İşte felaketin ayak sesleri! 20 yılda 1’den, 1 yılda 10’a çıktı
Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Konya Ovası’nda kuraklık ve bilinçsiz kullanım sebebiyle yeraltı sularının çekilmesi daha sonrası oluşan obruk sayısı 2 bini geçti. Bölgede çok geniş bir alanda bir epey obruk risk oluşturuyor. Türkiye’nin en büyük ikinci ovası olan ve tarım alanlarımızın neredeyse yüzde 20’sini kapsayan Konya Ovası’nda felaket sinyalleri çalıyor. Konya’nın Karapınar ilçesi ve etraf ilçeler ile vilayetlerde her geçen gün daha fazla sayıda obruk oluşuyor. Oluşan obrukların tehlikelerini Konya Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaşar Eren ve Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bülent Özmen anlattı.
‘OBRUK OLUŞUMUNA YOL AÇAN SEBEPLER…’
Doç. Dr. Bülent Özmen artan obruk sayısının temel sebebini çok ve denetimsiz yer altı suyu kullanmasına bağladı. Özmen, fay sistemlerinin ve beşere bağlı değişen ortam koşullarının obruk oluşumlarını tetikleyici etmenler olduğunu söylemiş oldu. Prof. Dr. Yaşar Eren, “Bunların yanı sıra yer altı maden galerilerinin çökmesi, sondajlarla yeraltından su ile birlikte çok kırıntılı gereç çekimi, yer altı suyunun çok çekilmesine bağlı olarak oluşan yüzey deformasyonları vb. üzere niçinler de obruk oluşumuna yol açabilir” dedi.
CAN KAYBI RİSKİ VAR
Doç. Dr. Bülent Özmen obruk sayısının artmaya devam etmesi takdirde başta tarım alanları olmak üzere, yerleşim yerlerine, tarihi yerlere, karayollarına ve alt yapılara ziyan vereceğini belirtti. Doç. Dr. Özmen, “Yerleşim yerlerine fazlaca yakın yerlerde de oluşmaya başlayan obrukların can kaybı yahut faydalanmaya bile niye olma mümkünlüğü pek yüksek” dedi. Prof. Dr. Eren ise yerüstü ve yer altı yapılarına, baraj ve gölet üzere mühendislik yapılarında su kaybına ve su depolanmasının engellenmesine yol açabileceğini söylemiş oldu. Prof. Dr. Eren, “Bireysel obruk oluşumları yersel olduğu için sarsıntı üzere geniş alanları etkileyecek bir can ve mal kaybına yol açmaz. Lakin sonlu da olsa gelecekte can kayıplarına yol açabilir” tabirlerini kullandı.
20 YILDA BİR GERÇEKLEŞİRKEN ARTIK İSE…
Obrukların son senelerda bu kadar artmasına ne sebep oldu? Prof. Dr. Eren, “Yeraltı suyu düzeyinin global ısınmaya ve çok ziraî su kullanmasına bağlı olarak çok alçalması kararı oluşan çökmeler obruk sayısının artmasında ve obruk oluşumlarının hızlanmasında tesirli oldu” dedi. Doç. Dr. Özmen ise bunun niçinini, az yağış niçiniyle yeraltı sularının gereğince beslenememesi ve çok yeraltı su tüketiminin olması sebebi ile yer altı su düzeyinin süratle düşmesine bağladı.
Prof. Dr. Yaşar Eren, geçmişte 20 yılda bir obruk oluşurken günümüzde bir yılda 10 obruk oluştuğunu söylemiş oldu. Günümüzde farklı yollarla obruk oluştuğunu söyleyen Prof. Dr. Eren, “Bu da günümüzde farklı yollarla olmakta. Bu niçinlerden biri boşluklarda su düzeyinin düşmesi üstteki örtünün dayanağını azaltmış ve daha evvel var olan boşlukların çökmesini sağladı. Yüzey yarıkları ve faylanmaları kararı yüzey sularının tesiriyle yeni çökmeler ve obruklar da gelişti. Bunun yanında çok sulama niçiniyle üstteki örtünün gevşemesi, sondajlarla fazla kırıntılı materyal çekimi de yer yer obruk oluşumlarına niye oldu” diye konuştu.
TELAŞ VERİCİ
Obrukların doğal afet oluşturabilecek yapılar kabul edildiğini belirten Prof. Dr. Eren, mal ve can kaybına yol açan obrukların olduğunu da ekledi. Prof. Dr. Eren, son senelerda yeraltı suyunun çok düşmesine bağlı olarak obruk oluşumlarının bilhassa tarım alanlarında ağırlaşmasının telaş verici olduğunu söylemiş oldu.
‘İNANDIK KÖYÜ TAŞINMAK ZORUNDA KALDI’
Doç. Dr. Bülent Özmen de bu mevzuda Prof. Dr. Eren ile tıpkı fikirde. Özmen, obrukların han üzere tarihi yerleri, yerleşim yerlerini, karayollarını, alt yapıları, ziraî alanları, güç tesislerini tehdit etmeye, onlara ziyan vermeye başladığını belirterek, “Hatta Çankırı İnandık köyü üzere obruk niçiniyle taşınmak zorunda kalınan köyler bile var. Bütün bunları göz önüne aldığımızda obruk kesinlikle afet olarak değerlendirilmeli” diye konuştu. Doç. Dr. Özmen, obrukların afet idaresi bilimi bakış açısı ile kıymetlendirilmesi gerektiğini ve afet idaresinin ziyan azaltma, hazırlık, müdahale ve güzelleştirme etaplarında yapılması gereken çalışmalar obruk ortasında belirlenerek gerekli tedbirler alınmasının değerli olduğunun altını çizdi.
İKLİM KRİZİ DE TESİRLİ
İklim krizi obruk oluşumunu etkiliyor mu? Prof. Dr. Eren bu soruya, “Obruklar temel olarak yörenin kayaç bileşimi, kırıklı yapısı ve yeraltı suları üzere özelliklerine bağlıdır. Lakin artan global ısınmaya bağlı olarak yağışların azalması obruk oluşumlarını dolaylı olarak etkilemiştir” yanıtını verirken, Doç. Dr. Özmen ise, “Obrukların sayısının artışında insan faktörü ve yeraltı suyunun çok çekilmesinin/tüketilmesinin yanı sıra iklim değişikliği ve iklim değişikliğine bağlı olarak gelişen kuraklıkta obrukların oluşumunu artıran kıymetli etmenler içinde sayılabilir” dedi.
YER ÜSTÜNÜ TEHDİT EDİYOR
Doç. Dr. Özmen, obrukların oluşumunun yeraltı kaynaklarından çok yer üstünü tehdit ettiğini vurguladı. “Ziraî alanda meydana gelmesi ile obruğun oluştuğu yerde tarım yapılamaz hale geliyor” diyen Doç. Dr. Özmen, yolun yahut altyapının geçtiği yerde meydana gelirse onlara büyük ziyan verdiğini belirtti. Özmen, “Hatta yapıların, konutların bulunduğu yerde meydana gelmesi halinde onlara da büyük ziyan verme mümkünlüğü yüksek. Rüzgar ve güneş gücü üzere güç yatırım alanlarında da obruklar meydana gelerek buralara ziyan verebiliyor” diye konuştu.
TEHDİT OLUŞTURABİLİR
Prof. Dr. Eren ise obruk oluşumlarının ağır olduğu alanlarda işletilen bir yer altı kaynağı olmadığı için şu anda yer altı kaynakları için bir tehdidin kelam konusu olmadığı görüşünde. “Ancak ileride potansiyel açıdan kullanılabilecek yer altı kaynakları için tehdit oluşturabilir” diyen Eren, obrukların yeraltına açılan birer yol olarak düşünüldüğünde bilhassa çevresel atıkların, ziraî ilaç atıkları vb. üzere kirletici ögelerle doldurulması halinde yeraltı sularında önemli kirlenmelere yol açabileceğini söylemiş oldu.
ÇOK DENETİMSİZ YER ALTI SUYU KULLANIMI ÖNLENMELİ
Konya’ya mahsus olmaktan çıkan ve Sivas, Eskişehir, Siirt, Diyarbakır, Çankırı, Antalya, Mersin, Kastamonu vb. vilayetlerde ve yerleşim alanından nispeten uzak bölgelerde bulunan obruklar için hangi tedbirler alınabilir? Doç. Dr. Bülent Özmen, obrukların ağır olarak gözlendiği yerlerde toplumun şuur ve farkındalık seviyesinin artması için eğitimler verilmesi gerektiğini söylemiş oldu. Çok denetimsiz ve yeraltı suyu kullanması önleyerek obrukların oluşum suratının yavaşlatabileceğini söyleyen Özmen, “Bölgede jeolojik ve jeofizik etütlerle yeraltındaki boşluklar tespit edilerek, obruk tehlike haritaları hazırlanmalıdır” dedi.
ENGELLEMEK HAYLİ GÜÇ
Obrukların oluşumunu engellemenin pek güç olduğunu söyleyen Prof. Dr. Yaşar Eren, “Obruk oluşumlarının gözlendiği yerleşim alanlarındaki okul, hastane vb. üzere yapıların taban kısımlarında tehlike oluşturacak karstik boşlukların olup olmadığı uygun yollarla tespit edilmeli, gerekli etütleri yapılmayan karayolu, demiryolu vb üzere çizgisel yapılar ile kıymetli sanayi ve üretim tesisleri detaylı jeolojik ve jeofizik çalışmaları ile süratlice gözden geçirilmelidir” dedi.
Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Konya Ovası’nda kuraklık ve bilinçsiz kullanım sebebiyle yeraltı sularının çekilmesi daha sonrası oluşan obruk sayısı 2 bini geçti. Bölgede çok geniş bir alanda bir epey obruk risk oluşturuyor. Türkiye’nin en büyük ikinci ovası olan ve tarım alanlarımızın neredeyse yüzde 20’sini kapsayan Konya Ovası’nda felaket sinyalleri çalıyor. Konya’nın Karapınar ilçesi ve etraf ilçeler ile vilayetlerde her geçen gün daha fazla sayıda obruk oluşuyor. Oluşan obrukların tehlikelerini Konya Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaşar Eren ve Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bülent Özmen anlattı.
‘OBRUK OLUŞUMUNA YOL AÇAN SEBEPLER…’
Doç. Dr. Bülent Özmen artan obruk sayısının temel sebebini çok ve denetimsiz yer altı suyu kullanmasına bağladı. Özmen, fay sistemlerinin ve beşere bağlı değişen ortam koşullarının obruk oluşumlarını tetikleyici etmenler olduğunu söylemiş oldu. Prof. Dr. Yaşar Eren, “Bunların yanı sıra yer altı maden galerilerinin çökmesi, sondajlarla yeraltından su ile birlikte çok kırıntılı gereç çekimi, yer altı suyunun çok çekilmesine bağlı olarak oluşan yüzey deformasyonları vb. üzere niçinler de obruk oluşumuna yol açabilir” dedi.
CAN KAYBI RİSKİ VAR
Doç. Dr. Bülent Özmen obruk sayısının artmaya devam etmesi takdirde başta tarım alanları olmak üzere, yerleşim yerlerine, tarihi yerlere, karayollarına ve alt yapılara ziyan vereceğini belirtti. Doç. Dr. Özmen, “Yerleşim yerlerine fazlaca yakın yerlerde de oluşmaya başlayan obrukların can kaybı yahut faydalanmaya bile niye olma mümkünlüğü pek yüksek” dedi. Prof. Dr. Eren ise yerüstü ve yer altı yapılarına, baraj ve gölet üzere mühendislik yapılarında su kaybına ve su depolanmasının engellenmesine yol açabileceğini söylemiş oldu. Prof. Dr. Eren, “Bireysel obruk oluşumları yersel olduğu için sarsıntı üzere geniş alanları etkileyecek bir can ve mal kaybına yol açmaz. Lakin sonlu da olsa gelecekte can kayıplarına yol açabilir” tabirlerini kullandı.
20 YILDA BİR GERÇEKLEŞİRKEN ARTIK İSE…
Obrukların son senelerda bu kadar artmasına ne sebep oldu? Prof. Dr. Eren, “Yeraltı suyu düzeyinin global ısınmaya ve çok ziraî su kullanmasına bağlı olarak çok alçalması kararı oluşan çökmeler obruk sayısının artmasında ve obruk oluşumlarının hızlanmasında tesirli oldu” dedi. Doç. Dr. Özmen ise bunun niçinini, az yağış niçiniyle yeraltı sularının gereğince beslenememesi ve çok yeraltı su tüketiminin olması sebebi ile yer altı su düzeyinin süratle düşmesine bağladı.
Prof. Dr. Yaşar Eren, geçmişte 20 yılda bir obruk oluşurken günümüzde bir yılda 10 obruk oluştuğunu söylemiş oldu. Günümüzde farklı yollarla obruk oluştuğunu söyleyen Prof. Dr. Eren, “Bu da günümüzde farklı yollarla olmakta. Bu niçinlerden biri boşluklarda su düzeyinin düşmesi üstteki örtünün dayanağını azaltmış ve daha evvel var olan boşlukların çökmesini sağladı. Yüzey yarıkları ve faylanmaları kararı yüzey sularının tesiriyle yeni çökmeler ve obruklar da gelişti. Bunun yanında çok sulama niçiniyle üstteki örtünün gevşemesi, sondajlarla fazla kırıntılı materyal çekimi de yer yer obruk oluşumlarına niye oldu” diye konuştu.
TELAŞ VERİCİ
Obrukların doğal afet oluşturabilecek yapılar kabul edildiğini belirten Prof. Dr. Eren, mal ve can kaybına yol açan obrukların olduğunu da ekledi. Prof. Dr. Eren, son senelerda yeraltı suyunun çok düşmesine bağlı olarak obruk oluşumlarının bilhassa tarım alanlarında ağırlaşmasının telaş verici olduğunu söylemiş oldu.
‘İNANDIK KÖYÜ TAŞINMAK ZORUNDA KALDI’
Doç. Dr. Bülent Özmen de bu mevzuda Prof. Dr. Eren ile tıpkı fikirde. Özmen, obrukların han üzere tarihi yerleri, yerleşim yerlerini, karayollarını, alt yapıları, ziraî alanları, güç tesislerini tehdit etmeye, onlara ziyan vermeye başladığını belirterek, “Hatta Çankırı İnandık köyü üzere obruk niçiniyle taşınmak zorunda kalınan köyler bile var. Bütün bunları göz önüne aldığımızda obruk kesinlikle afet olarak değerlendirilmeli” diye konuştu. Doç. Dr. Özmen, obrukların afet idaresi bilimi bakış açısı ile kıymetlendirilmesi gerektiğini ve afet idaresinin ziyan azaltma, hazırlık, müdahale ve güzelleştirme etaplarında yapılması gereken çalışmalar obruk ortasında belirlenerek gerekli tedbirler alınmasının değerli olduğunun altını çizdi.
İKLİM KRİZİ DE TESİRLİ
İklim krizi obruk oluşumunu etkiliyor mu? Prof. Dr. Eren bu soruya, “Obruklar temel olarak yörenin kayaç bileşimi, kırıklı yapısı ve yeraltı suları üzere özelliklerine bağlıdır. Lakin artan global ısınmaya bağlı olarak yağışların azalması obruk oluşumlarını dolaylı olarak etkilemiştir” yanıtını verirken, Doç. Dr. Özmen ise, “Obrukların sayısının artışında insan faktörü ve yeraltı suyunun çok çekilmesinin/tüketilmesinin yanı sıra iklim değişikliği ve iklim değişikliğine bağlı olarak gelişen kuraklıkta obrukların oluşumunu artıran kıymetli etmenler içinde sayılabilir” dedi.
YER ÜSTÜNÜ TEHDİT EDİYOR
Doç. Dr. Özmen, obrukların oluşumunun yeraltı kaynaklarından çok yer üstünü tehdit ettiğini vurguladı. “Ziraî alanda meydana gelmesi ile obruğun oluştuğu yerde tarım yapılamaz hale geliyor” diyen Doç. Dr. Özmen, yolun yahut altyapının geçtiği yerde meydana gelirse onlara büyük ziyan verdiğini belirtti. Özmen, “Hatta yapıların, konutların bulunduğu yerde meydana gelmesi halinde onlara da büyük ziyan verme mümkünlüğü yüksek. Rüzgar ve güneş gücü üzere güç yatırım alanlarında da obruklar meydana gelerek buralara ziyan verebiliyor” diye konuştu.
TEHDİT OLUŞTURABİLİR
Prof. Dr. Eren ise obruk oluşumlarının ağır olduğu alanlarda işletilen bir yer altı kaynağı olmadığı için şu anda yer altı kaynakları için bir tehdidin kelam konusu olmadığı görüşünde. “Ancak ileride potansiyel açıdan kullanılabilecek yer altı kaynakları için tehdit oluşturabilir” diyen Eren, obrukların yeraltına açılan birer yol olarak düşünüldüğünde bilhassa çevresel atıkların, ziraî ilaç atıkları vb. üzere kirletici ögelerle doldurulması halinde yeraltı sularında önemli kirlenmelere yol açabileceğini söylemiş oldu.
ÇOK DENETİMSİZ YER ALTI SUYU KULLANIMI ÖNLENMELİ
Konya’ya mahsus olmaktan çıkan ve Sivas, Eskişehir, Siirt, Diyarbakır, Çankırı, Antalya, Mersin, Kastamonu vb. vilayetlerde ve yerleşim alanından nispeten uzak bölgelerde bulunan obruklar için hangi tedbirler alınabilir? Doç. Dr. Bülent Özmen, obrukların ağır olarak gözlendiği yerlerde toplumun şuur ve farkındalık seviyesinin artması için eğitimler verilmesi gerektiğini söylemiş oldu. Çok denetimsiz ve yeraltı suyu kullanması önleyerek obrukların oluşum suratının yavaşlatabileceğini söyleyen Özmen, “Bölgede jeolojik ve jeofizik etütlerle yeraltındaki boşluklar tespit edilerek, obruk tehlike haritaları hazırlanmalıdır” dedi.
ENGELLEMEK HAYLİ GÜÇ
Obrukların oluşumunu engellemenin pek güç olduğunu söyleyen Prof. Dr. Yaşar Eren, “Obruk oluşumlarının gözlendiği yerleşim alanlarındaki okul, hastane vb. üzere yapıların taban kısımlarında tehlike oluşturacak karstik boşlukların olup olmadığı uygun yollarla tespit edilmeli, gerekli etütleri yapılmayan karayolu, demiryolu vb üzere çizgisel yapılar ile kıymetli sanayi ve üretim tesisleri detaylı jeolojik ve jeofizik çalışmaları ile süratlice gözden geçirilmelidir” dedi.