İstanbul’da tuhaf yasak! yıllar evvel yaşandı, niçini ‘pes artık’ dedirtti
Gülşah Karaman / Milliyet.com.tr – 63 yıl evvel, 7 Aralık 1958’de İstanbul sokaklarında hulahop çevirmek yasaklandı. Bu yasağın niçini tam olarak bilinmemekle bir arada, halk içinde savlar kulaktan kulağa yayıldı. Amerikalı bir bayanın Ankara’da hulahop çevirirken öldüğüne dair dedikodular, Türkiye’de gündem oldu.
Lakin bu, vatandaşın gördüğü birinci tuhaf yasak sonucu değildi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Tarih Kısmı’ndan Öğr. Gör. Dr. İhsan Erdinçli, Cumhuriyet periyodu ve Osmanlı’daki birbirinden farklı yasakları sıraladı.
HAMALLIK YAPMAK VE YEMEK NAKLİYATI YASAKLANDI
1936 yılında Ankara’da sırt hamallığının ve buna bağlı olarak gündeme gelen uzun sırıklarla su, yoğurt ve sefertası ile yemek nakliyatının yasaklandığını söyleyen Dr. İhsan Erdinçli bunun sebebini şöyle deklare etti:
“Sırt hamallığının yasaklanmasına elim bir olay sebep oldu. 1936 yılında bir hamal, sırtındaki ağır yükün tesiriyle ömrünü kaybetti. bu biçimde bir azabın hayvanlara bile reva görülmediğine dikkat çekilerek sırt hamallığının yasaklanmasına karar verildi.”
Dr. Erdinçli bu olaya bağlı olarak gündeme gelen su, yoğurt ve sefertası ortasında yemek dağıtımının yasaklanmasının ise kullanılan uzun sırıkların yoldan geçenleri rahatsız etmesiyle ilgili olduğunu söylemiş oldu.
İSTANBUL SOKAKLARINA KARTOPU YASAĞI GETİRİLDİ
Dr. İhsan Erdinçli, 1935 yılında İstanbul sokaklarında ise kartopu oynamanın yasaklandığını hatırlattı. Sert geçen kış periyodunda çocukların yanı sıra yetişkinlerin de katıldığı kartopu oyunu, faydalanmalara niçiniyet vermesi ve kimi bireylerin şikâyetçi olması niçiniyle yasaklanmıştı. Dr. Erdinçli, “Küçük-büyük fark etmeksizin yasağa muhalif davranalar hakkında tahkikat yapılarak cezai süreç dahi uygulanması kararlaştırılmıştı” dedi.
ÜÇ GÜN BALIK TÜKETMEK YASAK!
1960’lara gelindiğinde İzmir Körfezi’ndeki kirlilik niçiniyle denize girmenin, 1989’da ise Marmara denizinde bir daha kirliliğin niye olduğu oksijen azlığı niçiniyle balıkların kıyıya vurmasından dolayı üç gün mühletle balık tüketmenin yasaklandığını belirten İhsan Erdinçli, “olağan olarak vakte ve şartlara bakılırsa değişen bu tıp yasakların sayısını arttırmak mümkündür. Lakin genel bir çerçeve çizmek ismine bu örneklerle yetinebiliriz” tabirlerini kullandı.
BU KÖYDE LATİFE YAPILMASI YASAKLANDI
Tuhaf yasaklara günümüzde de rastlamak mümkün. 2008 yılında yaşanan farklı olay daha sonrası Bayramiç Tikli köyü muhtarlığı latife yapılmasını yasakladı. İstem dışı davranışlara sahip halkıyla “Tikli köy” olarak bilinen 60 nüfuslu Çanakkale’nin Bayramiç İlçesi’ne bağlı Bıyıklı Köyü’nde, latifenin dozunun aşıldığı bir durum yaşandı. Köye misafirlik için gelen bir adam belindeki gaz tabancasını çıkararak tiki bulunan başka bireye bir latife yapmak istedi. Lakin ani hareket karşısında, tabancanın ateş alması kararı testislerinden yaralanan kişi hastaneye kaldırıldı. Bunun üzerine köyün girişine bir tabela konularak “Bu köyde latife yapmak yasaktır” yazısı yazıldı.
Köy Muhtarı Erdinç Kızıloğlu, “Bizim kapımız konuklara her vakit açık. Fakat yapacakları latifeler düzeyli olmalı. Zira her insanın tiki var. Ne cins sonuçlar doğuracağı aşikâr olmuyor” kelamlarını kullandı.
ÖTEKİ ENTERESAN YASAKLAR
-Balıkesir Akbaşlak köyü muhtarı ‘aminli düğün tüzüğü’ hazırlayarak uymayan ve mevlüt okutmayan damatlara ceza keseceğini bildirdi. (1969)
-Güzeldere köyü muhtarlığı siyasetçilerin köye girmesini yasakladı. (2002)
-Simav ilçesi Naşa beldesi muhtarı bayanlara bir yıl için misafirliği yasakladı. (2006)
-Aydın Daşeymin köyü muhtarı açıkta alkol tüketimini yasakladı.
-Nazilli Kavacık köyü muhtarlığı köyde içki içilmesini yasakladı. (2006)
-Yalova Subaşı köyü içki yasağını 1997 yılında koydu.
-Rize’nin 50 haneli Ortaköy de ihtiyar heyeti televizyon izlemeyi yasakladı. (2001)
-Of ilçesi Uluağaç köyü ihtiyar heyeti bayanlara yük taşıttırılmasını yasakladı. (1998)
-Tavşanlı Demirbilek köyü ihtiyar heyeti kız tarafının damat tarafınca altın takı istenilmesini yasakladı. (2001)
-İstanbul belediyesi kent ortasında eşekle nakliyat yapılmasını yasakladı. (1937)
-İstanbul’da eskicilerin satış yapması yasaklandı. (1943)
-İstanbul belediyesi bayanların uzun süren hamam sefasını su israfını münasebet göstererek 1 saatle sonlandırdı. (1958)
KAHVE İÇMEK VE KAHVEHANEYE GİTMEK YASAKTI
Dr. İhsan Erdinçli, Osmanlı devrinde ise farklı yasaklar içinde en düzgün bilinen mesela kahve yasağı olduğunu söylemiş oldu. 16. yüzyılda Osmanlı toplumunun çabucak hemen yeni tanıdığı kahvenin ve bu içeceğin tüketildiği kahvehanenin yasaklandığını belirten Dr. Erdinçli, başka yasakları şu biçimde sıraladı:
“İkincisi, Osmanlı özelinde kahveye göre daha manalı olan bir fazlaca defa uygulanmış içki ve meyhane yasağıdır. Üçüncüsü, bilhassa Lale Devri’nden itibaren Osmanlı kılık-kıyafet düzenlemelerine karşıt biçimde gibir dahanlerin uyarılmasıdır.”
FENERSİZ DIŞARI ÇIKMAK VE ELEKTRİK KULLANIMI BİLE…
Dr. İhsan Erdinçli, sokakların günümüzdeki üzere aydınlatılmadığı devirlerde gece olduğunda fenersiz dışarı çıkmanın da yasak olduğunu belirtti. Dr. Erdinçli, “Fakat Avrupa’da 19. yüzyılın ortalarında kullanıma giren elektriğin ve elektrikle çalışan aletlerin Osmanlı’ya ithali sıkı bir kontrole tabi tutulmuş ve ferdî kullanması yasaklanmıştı” diye ekledi.
5 YIL daha sonra TELEFON DA YASAKLANDI
Tanzimat daha sonrasına ilişkin örneklerden birine değinen Dr. Erdinçli, Amerika’da 1875’te icat edilen ve birkaç yıl içerisinde halk içinde yayılma gösteren telefonun 1881’de Osmanlılar tarafınca da tanınmasından beş yıl kadar daha sonra alınan bir kararla yasaklandığını belirtti.
Yasakları sıralamaya devam eden İhsan Erdinçli, “Daha geç devirde, Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında karşımıza çıkan bir başka değişik örnek, barut ve potasyum nitrat gibisi patlayıcı bileşikler barındıran havai fişek ve maytap üzere oyun araçlarının yasaklanmasıdır. şüphesiz vakte ve şartlara nazaran değişen bu çeşit yasakların sayısını arttırmak mümkün” dedi.
GÜVENLİK MÜNASEBETİ DEĞİL! KAPİTÜLASYONLARA KARŞI…
Geceleri fener kullanma mecburiliği da güvenlik nedeni öne sürülerek uygulanmıştı. Elektrik ve elektrikli aletlerin ithalinin denetim altında tutulması ise birebir sebebin yanı sıra kapitülasyonlar niçiniyle kontrolde yaşanabilecek aksaklıklara dayanmaktaydı.
İhsan Erdinçli, bu kısıtlama ve yasağın da kademeli bir biçimde esnetildiğini ve 20. yüzyılın başlarında sokakların aydınlatılmasında elektrikten faydalanılmaya başlandığını söz etti.
Gülşah Karaman / Milliyet.com.tr – 63 yıl evvel, 7 Aralık 1958’de İstanbul sokaklarında hulahop çevirmek yasaklandı. Bu yasağın niçini tam olarak bilinmemekle bir arada, halk içinde savlar kulaktan kulağa yayıldı. Amerikalı bir bayanın Ankara’da hulahop çevirirken öldüğüne dair dedikodular, Türkiye’de gündem oldu.
Lakin bu, vatandaşın gördüğü birinci tuhaf yasak sonucu değildi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Tarih Kısmı’ndan Öğr. Gör. Dr. İhsan Erdinçli, Cumhuriyet periyodu ve Osmanlı’daki birbirinden farklı yasakları sıraladı.
HAMALLIK YAPMAK VE YEMEK NAKLİYATI YASAKLANDI
1936 yılında Ankara’da sırt hamallığının ve buna bağlı olarak gündeme gelen uzun sırıklarla su, yoğurt ve sefertası ile yemek nakliyatının yasaklandığını söyleyen Dr. İhsan Erdinçli bunun sebebini şöyle deklare etti:
“Sırt hamallığının yasaklanmasına elim bir olay sebep oldu. 1936 yılında bir hamal, sırtındaki ağır yükün tesiriyle ömrünü kaybetti. bu biçimde bir azabın hayvanlara bile reva görülmediğine dikkat çekilerek sırt hamallığının yasaklanmasına karar verildi.”
Dr. Erdinçli bu olaya bağlı olarak gündeme gelen su, yoğurt ve sefertası ortasında yemek dağıtımının yasaklanmasının ise kullanılan uzun sırıkların yoldan geçenleri rahatsız etmesiyle ilgili olduğunu söylemiş oldu.
İSTANBUL SOKAKLARINA KARTOPU YASAĞI GETİRİLDİ
Dr. İhsan Erdinçli, 1935 yılında İstanbul sokaklarında ise kartopu oynamanın yasaklandığını hatırlattı. Sert geçen kış periyodunda çocukların yanı sıra yetişkinlerin de katıldığı kartopu oyunu, faydalanmalara niçiniyet vermesi ve kimi bireylerin şikâyetçi olması niçiniyle yasaklanmıştı. Dr. Erdinçli, “Küçük-büyük fark etmeksizin yasağa muhalif davranalar hakkında tahkikat yapılarak cezai süreç dahi uygulanması kararlaştırılmıştı” dedi.
ÜÇ GÜN BALIK TÜKETMEK YASAK!
1960’lara gelindiğinde İzmir Körfezi’ndeki kirlilik niçiniyle denize girmenin, 1989’da ise Marmara denizinde bir daha kirliliğin niye olduğu oksijen azlığı niçiniyle balıkların kıyıya vurmasından dolayı üç gün mühletle balık tüketmenin yasaklandığını belirten İhsan Erdinçli, “olağan olarak vakte ve şartlara bakılırsa değişen bu tıp yasakların sayısını arttırmak mümkündür. Lakin genel bir çerçeve çizmek ismine bu örneklerle yetinebiliriz” tabirlerini kullandı.
BU KÖYDE LATİFE YAPILMASI YASAKLANDI
Tuhaf yasaklara günümüzde de rastlamak mümkün. 2008 yılında yaşanan farklı olay daha sonrası Bayramiç Tikli köyü muhtarlığı latife yapılmasını yasakladı. İstem dışı davranışlara sahip halkıyla “Tikli köy” olarak bilinen 60 nüfuslu Çanakkale’nin Bayramiç İlçesi’ne bağlı Bıyıklı Köyü’nde, latifenin dozunun aşıldığı bir durum yaşandı. Köye misafirlik için gelen bir adam belindeki gaz tabancasını çıkararak tiki bulunan başka bireye bir latife yapmak istedi. Lakin ani hareket karşısında, tabancanın ateş alması kararı testislerinden yaralanan kişi hastaneye kaldırıldı. Bunun üzerine köyün girişine bir tabela konularak “Bu köyde latife yapmak yasaktır” yazısı yazıldı.
Köy Muhtarı Erdinç Kızıloğlu, “Bizim kapımız konuklara her vakit açık. Fakat yapacakları latifeler düzeyli olmalı. Zira her insanın tiki var. Ne cins sonuçlar doğuracağı aşikâr olmuyor” kelamlarını kullandı.
ÖTEKİ ENTERESAN YASAKLAR
-Balıkesir Akbaşlak köyü muhtarı ‘aminli düğün tüzüğü’ hazırlayarak uymayan ve mevlüt okutmayan damatlara ceza keseceğini bildirdi. (1969)
-Güzeldere köyü muhtarlığı siyasetçilerin köye girmesini yasakladı. (2002)
-Simav ilçesi Naşa beldesi muhtarı bayanlara bir yıl için misafirliği yasakladı. (2006)
-Aydın Daşeymin köyü muhtarı açıkta alkol tüketimini yasakladı.
-Nazilli Kavacık köyü muhtarlığı köyde içki içilmesini yasakladı. (2006)
-Yalova Subaşı köyü içki yasağını 1997 yılında koydu.
-Rize’nin 50 haneli Ortaköy de ihtiyar heyeti televizyon izlemeyi yasakladı. (2001)
-Of ilçesi Uluağaç köyü ihtiyar heyeti bayanlara yük taşıttırılmasını yasakladı. (1998)
-Tavşanlı Demirbilek köyü ihtiyar heyeti kız tarafının damat tarafınca altın takı istenilmesini yasakladı. (2001)
-İstanbul belediyesi kent ortasında eşekle nakliyat yapılmasını yasakladı. (1937)
-İstanbul’da eskicilerin satış yapması yasaklandı. (1943)
-İstanbul belediyesi bayanların uzun süren hamam sefasını su israfını münasebet göstererek 1 saatle sonlandırdı. (1958)
KAHVE İÇMEK VE KAHVEHANEYE GİTMEK YASAKTI
Dr. İhsan Erdinçli, Osmanlı devrinde ise farklı yasaklar içinde en düzgün bilinen mesela kahve yasağı olduğunu söylemiş oldu. 16. yüzyılda Osmanlı toplumunun çabucak hemen yeni tanıdığı kahvenin ve bu içeceğin tüketildiği kahvehanenin yasaklandığını belirten Dr. Erdinçli, başka yasakları şu biçimde sıraladı:
“İkincisi, Osmanlı özelinde kahveye göre daha manalı olan bir fazlaca defa uygulanmış içki ve meyhane yasağıdır. Üçüncüsü, bilhassa Lale Devri’nden itibaren Osmanlı kılık-kıyafet düzenlemelerine karşıt biçimde gibir dahanlerin uyarılmasıdır.”
FENERSİZ DIŞARI ÇIKMAK VE ELEKTRİK KULLANIMI BİLE…
Dr. İhsan Erdinçli, sokakların günümüzdeki üzere aydınlatılmadığı devirlerde gece olduğunda fenersiz dışarı çıkmanın da yasak olduğunu belirtti. Dr. Erdinçli, “Fakat Avrupa’da 19. yüzyılın ortalarında kullanıma giren elektriğin ve elektrikle çalışan aletlerin Osmanlı’ya ithali sıkı bir kontrole tabi tutulmuş ve ferdî kullanması yasaklanmıştı” diye ekledi.
5 YIL daha sonra TELEFON DA YASAKLANDI
Tanzimat daha sonrasına ilişkin örneklerden birine değinen Dr. Erdinçli, Amerika’da 1875’te icat edilen ve birkaç yıl içerisinde halk içinde yayılma gösteren telefonun 1881’de Osmanlılar tarafınca da tanınmasından beş yıl kadar daha sonra alınan bir kararla yasaklandığını belirtti.
Yasakları sıralamaya devam eden İhsan Erdinçli, “Daha geç devirde, Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında karşımıza çıkan bir başka değişik örnek, barut ve potasyum nitrat gibisi patlayıcı bileşikler barındıran havai fişek ve maytap üzere oyun araçlarının yasaklanmasıdır. şüphesiz vakte ve şartlara nazaran değişen bu çeşit yasakların sayısını arttırmak mümkün” dedi.
GÜVENLİK MÜNASEBETİ DEĞİL! KAPİTÜLASYONLARA KARŞI…
Geceleri fener kullanma mecburiliği da güvenlik nedeni öne sürülerek uygulanmıştı. Elektrik ve elektrikli aletlerin ithalinin denetim altında tutulması ise birebir sebebin yanı sıra kapitülasyonlar niçiniyle kontrolde yaşanabilecek aksaklıklara dayanmaktaydı.
İhsan Erdinçli, bu kısıtlama ve yasağın da kademeli bir biçimde esnetildiğini ve 20. yüzyılın başlarında sokakların aydınlatılmasında elektrikten faydalanılmaya başlandığını söz etti.