‘Halk batan güneşin acısıyla uyumuyor’
SAFA MONOPOLÜ
Mustafa Kemal Atatürk, sıhhatinde ihtilallerini anlatmak, fazlaca sevdiği yurttaşlarının durumunu yakından görmek, onların problemlerini dinlemek için geçtiği yollardan; gecenin yaslı sessizliğini bozmamaya itina gösterircesine ilerleyen şimendiferin çektiği özel trenle İzmit’ten, başşehre hakikat ebediyete hakikat seyahatine başlıyordu.
Trende bulunan AA muhabiri, Bilecik’ten, Eskişehir’den, Polatlı’dan, Etimesgut’tan haberler yazdırıyordu: “Atatürk’ü hamil bulunan tren İzmit’ten gözyaşları ve hıçkırıklar içinde geçmişti. Tren meşalelerle aydınlatılmış bütün istasyonlarda birer dakika duruyordu, gözleri yaşlı halk, büyük Ata’ sına son görevini yapıyordu.”
İstasyonlar mahşeri kalabalık
“Bilecik’te de mahşeri bir kalabalık vardı: Gece yarısından daha sonra bulunmasına karşın her istasyonda ellerinde meşaleler tutan binlerce insan büyük Ata’yı ziyaret ve tavafa geliyor. ‘Ata’mızı kaybettiğimize inanamıyoruz’ diye feryat ediyorlardı. Tren Eskişehir’e sabahın 3’ünden daha sonra ulaşılıyordu; istasyonda binlerce insan vardı. Bayan, erkek, genç, ihtiyar herkes göz yaşı döküyordu. Tren bu matemli havanın ortasından geçerken halk gurub eden en büyük güneşin acısıyla uyumuyor, oturmuyor, ağlıyor ve caddelerde dolaşıyorlardı; binlerce Türk Ankara’ya yanlışsız bakarak hıçkırıyor”du. Polatlı’da da sabahın yaklaşmış bulunmasına ve soğuğa karşın trenin geçtiği yollarda halk yığınları göze çarpıyordu. Nemli gözler Ata’nın vagonu görününce hıçkırıklar başlıyordu.”
Tayyareler karşıladı
Etimesgut’ta, şafakla birlikte Atatürk’ün naaşını selamlamaya gelen tayyareler geniş kavisler çizerek trenin üzerinde uçmaya başlamışlardı. Alacakaranlıkta sınırın iki tarafına dizilen halk yığınları görünüyordu. “Herkes boynu bükük, yaşlı gözlerle büyük Ata’ya son teşyi görevini yapıyorlardı.” Ankara, 20 Kasım sabahı, erken saatlerinden itibaren ebedi şef Atatürk’ün aziz naaşlarını selamlamak için caddelere ve yollara dökülmüştü. “Büyükler büyüğünü hamil özel tren, saat onu on geçe ağır ağır istasyona giriyordu. Tren, istasyona girerken Reisicumhur İsmet İnönü, yanında Meclis Reisi Abdülhalik Renda, Mareşal Fevzi Çakmak, vekiller tabutun bulunduğu vagona yanlışsız ilerliyordu. Vagondan, yol esnasında tabuta refakat etmiş olan Başvekil Celal Bayar, Orgeneral Fahrettin Altay ve Riyaseti Cumhur erkânı iner inmez, Reisicumhur İsmet İnönü ve vekiller vagona çıkarak ölmezler ölmezinin aziz ve mübarek naaşını selamlıyorlardı. 12 general tarafınca top otomobiline konulan naaş, Büyük Millet Meclisi’ne gdolayılüyordu. Atatürk’ün naaşı, 40 erin ve 12 mebusun omuzları üzerinde taşındıktan daha sonra katafalkın ortasındaki esasa temalıyordu. Üzerine al atlas bayrağın örtülmesinden daha sonra, tazim geçişine başlanıyordu…”
“ilk vakit içinderda Cumhurbaşkanı İnönü, Büyük Şef’in tabutu önünde eğilmişti. Resmî geçişlerden daha sonra Ata’sına tazimi ifa için bekleşen küçük mini yavrulardan yakınlarının koltuğunda sürüklenip gelen ihtiyarlara kadar bayan erkek bütün Ankara, katafalkın önünden büyük bir sükûn ortasında geçmeye” başlamıştı.”
Ata’nın naaşı Etnografya Müzesi’nde
Atatürk’ün naaşı, 21 Kasım 1938’de geçici istirahatgâhı Etnografya Müzesi’ne gdolayıldü. “Saat 9.50’de ‘Büyük Kurtarıcı’nın naaşını top otomobiline nakletmek için hazırlıklar başlamıştı. Top arabası ağır ağır hareket ettiğinde uzaktan top sesleri yankılanıyordu; Riyaseti Cumhur Bandosu’nun ağır ağır çaldığı Şopen’in matem havası göklere yükseliyordu.
Atatürk’ün tabutu müzeye gelinceye kadar bütün güzergâh boyunca birikmiş ve acıdan, ızdıraptan yoğrulmuş olan ve sükunet içinde inleyen halk kütlelerinin içinden geçti. Şef’in tabutu kendisine son ihtiramı ifa için saf tutmuş Türk ve ecnebi kıtaatının içinden geçerek, orada, Etnografi Müzesi’nde hazırlanan muvakkat istirahatgâhı önüne geldiği vakit, Cenaze Alayı’nın arz ettiği görünüm, epeyce ulvi ve o derece de süper olmuştu. Tabut, müzenin tam orta kısmını teşkil eden ve üstten aşağıya beyaz muslinlerle kaplanmış olan salonun ortasındaki esasa bir daha silah arkadaşlarının elleriyle kondu ve bir daha bu ellerle üzerine ulu Bayrağımız örtüldü.”
Atatürk’ün naaşı, Anıtkabir’e nakledildiği 10 Kasım 1953 tarihine kadar, süreksiz kabri Etnografya Müzesi’nde kaldı.
Anıtkabir’e nakil hazırlıkları
Anıtkabir’e nakil hazırlıkları çerçevesinde, 8 Kasım 1953 Pazar gecesi saat 23.00’te Prof. Dr. Kâmile Şevki Mutlu’nun evininin telefonu çalar, Ankara Valisi Kemal Aygün aramaktadır. Patolog Prof. Dr. Memnun, başucunda çalan telefona, yatağından kalkamayacak derecede hasta olduğu için uzanamaz. Telefona eşi Dr. Nusret Memnun karşılık verir. Vali Aygün, Prof. Dr. Mutlu’yu, tahnitli olarak korunan Ata’nın naaşının Anıtkabir’de “ananeye uyularak, toprağa verileceğinden”, mevzuyla ilgili hazırlıkları yürüten komite ismine, muayene için nazaranve çağırmaktadır.
Prof. Dr. Kâmile Şevki Keyifli, 9 Kasım 1953 Pazartesi sabahını şu biçimde anlatıyor: “‘Etnografya Müzesi’nde Aziz Ölü’nün huzurundayız. Titriyorum. Eşim bütün kuvvetiyle tutmasa yere yuvarlanacağım. Komite üyeleri solumda geride duruyorlar. Yüksek Teknik Öğretmen Okulu’ndan on öğretmen önümdeler. Bana yardımcı olarak geceden isimlerini verdiğim İsimli Tıp doçenti Dr. Cahit İhtimam, Histoloji asistanım Dr. Erdem Yazgan ve emektar Salih Kebapçı yanımdalar; gözümün içine bakıyorlar, çıt yok. ”
‘Ata’nın müheykel yüzü’
Genç öğretmenler gül ağacından yapılmış tabutun kapağını vidalarını sökerek açarlar ve lehimli kurşun tabut görünür. Prof. Memnun, bu tabutun üç kenarındaki lehimin sökülmesini ister. Kapağın açılmasıyla derin bir huzura kavuştuğunu belirten Keyifli, yapılan süreçleri anlatırken, o anları bir daha yaşıyordu: “Talaş tozu tabutun ayak tarafına yanlışsız toplandı. Naaş kahverengi muşamba ile sarılı olarak göründü. Yüzünü örten ıslak pamuk kitlesi kaldırıldı ve Ata’nın müheykel yüzü ile karşılaştım. Cet ve yapıtı, bir an birbirimize bakıştık güya… Uzun kaşlarından ince bir tutam sol göz kapağının üzerine inmiş. Cet güya on beş yıl evvel Dolmabahçe Sarayı’ndaki hasta yatağında uyuyor. Ağzımdan şu kelamlar döküldü: Bu tahniti eski Gülhane hocalarından Prof. Dr. Lütfi Aksu yapmıştı. Kendisi de iki sene evvel merhum oldu. Parıltı ortasında yatsın. Evet, ülkü bir tahnitti bu. Merhum hoca kullandığı solüsyondan birer şişeye doldurup ağızlarını lehimlemiş, üzerlerine yapıştırdığı etiketlere terkibini kaydetmeyi de ihmal etmemiş ve bunları Ata’nın kolları ortasına yerleştirmişti.”
Prof. Dr. Memnun, Başbakan Adnan Menderes’in de içinde bulunduğu , komite üyelerine, “yüzünü görmek ister misiniz?” diye sorduktan daha sonraki izlenimini şöyleki aktarıyor: “Ansızın bir ürperti, bir geri çekilir üzere hareket ve daha sonra bir daha derin bir sükût. Hürmet duruşunda bulunan subaylara varıncaya kadar her insanın bir bir katafalka çıktığını ve Abdülhalik Renda’nın Aziz Ölü’nün yüzü ile karşılaşır karşılaşmaz tabutun yanına yıkıldığını unutamam.”
Prof. Dr. Memnun, Komite üyelerine, naaşın tahta tabuta çabucak o gün konulmasının sakıncalarını anlatır ve bu işin Anıtkabir’e nakil sabahı yapılması gerektiğini belirtir. sonrasındasında tıbbi süreç uygulanarak kurşun tabutun kapağı bir daha lehimlenir ve üzerine gül ağacından tabutun kapağı temalır. Prof. Dr. Memnun 10 Kasım 1953 Salı günü yatağından çıkamayacak kadar hastadır. Süreçleri verdiği talimatlarla kendisine yardımcı olarak seçtiği takım yapar. Gruba eşlik eden Mutlu’nun eşi Dr. Nusret Memnun, merasimi radyodan dahi dinleyemeyen Prof. Dr. Mutlu’ya o gün yaşanan değişik bir olayı şöyleki anlatır: “Aziz Meyyit tahta tabuta nakledilirken, birisi Doç. Dr. Cahit Özen’e küçük bir kâğıt uzatarak ‘Hemşiresi yolladı, koynuna koyacakmışsınız’ demiş. İtina kâğıdı açıp bakmış, eski Türkçe yazılı olduğunu görür görmez duraklamış, daha sonra ‘Ben bunu koyamam, Atatürk bana kızar’ demiş ve koymamış.”
Yarın: Cet ebedi istirahatgâhında…
SAFA MONOPOLÜ
Mustafa Kemal Atatürk, sıhhatinde ihtilallerini anlatmak, fazlaca sevdiği yurttaşlarının durumunu yakından görmek, onların problemlerini dinlemek için geçtiği yollardan; gecenin yaslı sessizliğini bozmamaya itina gösterircesine ilerleyen şimendiferin çektiği özel trenle İzmit’ten, başşehre hakikat ebediyete hakikat seyahatine başlıyordu.
Trende bulunan AA muhabiri, Bilecik’ten, Eskişehir’den, Polatlı’dan, Etimesgut’tan haberler yazdırıyordu: “Atatürk’ü hamil bulunan tren İzmit’ten gözyaşları ve hıçkırıklar içinde geçmişti. Tren meşalelerle aydınlatılmış bütün istasyonlarda birer dakika duruyordu, gözleri yaşlı halk, büyük Ata’ sına son görevini yapıyordu.”
İstasyonlar mahşeri kalabalık
“Bilecik’te de mahşeri bir kalabalık vardı: Gece yarısından daha sonra bulunmasına karşın her istasyonda ellerinde meşaleler tutan binlerce insan büyük Ata’yı ziyaret ve tavafa geliyor. ‘Ata’mızı kaybettiğimize inanamıyoruz’ diye feryat ediyorlardı. Tren Eskişehir’e sabahın 3’ünden daha sonra ulaşılıyordu; istasyonda binlerce insan vardı. Bayan, erkek, genç, ihtiyar herkes göz yaşı döküyordu. Tren bu matemli havanın ortasından geçerken halk gurub eden en büyük güneşin acısıyla uyumuyor, oturmuyor, ağlıyor ve caddelerde dolaşıyorlardı; binlerce Türk Ankara’ya yanlışsız bakarak hıçkırıyor”du. Polatlı’da da sabahın yaklaşmış bulunmasına ve soğuğa karşın trenin geçtiği yollarda halk yığınları göze çarpıyordu. Nemli gözler Ata’nın vagonu görününce hıçkırıklar başlıyordu.”
Tayyareler karşıladı
Etimesgut’ta, şafakla birlikte Atatürk’ün naaşını selamlamaya gelen tayyareler geniş kavisler çizerek trenin üzerinde uçmaya başlamışlardı. Alacakaranlıkta sınırın iki tarafına dizilen halk yığınları görünüyordu. “Herkes boynu bükük, yaşlı gözlerle büyük Ata’ya son teşyi görevini yapıyorlardı.” Ankara, 20 Kasım sabahı, erken saatlerinden itibaren ebedi şef Atatürk’ün aziz naaşlarını selamlamak için caddelere ve yollara dökülmüştü. “Büyükler büyüğünü hamil özel tren, saat onu on geçe ağır ağır istasyona giriyordu. Tren, istasyona girerken Reisicumhur İsmet İnönü, yanında Meclis Reisi Abdülhalik Renda, Mareşal Fevzi Çakmak, vekiller tabutun bulunduğu vagona yanlışsız ilerliyordu. Vagondan, yol esnasında tabuta refakat etmiş olan Başvekil Celal Bayar, Orgeneral Fahrettin Altay ve Riyaseti Cumhur erkânı iner inmez, Reisicumhur İsmet İnönü ve vekiller vagona çıkarak ölmezler ölmezinin aziz ve mübarek naaşını selamlıyorlardı. 12 general tarafınca top otomobiline konulan naaş, Büyük Millet Meclisi’ne gdolayılüyordu. Atatürk’ün naaşı, 40 erin ve 12 mebusun omuzları üzerinde taşındıktan daha sonra katafalkın ortasındaki esasa temalıyordu. Üzerine al atlas bayrağın örtülmesinden daha sonra, tazim geçişine başlanıyordu…”
“ilk vakit içinderda Cumhurbaşkanı İnönü, Büyük Şef’in tabutu önünde eğilmişti. Resmî geçişlerden daha sonra Ata’sına tazimi ifa için bekleşen küçük mini yavrulardan yakınlarının koltuğunda sürüklenip gelen ihtiyarlara kadar bayan erkek bütün Ankara, katafalkın önünden büyük bir sükûn ortasında geçmeye” başlamıştı.”
Ata’nın naaşı Etnografya Müzesi’nde
Atatürk’ün naaşı, 21 Kasım 1938’de geçici istirahatgâhı Etnografya Müzesi’ne gdolayıldü. “Saat 9.50’de ‘Büyük Kurtarıcı’nın naaşını top otomobiline nakletmek için hazırlıklar başlamıştı. Top arabası ağır ağır hareket ettiğinde uzaktan top sesleri yankılanıyordu; Riyaseti Cumhur Bandosu’nun ağır ağır çaldığı Şopen’in matem havası göklere yükseliyordu.
Atatürk’ün tabutu müzeye gelinceye kadar bütün güzergâh boyunca birikmiş ve acıdan, ızdıraptan yoğrulmuş olan ve sükunet içinde inleyen halk kütlelerinin içinden geçti. Şef’in tabutu kendisine son ihtiramı ifa için saf tutmuş Türk ve ecnebi kıtaatının içinden geçerek, orada, Etnografi Müzesi’nde hazırlanan muvakkat istirahatgâhı önüne geldiği vakit, Cenaze Alayı’nın arz ettiği görünüm, epeyce ulvi ve o derece de süper olmuştu. Tabut, müzenin tam orta kısmını teşkil eden ve üstten aşağıya beyaz muslinlerle kaplanmış olan salonun ortasındaki esasa bir daha silah arkadaşlarının elleriyle kondu ve bir daha bu ellerle üzerine ulu Bayrağımız örtüldü.”
Atatürk’ün naaşı, Anıtkabir’e nakledildiği 10 Kasım 1953 tarihine kadar, süreksiz kabri Etnografya Müzesi’nde kaldı.
Anıtkabir’e nakil hazırlıkları
Anıtkabir’e nakil hazırlıkları çerçevesinde, 8 Kasım 1953 Pazar gecesi saat 23.00’te Prof. Dr. Kâmile Şevki Mutlu’nun evininin telefonu çalar, Ankara Valisi Kemal Aygün aramaktadır. Patolog Prof. Dr. Memnun, başucunda çalan telefona, yatağından kalkamayacak derecede hasta olduğu için uzanamaz. Telefona eşi Dr. Nusret Memnun karşılık verir. Vali Aygün, Prof. Dr. Mutlu’yu, tahnitli olarak korunan Ata’nın naaşının Anıtkabir’de “ananeye uyularak, toprağa verileceğinden”, mevzuyla ilgili hazırlıkları yürüten komite ismine, muayene için nazaranve çağırmaktadır.
Prof. Dr. Kâmile Şevki Keyifli, 9 Kasım 1953 Pazartesi sabahını şu biçimde anlatıyor: “‘Etnografya Müzesi’nde Aziz Ölü’nün huzurundayız. Titriyorum. Eşim bütün kuvvetiyle tutmasa yere yuvarlanacağım. Komite üyeleri solumda geride duruyorlar. Yüksek Teknik Öğretmen Okulu’ndan on öğretmen önümdeler. Bana yardımcı olarak geceden isimlerini verdiğim İsimli Tıp doçenti Dr. Cahit İhtimam, Histoloji asistanım Dr. Erdem Yazgan ve emektar Salih Kebapçı yanımdalar; gözümün içine bakıyorlar, çıt yok. ”
‘Ata’nın müheykel yüzü’
Genç öğretmenler gül ağacından yapılmış tabutun kapağını vidalarını sökerek açarlar ve lehimli kurşun tabut görünür. Prof. Memnun, bu tabutun üç kenarındaki lehimin sökülmesini ister. Kapağın açılmasıyla derin bir huzura kavuştuğunu belirten Keyifli, yapılan süreçleri anlatırken, o anları bir daha yaşıyordu: “Talaş tozu tabutun ayak tarafına yanlışsız toplandı. Naaş kahverengi muşamba ile sarılı olarak göründü. Yüzünü örten ıslak pamuk kitlesi kaldırıldı ve Ata’nın müheykel yüzü ile karşılaştım. Cet ve yapıtı, bir an birbirimize bakıştık güya… Uzun kaşlarından ince bir tutam sol göz kapağının üzerine inmiş. Cet güya on beş yıl evvel Dolmabahçe Sarayı’ndaki hasta yatağında uyuyor. Ağzımdan şu kelamlar döküldü: Bu tahniti eski Gülhane hocalarından Prof. Dr. Lütfi Aksu yapmıştı. Kendisi de iki sene evvel merhum oldu. Parıltı ortasında yatsın. Evet, ülkü bir tahnitti bu. Merhum hoca kullandığı solüsyondan birer şişeye doldurup ağızlarını lehimlemiş, üzerlerine yapıştırdığı etiketlere terkibini kaydetmeyi de ihmal etmemiş ve bunları Ata’nın kolları ortasına yerleştirmişti.”
Prof. Dr. Memnun, Başbakan Adnan Menderes’in de içinde bulunduğu , komite üyelerine, “yüzünü görmek ister misiniz?” diye sorduktan daha sonraki izlenimini şöyleki aktarıyor: “Ansızın bir ürperti, bir geri çekilir üzere hareket ve daha sonra bir daha derin bir sükût. Hürmet duruşunda bulunan subaylara varıncaya kadar her insanın bir bir katafalka çıktığını ve Abdülhalik Renda’nın Aziz Ölü’nün yüzü ile karşılaşır karşılaşmaz tabutun yanına yıkıldığını unutamam.”
Prof. Dr. Memnun, Komite üyelerine, naaşın tahta tabuta çabucak o gün konulmasının sakıncalarını anlatır ve bu işin Anıtkabir’e nakil sabahı yapılması gerektiğini belirtir. sonrasındasında tıbbi süreç uygulanarak kurşun tabutun kapağı bir daha lehimlenir ve üzerine gül ağacından tabutun kapağı temalır. Prof. Dr. Memnun 10 Kasım 1953 Salı günü yatağından çıkamayacak kadar hastadır. Süreçleri verdiği talimatlarla kendisine yardımcı olarak seçtiği takım yapar. Gruba eşlik eden Mutlu’nun eşi Dr. Nusret Memnun, merasimi radyodan dahi dinleyemeyen Prof. Dr. Mutlu’ya o gün yaşanan değişik bir olayı şöyleki anlatır: “Aziz Meyyit tahta tabuta nakledilirken, birisi Doç. Dr. Cahit Özen’e küçük bir kâğıt uzatarak ‘Hemşiresi yolladı, koynuna koyacakmışsınız’ demiş. İtina kâğıdı açıp bakmış, eski Türkçe yazılı olduğunu görür görmez duraklamış, daha sonra ‘Ben bunu koyamam, Atatürk bana kızar’ demiş ve koymamış.”
Yarın: Cet ebedi istirahatgâhında…