi yanılgılı olsa bile suçlandığını düşünür, öfkelenir, hücum olarak görür, direk savunmaya geçer ve bizi dinlemez. ‘’Ben dili” kullanılarak yapılan konuşmalarda ise anne babanın gencin davranışı karşısında ne hissettiğini iletir. (…..yaptığında, ben ….. Hissediyorum, zira …..). (davranışın tarifi, ebeveynde yaratığı his, davranışın ebeveyn üzerinde somut tesiri tabir edilmiş olur). Meskene geç kalan gence ‘bu saate kadar nerde kaldın, niye haber vermedin?’ diyerek bağırmamız, onun da direk savunmaya geçmesine ‘’ben çocuk muyum, niye karışıyorsunuz, herkes bu saatte geliyor” formunda kendini savunmaya geçmesine yol açar. Hem tartışırız birebir vakitte bu davranışın yenidenlamasını engelleyemeyiz. ‘’Eve habersiz geç geldiğinde fazlaca endişeleniyorum, zira başına bir şey geldiğini düşünüyorum, bu sorunu çözmek için ne yapabiliriz” diye konuşursak bizi dinlemesini, anlamaya çalışmasını sağlayabiliriz.
Meseleleri Nasıl Konuşmalıyız
Öfkeli anımızda yapacağımız konuşma çoklukla daha sonradan hayli pişman olacağımız konuşmadır. Öfke denetimimizi sağladıktan daha sonra, uygun yer ve vakitte “duygularımı seninle paylaşmak istiyorum, zira münasebetimize bedel veriyorum”, ‘’Olayları yanlış algılamış yahut yanlış yorumlamış olabilirim”, sana bahisleri ne açıdan ele aldığımı ve ‘’neler hissettiğimi anlatmak istiyorum”, sonrasındasında senden ‘’kendi bakış açını anlatmanı istiyorum” diye kelama başlarsak çocuğumuzun bizi dinlemesini sağlayabiliriz.
Tasalarınızdan bahsederken ne gördüğünüzü, ne duyduğunuzu ve bunu nasıl yorumladığınızı, hislerinizi ve neye üzüldüğünüzü anlatın. Sizi üzen olaya odaklanın ve sakın daha evvel yaşadığınız benzeri hadiselerden bahsetmeyin, geçmiş olayların yeniden gündeme getirilmesi bu olayın da tahlilsiz bulunmasına yol açar.
Öfkeli Ergenle Nasıl İrtibat Kurulabilir?
Ergenler yanılgı yapabilir, yeterli bir anne baba olmanın yolu ergenler yanılgı yaptığında yanlışsız davranabilmektir. Çocuklarınız size öfkeyle bağırıp çağırıyorsa kendinize sormanız gereken soru ‘bu davranışı kimden öğrendi?’ olmalıdır. Çocukların öfkelerini denetim altına almak için evvel kendi öfkemizi denetim altına almayı öğrenmeliyiz.
Çocuğunuz öfkesini dışa vuruyorsa soğukkanlılığınızı kaybetmeyin. ‘benimle bu biçimde konuşamazsın, kes sesini, odana git’ biçimindeki konuşmalar bu öfkeyi daha artırır.
Onu sakinleşince dinleyebileceğinizi söyleyin. Sakinleştikten daha sonra onu dinleyip ‘sen benim ….yapmama kızmışsın’ formunda bir konuşmayla onu anladığınızı gösterdikten daha sonra kendi bakış açınızı ve hislerinizi paylaşın.
Kişiliğine yönelik ağır kelamlar söylemeyin, zira kendini savunmaya geçer, size öfkesinden yaptığı yanılgıyı gereğince goremez, ‘ aslına bakarsanız beni hiç anlamıyorlar, baskı yapıyorlar ben de onların dediklerinin tam aksisini yapacağım’ diye düşünür.
Ben her şeyi bilirim halinde olmayın. ‘bence……. yapmalısın’ yerine ‘örneğin ….olabilir mi?’ diyebilmek değerlidir. Ondan farklı düşünüyorsak, ‘sonucunı verip sonuçlarını yaşayacak olan sensin lakin bu mevzuda yaşadığım tasa ve düşüncemi seninle paylaşmak istiyorum, bu yüzden…. yapmanın daha yeterli olabileceğini düşünüyorum.’ Biçimindeki tabirler bizi dinlemesini sağlayacaktır.
Ergen İrtibat Kurmuyor, Konuşmak İstemiyorsa Ne Yapalım?
Anne babaların öteki bir yakınması da ‘bizimle konuşmuyor, ne düşündüğünü hissettiğini bilmiyoruz’ dur Anne baba epeyce müdahaleciyse yahut ergen birçok defa daha evvel konuşmayı denediğinde daima eleştirilmiş, dinlenmemişse, ergen irtibat kurmak istemez. bu biçimde bir durumda, mesela çocuk okulda makus bir gün geçirmiş meskene gelmiş ve konuta problemli gelmişse. ‘gelecek hafta bugün ne olduğunu hatırlamayacaksın bile’ üzere telkinde bulunmak, ‘surat asıp oturacağına yürüyüşe çık’ üzere öğüt vermek’ onu rahatlatmaz. ‘Kötü bir gün geçirmişe benziyorsun “eğer konuşmak istersen ben her vakit buradayım ve seni dinlemek istiyorum” demeniz kafidir
Anne Babanın Gençle Bağlantısı Ondan Beklentileri Nasıl Olmalıdır?
Günümüzde anne babalar, anne babalıkla ilgili daha fazlaca okuyor, seminerlere katılıyor, kendi çektiği ıstırapları çocuklarının çekmemesi için uğraş harcıyor. Çocuklarımız eskiye nazaran artık daha epeyce ‘ilgi odağı’ olmuş durumda. Çocuklar, bütün emellerin yüklenildiği, bütün beklentilerin üzerine yöneltildiği, çok korunan, her dediği neredeyse yapılan ‘ailelerin biricik gözbebekleri’ olursa, kendi sorumluluklarını gereğince alamazlar. Çocuklar çok övülüyorlar, pohpohlanıyorlar, bütün bunlar da onların kendilerini oldukları üzere görmesini engelliyor. halbuki bir çocuk için yetişirken kazanılması gereken en kıymetli özellikler birisi “kendini olduğu üzere gorebilmektir”. Kendi kuvvetli ve güçsüz yanlarını nazaranbilmek, gerçek ve yanlışlarını fark edebilmek, kendisini tanıyabilmek, anlayabilmek hangi durumda ne yapacağını ve ne yapmayacağını kestirmek için kıymetlidir. Çok ve haksız övgü ile yetiştirilen daha evvel hiç bir kuvvetlikle gayret etmeyen çocuk, yapamadıkları karşısında şaşkına döner, Kendine kazandırılan yanlış özgüven uçar sarfiyat. Çocuk kendini güçsüz, yalnız, ne yapacağını bilemez durumda bulur.
Sevilen bir anne baba olmak ismine, anne baba çocuğun her istediğini yaparsa, çocuklar anne babayı gereksinmelerini karşılaması gereken, her istediğini yaparak onları şad etmesi gereken şahıslar olarak görür. bu türlü yetiştirilen çocuklar kendi kendini denetim yetisini kazanamaz, memnun olamaz
Sağlam anne baba olmak kıymetlidir. Çocuk anne babasına her vakit güvenmeli, dayanağını hissetmelidir. Her yaptığının, yanlışlarının da onlar tarafınca onaylanmayacağını, yanlışlarının sorumluluğunu kendisinin alması gerektiğini bilmelidir. Çocuğunuzun sorumluluklarını siz üstlenmeyin, yanlışlarının teminatı olmayın.
Şayet hayli korkulan, tehdit eden bir anne baba olursak, gencin palavra söylenmesine niye olabiliriz. Gerçek olan ise; endişeyle değil, anne babaya duyulan hürmetle, onlara verilen bedellerle anne babanın söylemiş olduklerinin dikkate alınmasıdır. Gençle yakın olmak onu anlamak ismine, sırdaş-arkadaş anne baba olmak da gerçek değildir. Ona arkadaşı üzere değil, şahsen annesi üzere davranın. Her ne kadar arkadaş üzere davranmak kısa vadede kolay bir sorun çözme yolu üzere görünse de, çocuğunuzun asıl ihtiyaç duyduğu şey arkadaş değil, bir annedir. O bunun farkına varmıyor olabilir, lakin kendisinden birkaç adım ötede duran bir rol modelinin kıymet biçilmez olduğunu vakit içinde anlayacaktır. Çocuğunuzla aranızdaki aralığın yok bulunmasına asla müsaade vermeyin. Çocuklarıyla arkadaş üzere olduklarını, her şeyi konuşabildiklerini sav eden ebeveynler, çoklukla yapay bir muahede ortamı oluşturmak haricinde bir şey yapmıyorlardır. Kızınızla kuracağınız sağlıklı ve sağlam bir bağlantı, uzun vadede onun sağlıklı bir kişilik geliştirmesinde değerli bir rol oynayacaktır.
“Aman baban duymasın” diye yönetim etmek, sırdaş olmak, yanlışlarını saklamak, ortadaki arayı, gerektiğinde denetleme, hudut koyabilme fonksiyonumuzu ortadan kaldırır. “Çocuğu seven, fark eden, önemseyen, lakin hudut koyabilen” anne baba olmak epey kıymetlidir. Çocuğu sevmek önemsemek, onu pohpohlamak, onun sahip olmadığı nitelikleri övmek değildir. Tam bilakis onun yapabileceklerini desteklemek, yapamadıklarını aydınlatmak geliştirmesi için yol göstermek demektir. Anne baba olarak; çocukların yaptıkları yanlışları örtbas etmeden sonuçları ile onları ile karşılaştırmalıyız. Bu yanlışların neler olduğunu anlamalarına takviye olacak formda davranmalıyız. Yanlışları bir dahaleyeceği vakit neler yitireceğin açık halde anlatmamız gereklidir. Çocuklarımıza sorumluluk vermeliyiz. Bencillikten kurtularak diğerlerini da düşünmelerini ve onlar için bir şeyler yapmalarını istemeliyiz. Her isteklerinin olamayacağını, kimsenin onların her istediğini yapmak zorunda olmadığını anlatmak ve bunları algılayacak halde yetiştirmek değerlidir.
Çocuklarımızı ömrümüzün değil, refahımızın ortağı yapıyoruz. Gençler onlar hiçbir şey yapmasa da ailelerinin onlar için her şeyi yapacaklarını öğreniyor, kendisini hiç bir şey için zorlamıyor, sorumluluk almıyor, en değerlisi kendine güvenmiyor, sonuçta mutsuz oluyor. Çocuğunuzun sorumluluklarını siz üstlenmeyin. Unutmayın; çocuğunuz sorumluluklarını üzerine almazsa, asla yetişkin bir birey olamaz. Çocuğunuz, yetişkin bir birey olmanın sırf özgürlük ve bağımsızlık değil, bununla birlikte sorumluluk da demek olduğunu öğrenmeli. Çocuğunuzun sorumluluklarını üstlenmesine müsaade vermeniz, onun büyüdüğünü kabul ettiğinize dair bir bildiridir.
Ergenlerin bağımsız olmaları, toplumsal kıymetlerden mahrum olmaları manasına gelmez. Bağımsız olmanın “kendi kararlarını yanlışsız vermeyi öğrenmek, gerçek irtibat kurmak, diğerlerinin haklarına saygılı olarak kendi haklarını bilmek” olduğunu öğretmek gereklidir. Sorumluluk hissine sahip olmadan, diğerleri ile bir arada yaşadığını kavramadan, gerçek amaçlar seçmeden bağımsız yaşanamaz. Bunun için aileler de hakikat bir model olmak zorundadır.
Ergenlik devrinde gençler tüm bunlarla çaba ederken bir yandan da orta öğretim imtihanlarına, üniversite imtihanlarına hazırlanıyor. Aileler çocuğu ile ilgili muvaffakiyet beklentilerini ‘’daha âlâ, daha başarılı, daha keyifli olması için” diye tanımlıyor. Fakat birden fazla vakit ‘’anne babanın kendi beklentileri, yapmak isteyip yapamadıkları, kendi amaçları ile bağlantılı” olarak çocuğa imtihan konusunda baskı kuruyor, çatışıyor. Çocuğumuzla ilgili beklentilerimiz çocuğumuzun özellikleri, kapasitesi, kişiliği, hedefleri, yetenekleri ile uyumlu şayet olmazsa, hem kendimiz mutsuz oluruz, birebir vakitte çocuğumuzun mutsuz bulunmasına, kendini kıymetsiz inançsız hissetmesine yol açaruz. Beklentimiz muvaffakiyete değil, gayeli planlı programlı, dürüst çalışmaya yönelik olmalıdır.
Ergenlik devri, bütün erişkin bireylerin yaşadığı tıpkı tırtılın koza ortasında kelebeğe dönüşmesi üzere büyüme ve başkalaşma vaktidir. bu vakitte gençlerin ihtiyaç duydukları şey, anlayış ve sabır. Kendini bulma yolundaki bir gence, anne babaların verebileceği en büyük şeyse sevgi ve dayanaktır. bu vakitteki gençlerin, kendi kanatlarıyla uçmak isteyen, dünyayı zorluklarla dolu olsa da tanımak isteyen bireyler olduklarını unutmayalım. Her doğum süreci sancılı geçer. Ergenlik devri de çocukların, yetişkinlerin dünyasına doğdukları bir müddetç. Bu süreci aşmanın anahtarıysa anlayış ve sağlıklı bir bağlantıdır.
Ailelere Kısa İpuçları, Teklifler
birlikte vakit geçirin, cümbüş ve sohbet için vakit ayırın.
Siz yahut ergen çocuğunuz sinirliyken tartışmayın, sakinleşmeyi bekleyin ve ondan sonrasında yaptığı davranışla ilgili konuşun.
Okul ve okul haricinde çeşitli faaliyetlere katılmalarını teşvik edin. Uygun olduklarını hissettikleri durumlarda başarılı olmak için sarf ettikleri çabayı takdir edin.
Meslek maksatları ve seçimleri konusunda ergenlere yardımcı olun. Şayet fikirlerini sık sık değiştirirlerse hayal kırıklığına uğramayın. Yetişkinleri çalışırken izlemelerine imkan verin. Yapmak istemedikleri işi anlamanın, ne yapmak istediklerini anlamak kadar değerli olduğunu unutmayın.
Ergenlerin konuta geliş saatine ve öteki aile kurallarına, karar ve niyetleri ile katkıda bulunmalarına müsaade verin. Bu onların kendi davranışları için sorumluluk geliştirmelerine fırsat yaratacaktır.
Ergenlerin itirazlarına karşın bu vakitte çocuğunuzun arkadaşlarının kimler olduğunun ve neler yaptığının farkında olun. Arkadaşlarının anne ve babası ile tanışın. Meskeninizde arkadaşları ile hoşça vakit geçirebileceği programlar düzenleyin.
Nizamlı ve kuralları olan bir etraf sağlamaya devam edin Ergenlerin daha fazla özgür olmalarına müsaade verilmeli lakin bu onların kendilerini tehlikeye atacakları boyutta olmamalıdır. Şikayet etmelerine karşın ergenler yetişkinlerin onlar için sağladıkları emniyet ve itimat hissine muhtaçlık duyarlar ve bu mevzuda anne babalarına güvenirler.
Anlaşılmak ve önemsenmek ergen için fazlaca kıymetlidir. Bunları bulamadığında irtibatı ve alakayı daha fazla sürdürmenin manası olmadığını düşünür ve içine kapanır. Şayet çocuğunuzla ilgilerinizi yetersiz buluyorsanız şimdiye kadar sürdürdüğünüz alaka biçimini gözden geçirin.
Ergeni oburlarının yanında uyarmayın ve öğüt vermeyin. Bu tıp paylaşımları çocuğunuzla yalnızken ve meselesiz vakit içinderda yapmaya ihtimam gösterin.
Ergenlerin bağımsız hareket etme doğrultusunda verdiği reaksiyonları saygısızlık ve başkaldırı olarak yorumlamayın. Bunları yaşadığı değişimin bir kesimi olarak değerlendirin.
Ergenlerin kıyafet, yemek, cümbüş üzere seçimlerine hürmet duyun. Kendi bakış açınıza uymuyor diye yargılamayın, eleştirmeyin. Bu; ergenin beni anlamıyorlar kanısıyla sizden uzaklaşmasına niye olacaktır. Bunun yerine onu rencide etmeden niçinlerini açıklayın.
Ergenin söylemiş oldukleri, her vakit söylemek istediklerini anlatmayabilir. Olaylara farklı duygusal reaksiyonlar verebilir. bu biçimde durumlarda verdiği bildirinin altında yatan duyguyu anlamaya çalışın.
Ergenle irtibatın yalnızca yetişkinden ergene gerçek; yani tek taraflı olması durumunda ergenin kendi kişiliğini ortaya koyabilmesi için tek yolun otoriteye başkaldırmak olacağını unutmayın.
bu vakitte, ergene en hayli yardımcı olacak şahısların anne-babalar olduğunu göz gerisi etmeyin.
Tüm olumlu yaklaşım ve tavırlara karşın, ergenle anne-baba içinde çözümsüzlük boyutunda önemli gerginlikler yaşanıyorsa, uzman yardımına başvurmayı ihmal etmeyin.
Ne Vakit Yardım Almalıyız
Yanlış arkadaş kümelerini seçme, okul muvaffakiyetinde giderek düşme, okuldan kaçma, içe kapanma, öfke nöbetleri, ebeveynle, okulla ve toplumla önemli çatışmalar, husus kullanması, internet bağımlılığı, çok güvensizlik, toplumsal ortamlara girememe, mutsuzluk, dikkat eksikliği, hiç bir şeyden zevk almama, imtihan tasası, takıntılı fikirler üzere şikayetler var ise ve çocuğumuzla bağlantı kurmakta zorlanıyorsak vakit kaybetmeden Çocuk Ergen Psikiyatristinden yardım alınması gereklidir. Meseleleri görmezden gelmek meselelerin daha da büyümesine yol açar. Çocuklarımızın ergenlik periyodunu sağlıklı geçirmesi memnun yetişkinler olması dileğiyle.