Bilgisayar donanımlarının sıcaklıklarını denetim etmek, otomobilin yağını denetim etmeye benzeri. Bunu her gün yapmamıza gerek yok, fakat işlemci sıcaklığını en azından birkaç aylık dilimlerle denetim etmekte yarar var. Bilhassa bilgisayarınız faal olarak çalışıyorsa ve sisteminizi ağır iş yüklerinde kullanıyorsanız hayli daha kıymetli. olağan olarak bir de işin sürat aşırtma olayı var.
CPU sıcaklıklarını denetim etmek hiç de güç olmasa gerek. İşlemci ve anakart üreticileri, mamüllerini üretirken yerleşik dijital termal sensörler entegre ediyor. Bu niçinle parametreleri takip etmek için gereksiniminiz olan tek şey bir yardımcı yazılım.
Günlük sistemli olarak uzun mühletler oyun oynayan birisi olabilirsiniz. Öte yandan bilgisayarınız ekmek kapınız haline gelmiş olabilir ve işlemciniz daima olarak ağır iş yüklerinde çalışıyor olabilir. Bu cins senaryolarda çipler daima yüksek sıcaklığa maruz kalır ve termal macun özelliğini kaybetmeye başlar.
Daha evvel ekran kartlarıyla ilgili kapsamlı bir makale hazırlamıştık. Artık CPU sıcaklığınızı denetim etmek için neler yapabileceğinize bir bakalım. Ayrıyeten güvenlik çalışma sıcaklıklarına ve yüksek kıymetlerde uygulayabileceğiniz usullere değineceğiz.
CPU sıcaklığınızı denetim etmek için izleme yazılımını yüklemek ve akabinde bedelleri takip etmek kâfi. Bu işi yapabilen AIDA64, HWMonitor, Core Temp ve NZXT CAM üzere biroldukca yazılım mevcut. Şayet daha ileri seviye bir kullanıcısıysanız, overclock yapacaksanız yahut daha detaylı ölçümler istiyorsanız, Intel’in eXtreme Tuning Utility (XTU) yahut AMD’nin Ryzen Master yazılımını kullanabilirsiniz. Yonga üreticileri tarafınca tasarlanan bu araçlar, daha fazla denetimle bir arada geniş seçenekler sunuyor.
Aslında izleme yazılımlarını çoğaltabiliriz. Fakat NZXT CAM ve Core Temp’in kurulumunun epey daha sıradan olduğunu belirtelim. Pekala CPU termal pahaları nasıl izlenir?
NZXT CAM
NZXT tarafınca geliştirilen CAM, şirketin eserleriyle birlikte kullanılmak üzere tasarlanmış olsa bile başka tüm donanımlarla bir arada güzel bir biçimde çalışıyor. Kullanıcı hesabı oluşturmak istemiyorsanız programı konuk modunda (guest mode) kullanabilirsiniz. Ayrıyeten CAM’i sık kullanmayı düşünmüyorsanız, sistem açılışında başlatılmaması için Ayarlar > General kısmından “Start NZXT CAM on Windows startup” seçeneğini kapatabilirsiniz.
CAM yazılımı nitekim hoş bir kullanıcı arayüzü sunuyor. PC Monitoring (PC İzleme) sekmesinden donanım yükü, sıcaklığı, saat suratı ve fan suratı üzere temel kıymetleri izleyebiliyoruz. Bizim odak noktamız burada işlemciler, lakin gördüğünüz üzere ekran kartı (GPU), RAM ve depolama (storage) ile ilgili bilgiler de gösteriliyor. Hatta en epey kaynak tüketen süreçler (Top Process) ve irtibat akışı (Network) bile ana izleme sayfasına dahil edilmiş.
Gördüğünüz üzere, sistemde kullanılan işlemcim şu anda yavaşça süreçler yapıyor ve boştayken sağlıklı bir biçimde 37 derecede (Temperature) çalışıyor. %13 oranında kullanılıyor (Load) ve fan 1709 RPM’de dönüyor. Saat suratı (Clock) ise anlık olarak yükselebilir yahut düşebilir.
CAM ayrıyeten MSI Afterburner’dakine emsal biçimde oyuna girdiğinizde otomatik olarak açılan bir izleme katmanına sahip. Bu izleme bölmesinden CPU’nuzun durumunu izleyebilir, sıcaklıkları takip edebilir ve bunları not alabilirsiniz.
Core Temp
Sıcaklıkları izlemek için Core Temp aracını da kullanabilirsiniz. Daha sıradan bir kullanıcı arayüzüne sahip olan bu araç, CPU’nuzdaki her çekirdek için sıcaklık ölçümleri sağlıyor. Ölçümlerin sol tarafı, her bir CPU çekirdeğinin gerçek vakitli sıcaklığını gösteriyor. Ayrıyeten tüm bu parametreleri sistem tepsisinde de gorebilirsiniz.
Ancak biz program çalışırken kaydedilen mutlak asgarî ve mutlak zirve sıcaklığını gösteren “Min.” ve “Maks.” sütunlarıyla daha hayli ilgileniyoruz. Örneğin benim işlemcimin çekirdekleri en az 32 dereceye düşmüş ve en son 56 dereceye kadar ulaşmış. Bu kıymetler oyunlarda yahut farklı senaryolarda epeyce daha yüksek olabilir, lakin benim durumum çok olağan. Ek bir bilgi olarak, “Yükleme” sekmesi her bir çekirdeğin kullanım oranını yüzdesel olarak gösteriyor.
Normal kullanım sırasında bilgisayarınızın CPU sıcaklığını denetim etmek isterseniz, genel misyonları gerçekleştirirken Core Temp’i çalışır durumda bırakabilirsiniz. Lakin mümkün olan azamî sıcaklığı ölçmek istiyorsanız, 20-30 dakika boyunca Prime95 ile gerilim testi yapabilirsiniz. Bir hatırlatma olarak, bu aracın bilgisayarınıza hayli büyük yük bindirdiğini belirtelim.
HWMonitor
HWMonitor de işlemcinizle birlikte donanımlarınızı izleyebileceğiniz çok kullanışlı bir yazılım. Ayrıyeten tıpkı biçimde anlık (Value), en düşük (Min) ve en yüksek (Max) ölçüm bedellerini bakılırsabilirsiniz.
Oyun oynarken sıcaklıkları takip etmenin en düzgün yolu, uygulamayı art planda açık bıraktıktan daha sonra bir süre oyun oynamak, akabinde kaydedilen azamî sıcaklığı görmek için uygulamaya tekrar dönmektir. Bu sayı 95 C’de yahut üzerindeyse endişelenmelisiniz. 80C ile 95C içindeki sıcaklıklar için ise yapılacak şeyler var.
CPU sıcaklıkları kullanılan fan, ortam sıcaklıkları, kasanın hava sirkülasyonu, işlemci modeli, kullanılan termal macun ve bakım dönemlerine nazaran değişiklik gösterebilir. Çip boştayken sıcaklıkların 50C’nin altında olması gerekir. Oyun oynarken, görüntü işlerken yahut başka ağır nazaranvlerde CPU’nuz daha fazla güç tüketir, ötürüsıyla daha fazla ısı üretir.
Yük altındaki sıcaklıklar, boşta olan sıcaklıklardan epeyce daha değerlidir. Bu niçinle işlemcinin sağlıklı çalıştığından emin olmak, bedelleri yük altında periyodik olarak izlemekte yarar var. İş yüklerinde yonganın ülkü olarak 80 derecenin altında kalması önerilir, fakat birtakım CPU’lar ultrabook’larda, oyun dizüstü bilgisayarlarında yahut küçük form faktörlü sistemlerde daha sıcak çalışabilir.
Örneğin AMD’nin Ryzen 5000 (Zen 3) işlemcileri bir stok soğutucu ile 95 dereceye kadar çalışacak biçimde tasarlandı. Intel’in Core i9 Alder Lake işlemcileri ise olağan çalışma sırasında 100 dereceye varan sıcaklıklarda çalışmayı sürdürecek. Bu niçinle 80 derecelik sıcaklık eşiği genel bir kıymet olarak kabul edilirken, bir işlemcinin ‘TJ Max’ (Maksimum Sıcaklık Bağlantısı) pahasına ulaşmaması kıymetlidir. TJ Max çipe bakılırsa değişir ve birden fazla izleme yazılımı bu pahaları listeliyor. Ayrıyeten AMD ve Intel üzere üreticilerin eser sayfasında yonga özelliklerini denetim edebilirsiniz.
80 santigrat dereceyi geçtikten daha sonra (80-85C) nispeten küçük bir alanınız var, lakin 95C’nin üzeri mutlaka kritik. Bu noktada kimi CPU’lar yavaşlamaya başlar, yani çip saat suratını düşürür ve çok ısınmayı engellemeye çalışır. Hatta bir noktada bilgisayarınız bile kapanabilir.
İşlemcinizin agresif iş yükleri karşısında nasıl bir hal sergileyeceğini merak ediyorsanız Prime95 yahut AIDA64 üzere bir program kullanarak gerilim testi yapabilirsiniz. Gerilim testi sırasında hayli (95C gibi) yüksek sıcaklıklar görüyorsanız anında testi sonlandırın. Ülkü bir gerilim testi 45 dakika-1 saat uzunluğundadır, lakin bu kadar beklemek istemiyorsanız en azından 10-15 dakika geçirin.
CPU sıcaklığınız yük altında 80C’yi aşarsa, soğutmanın kâfi olduğundan emin olmak için sisteminizi denetim etmelisiniz. İşte liste:
Çoğu termal macunun performansı yaklaşık üç yıl daha sonra önemli biçimde düşer. Taze macun uygulamak ve sistemi tozdan temizlemek fazlaca daha düzgün soğutma gücü ve kıymetli ölçüde daha yeterli performans sağlayabilir.
CPU sıcaklıklarını denetim etmek hiç de güç olmasa gerek. İşlemci ve anakart üreticileri, mamüllerini üretirken yerleşik dijital termal sensörler entegre ediyor. Bu niçinle parametreleri takip etmek için gereksiniminiz olan tek şey bir yardımcı yazılım.
Günlük sistemli olarak uzun mühletler oyun oynayan birisi olabilirsiniz. Öte yandan bilgisayarınız ekmek kapınız haline gelmiş olabilir ve işlemciniz daima olarak ağır iş yüklerinde çalışıyor olabilir. Bu cins senaryolarda çipler daima yüksek sıcaklığa maruz kalır ve termal macun özelliğini kaybetmeye başlar.
Daha evvel ekran kartlarıyla ilgili kapsamlı bir makale hazırlamıştık. Artık CPU sıcaklığınızı denetim etmek için neler yapabileceğinize bir bakalım. Ayrıyeten güvenlik çalışma sıcaklıklarına ve yüksek kıymetlerde uygulayabileceğiniz usullere değineceğiz.
CPU sıcaklığınızı denetim etmek için izleme yazılımını yüklemek ve akabinde bedelleri takip etmek kâfi. Bu işi yapabilen AIDA64, HWMonitor, Core Temp ve NZXT CAM üzere biroldukca yazılım mevcut. Şayet daha ileri seviye bir kullanıcısıysanız, overclock yapacaksanız yahut daha detaylı ölçümler istiyorsanız, Intel’in eXtreme Tuning Utility (XTU) yahut AMD’nin Ryzen Master yazılımını kullanabilirsiniz. Yonga üreticileri tarafınca tasarlanan bu araçlar, daha fazla denetimle bir arada geniş seçenekler sunuyor.
Aslında izleme yazılımlarını çoğaltabiliriz. Fakat NZXT CAM ve Core Temp’in kurulumunun epey daha sıradan olduğunu belirtelim. Pekala CPU termal pahaları nasıl izlenir?
NZXT CAM
NZXT tarafınca geliştirilen CAM, şirketin eserleriyle birlikte kullanılmak üzere tasarlanmış olsa bile başka tüm donanımlarla bir arada güzel bir biçimde çalışıyor. Kullanıcı hesabı oluşturmak istemiyorsanız programı konuk modunda (guest mode) kullanabilirsiniz. Ayrıyeten CAM’i sık kullanmayı düşünmüyorsanız, sistem açılışında başlatılmaması için Ayarlar > General kısmından “Start NZXT CAM on Windows startup” seçeneğini kapatabilirsiniz.
CAM yazılımı nitekim hoş bir kullanıcı arayüzü sunuyor. PC Monitoring (PC İzleme) sekmesinden donanım yükü, sıcaklığı, saat suratı ve fan suratı üzere temel kıymetleri izleyebiliyoruz. Bizim odak noktamız burada işlemciler, lakin gördüğünüz üzere ekran kartı (GPU), RAM ve depolama (storage) ile ilgili bilgiler de gösteriliyor. Hatta en epey kaynak tüketen süreçler (Top Process) ve irtibat akışı (Network) bile ana izleme sayfasına dahil edilmiş.
Gördüğünüz üzere, sistemde kullanılan işlemcim şu anda yavaşça süreçler yapıyor ve boştayken sağlıklı bir biçimde 37 derecede (Temperature) çalışıyor. %13 oranında kullanılıyor (Load) ve fan 1709 RPM’de dönüyor. Saat suratı (Clock) ise anlık olarak yükselebilir yahut düşebilir.
CAM ayrıyeten MSI Afterburner’dakine emsal biçimde oyuna girdiğinizde otomatik olarak açılan bir izleme katmanına sahip. Bu izleme bölmesinden CPU’nuzun durumunu izleyebilir, sıcaklıkları takip edebilir ve bunları not alabilirsiniz.
Core Temp
Sıcaklıkları izlemek için Core Temp aracını da kullanabilirsiniz. Daha sıradan bir kullanıcı arayüzüne sahip olan bu araç, CPU’nuzdaki her çekirdek için sıcaklık ölçümleri sağlıyor. Ölçümlerin sol tarafı, her bir CPU çekirdeğinin gerçek vakitli sıcaklığını gösteriyor. Ayrıyeten tüm bu parametreleri sistem tepsisinde de gorebilirsiniz.
Ancak biz program çalışırken kaydedilen mutlak asgarî ve mutlak zirve sıcaklığını gösteren “Min.” ve “Maks.” sütunlarıyla daha hayli ilgileniyoruz. Örneğin benim işlemcimin çekirdekleri en az 32 dereceye düşmüş ve en son 56 dereceye kadar ulaşmış. Bu kıymetler oyunlarda yahut farklı senaryolarda epeyce daha yüksek olabilir, lakin benim durumum çok olağan. Ek bir bilgi olarak, “Yükleme” sekmesi her bir çekirdeğin kullanım oranını yüzdesel olarak gösteriyor.
Normal kullanım sırasında bilgisayarınızın CPU sıcaklığını denetim etmek isterseniz, genel misyonları gerçekleştirirken Core Temp’i çalışır durumda bırakabilirsiniz. Lakin mümkün olan azamî sıcaklığı ölçmek istiyorsanız, 20-30 dakika boyunca Prime95 ile gerilim testi yapabilirsiniz. Bir hatırlatma olarak, bu aracın bilgisayarınıza hayli büyük yük bindirdiğini belirtelim.
HWMonitor
HWMonitor de işlemcinizle birlikte donanımlarınızı izleyebileceğiniz çok kullanışlı bir yazılım. Ayrıyeten tıpkı biçimde anlık (Value), en düşük (Min) ve en yüksek (Max) ölçüm bedellerini bakılırsabilirsiniz.
- Voltages: Voltajlar kısmında işlemciye ilişkin çekirdeklerin kullandığı voltaj ölçüsü yer alıyor. İşlemcide çekirdek sayısı arttıkça buradaki seçenek de artacaktır. Birinci çekirdek ‘VID #0’ olarak başlar ve artmaya devam eder.
- Temperatures: Bu kısımda işlemcimize ilişkin sıcaklık pahalarını görüyoruz. Package, işlemcinin genel sıcaklık kıymetini tabir ediyor. Altındaki kıymetler ise işlemcinin barındırdığı çekirdeklerin detaylı olarak sıcaklık bedellerini sergiliyor.
- Powers: Powers sekmesi genel olarak anlık çekilen elektriksel güç pahasını görmemize yarıyor. Birinci sırada yer alan Package, işlemcinin çektiği toplam güç ölçüsünü belirtiyor. IA Cores ise çekirdekte bulunan sensörden gelen ayrıntıları aktarıyor. Bunların dışında DRAM ise RAM’in çektiği elektriksel güç bedelini belirtiyor.
- Utilization: Burada işlemcinin kullanım pahaları yer alıyor. bir daha Package bölümünde genel işlemci kullanmasını görüyoruz. Alt kısımda ise çekirdeklerin tekli olarak yüzde kaç bedelinde kullanıldığına göz atabiliyoruz.
- Clocks: Saat suratlarına baktığımızda çekirdeklerin farklı ayrı, hangi frekans bedellerinde çalıştığını görüyoruz.
Oyun oynarken sıcaklıkları takip etmenin en düzgün yolu, uygulamayı art planda açık bıraktıktan daha sonra bir süre oyun oynamak, akabinde kaydedilen azamî sıcaklığı görmek için uygulamaya tekrar dönmektir. Bu sayı 95 C’de yahut üzerindeyse endişelenmelisiniz. 80C ile 95C içindeki sıcaklıklar için ise yapılacak şeyler var.
CPU sıcaklıkları kullanılan fan, ortam sıcaklıkları, kasanın hava sirkülasyonu, işlemci modeli, kullanılan termal macun ve bakım dönemlerine nazaran değişiklik gösterebilir. Çip boştayken sıcaklıkların 50C’nin altında olması gerekir. Oyun oynarken, görüntü işlerken yahut başka ağır nazaranvlerde CPU’nuz daha fazla güç tüketir, ötürüsıyla daha fazla ısı üretir.
Yük altındaki sıcaklıklar, boşta olan sıcaklıklardan epeyce daha değerlidir. Bu niçinle işlemcinin sağlıklı çalıştığından emin olmak, bedelleri yük altında periyodik olarak izlemekte yarar var. İş yüklerinde yonganın ülkü olarak 80 derecenin altında kalması önerilir, fakat birtakım CPU’lar ultrabook’larda, oyun dizüstü bilgisayarlarında yahut küçük form faktörlü sistemlerde daha sıcak çalışabilir.
Örneğin AMD’nin Ryzen 5000 (Zen 3) işlemcileri bir stok soğutucu ile 95 dereceye kadar çalışacak biçimde tasarlandı. Intel’in Core i9 Alder Lake işlemcileri ise olağan çalışma sırasında 100 dereceye varan sıcaklıklarda çalışmayı sürdürecek. Bu niçinle 80 derecelik sıcaklık eşiği genel bir kıymet olarak kabul edilirken, bir işlemcinin ‘TJ Max’ (Maksimum Sıcaklık Bağlantısı) pahasına ulaşmaması kıymetlidir. TJ Max çipe bakılırsa değişir ve birden fazla izleme yazılımı bu pahaları listeliyor. Ayrıyeten AMD ve Intel üzere üreticilerin eser sayfasında yonga özelliklerini denetim edebilirsiniz.
80 santigrat dereceyi geçtikten daha sonra (80-85C) nispeten küçük bir alanınız var, lakin 95C’nin üzeri mutlaka kritik. Bu noktada kimi CPU’lar yavaşlamaya başlar, yani çip saat suratını düşürür ve çok ısınmayı engellemeye çalışır. Hatta bir noktada bilgisayarınız bile kapanabilir.
İşlemcinizin agresif iş yükleri karşısında nasıl bir hal sergileyeceğini merak ediyorsanız Prime95 yahut AIDA64 üzere bir program kullanarak gerilim testi yapabilirsiniz. Gerilim testi sırasında hayli (95C gibi) yüksek sıcaklıklar görüyorsanız anında testi sonlandırın. Ülkü bir gerilim testi 45 dakika-1 saat uzunluğundadır, lakin bu kadar beklemek istemiyorsanız en azından 10-15 dakika geçirin.
CPU sıcaklığınız yük altında 80C’yi aşarsa, soğutmanın kâfi olduğundan emin olmak için sisteminizi denetim etmelisiniz. İşte liste:
- Bilgisayarınızın paklığını (radyatör ve giriş fanları/filtreleri dahil) yapın. Uzun müddet el değmemiş sistemler toz bağlayabiliyor ve sıcaklıkları etkileyebiliyor.
- Sistemin tüm fanları meselesiz biçimde dönüyor mu?
- Kasanızın soğutma sistemi kâfi mi? Kasanın fan yuvalarında boş yer var mı? Ayrıyeten fanların gerçek tarafta takıldığından emin olun.
- CPU ve soğutucu içinde yer alan termal macunu en son ne vakit yenilediniz? Olağanda altı aylık dilimlerle yenileme yapmak güzeldir. İki ve hatta üç yıl boyunca bilgisayarı faal kullanan lakin termal macun yenilemeyen kullanıcılar var. Buna daha fazla itina gösterin.
- Kullanmış olduğunuz soğutucu, işlemciniz için derecelendirilen TDP kıymetleri için kâfi mi?
Çoğu termal macunun performansı yaklaşık üç yıl daha sonra önemli biçimde düşer. Taze macun uygulamak ve sistemi tozdan temizlemek fazlaca daha düzgün soğutma gücü ve kıymetli ölçüde daha yeterli performans sağlayabilir.