Nerdeyse her gün haberlerde gördüğümüz dijital kripto paralar nasıl belli bir bedele sahip olabiliyorlar? Bir para ünitesinin bilgisayarlar ile ne üzere alakası olabilir ve madencilik ne oluyor anlamak istiyorum diyorsanız bu yazıyı sizler için derledik.
Kiminin son vakit içinderdaki en kıymetli finansal buluş olarak gördüğü, kiminin de büyük bir palavra olduğuna inandığı kripto paralar kuşkusuz ki 2000’li senelerda yaşanan kıymetli teknolojik ihtilallerden biri. Merkeziyetsiz finans anlayışıyla ortaya çıkan bu dijital para ünitesi ve bilgisayarların süreç gücü kullanılarak yapılan madencilik faaliyetleri ise haliyle biroldukca insanın artta nasıl teknolojiler yattığını merak ettiği yapılar.
birinci vakit içinderda 3 Ocak 2009’da “satoshi” takma ismiyle “BitcoinTalk” forumlarını yöneten zeki bir bilgisayar programcısı “Bitcoin” dediği ve dünyadaki finansal ihtilallerden birini gerçekleştirecek kripto parayı duyurdu. hem de haliyle yapılan birinci dijital madencilik Satoshi Nakamoto‘ya ilişkin olduğu düşünülen 1A1zP1eP5QGefi2DMPTfTL5SLmv7DivfNa adresine gönderilmiş 50 BTC blokzincir mükafatı ile başladı. Kodlarda belirlenene göre bu birinci adresteki 50 BTC hiç bir vakit kullanılamayacak ve çekilemeyecek biçimdeydi.
Hedef 2008’deki konut krizinin getirmiş olduğu ve “Lehman Brothers” üzere devasa bankaların da batmasının tesiriyle bütün dünyayı sarsan yeni bir finansal krizin yine yaşanmasını insanların merkezi olmayan bir para ünitesini kullanımını sağlayarak engellemekti.
Satoshi’nin birinci BitcoinTalk gönderisi.
Halihazırdaki bütün basılı ve gözle görülür fizikî paralar, emtialar üzere kıymetli varlıkların devletler ve milletlerarası güce sahip “para babaları” tarafınca denetim edildiği ne yazık ki bilinen bir gerçek. Ne olduğunu anlamadan uçan kaçan döviz kurları, “aldım verdim” oyunu usulünde yapılan haksız çıkar elde etmeye yönelik borsa manipülasyonları günümüz finansının özünde yatıyor. Bitcoin birinci çıktığında bunları bitireceğine dair pek umut veren bir teknolojiydi. Haliyle birinci olarak bilgisayar meraklılarını, sonrasındasında vizyoner yatırımcıların dikkatini çekmeye başladı.
Günümüze döndüğümüzde yalnızca Bitcoin için bile en az 1 milyon kadar birbirinden farklı madenci bilgisayar var. Daha hayli haberlerde “enerji israfı yapması, çevreyi kirletmesi” yahut “ekran kartı stoklarının madencilik yüzünden bitmesi” formunda başlıklarla karşımıza çıksalar da birden fazla kimse kripto parayı kripto yapan ögeden bi’ haber. Sizlere kripto para madenciliğinin teknik kısımlarından bahsetmedilk evvel bu stil bir değişen teknolojinin ne için ve hangi vizyonla geliştirildiğini anlamak için Satoshi’nin fikirlerini de özet geçmemizde fayda var.
Teknik manada birinci çıkan dijital para ünitesi Bitcoin ve ardılları, peer-to-peer yani eşler ortası irtibat mantığıyla çalışan elektronik paralar diyebiliriz. Satoshi Nakamoto bu biçimde bir sistem geliştirirken, birinci vakit içinderda çağdaş finansal kurumlarında aradığı itimat düzeneğini ele almak istedi ve sistemi ona göre programladı.
O periyodun finans süreçleri çok çetrefilliydi. Bilhassa bunları dijital ortamdan gerçekleştirdiğinizde sahtekarlıklar, dolandırıcılıklar yahut bankalar tarafınca kesilen yüksek süreç bedelleriyle müsabakanız muhtemeldi. Bu üslup sıradan görünen şeyler bile aslında temelde bir karmaşıklık içeriyordu. Bunu çözmek için Satoshi, güvenmek yerine bilgisayarların kriptografik temellerini kullanan dağıtık bir elektronik ödeme sistemi tasarladı. Haliyle bu biçim bir düzeneğin rastgele bir merkezi olmayacağı için dış müdahalelerle değiştirilemeyeceği, bozulmaya uğramayacağı ve bu biçimdece dolandırıcılıklara karşı müdafaa sağlanacağını düşünüyordu. Ayrıyeten ödeme süreçleri için de “bedel kesecek” bir muhataba gerek kalmıyordu.
Teoride kusursuz üzere gözüken bu modelde, teknik olarak biroldukca soru işareti vardı. Halka açık bir banka hesabı düşünün. O hesapta sahiden parası olmasa dahi gidip muhakkak bir ölçü çekim yapabilir değil mi? Satoshi’nin merkeziyetsiz para sisteminde de bu sorun vardı. Gerçekleştirilecek süreçlerin uygunluğunu denetim edecek ve sürece alacak rastgele bir sistem yoktu.
A, B ve C bireylerinden oluşan üçlü bir arkadaş kümesini düşünelim. A bireyinin günün başında 100 lirası olsun ve B ile C bireylerine 100’er lira göndereceğini söylesin. Arkadaşları da birebir biçimde bu talebi kabul etsin. Merkeziyetsiz sistemdeki açık defterde 100 liranın 2 bireye birebir anda gideceği var olduğundan, sistem haliyle bozulacaktı. Yani merkeziyetsiz ödeme prosedürü sahiden ödeme değil dolandırıcılık düzeneği üzere olmak istediği şeyin tam karşıtı biçimde görülecekti.
Günümüz bankalarında her kişinin ne kadar parası olduğu kayıtlıdır. bu biçimdece herkes kendi hesabında var olduğu kadar yahut müsaade verildiği kadar harcama yapabilir. Daha fazlasını kullanamaz, inanç ortamı kelam konusudur. Merkezi olmayan dağıtık bir sistemde düzenek işleyene kadar bir kullanıcının parasını tekraren kere farklı farklı yerlerde kullanımı nasıl engellenebilirdi?
İşte tam bu noktada kripto para madencileri devreye giriyor. Temelde madenciler merkeziyetsiz sistemde çalışan birer bankacı üzeredirler. Sistemde potansiyel dolandırıcıların birebir ölçüsü tekraren defa kullanımını engellemek ve yapıyı sağlıklı bir biçimde devam ettirmek için bilgisayarlarının süreç gücünü kullanarak gereken kriptografik çözümlemeleri sağlarlar.
“Peki madenciler niye bilgisayarlarının kaynaklarını bunun için ayırsınlar?” diye düşünmüş olabilirsiniz. Yanıtı sıradan, madencilerin bu çalışmaları karşılığında sistem tarafınca süreç gücüne bağlı olarak muhakkak bir kripto para ödüllendirmesi yapılacaktı. Bitcoin’in birinci vakit içinderında madenciler her 10 dakikada bir verilecek olan 50 BTC ödül için sisteme dahil oldular ve yarıştılar. Bugün ise bu ödül 50’den 3 yarılama geçirerek 6 küsürlere kadar düştü. Bir daha sonraki ödül yarılanması hadisesinin ise 2024 yılında olması bekleniyor. Madenciler buna göre 21 milyon Bitcoin’in tamamı çıkarılana kadar yarılanan mükafatlar için yarışa devam edecekler. Tahminen 2040 civarında mükafatların sona ermesi bekleniyor.
senelera göre Bitcoin yarılanması.
Ethereum geliştiricisi Vitalik Buterin buna da açıklama getirerek, yarılama ve ödüllendirme sisteminin aslında madencilerin motivasyonunun düşmesini engellemek için var olduğunu söylemiş oldu. Bütün Bitcoin’ler yahut bütün kripto paralar çıkarılmış olsa bile halihazırda var olan ağın süreç fiyatlarıyla çalışmaya devam edeceği açıklandı.
Bu kadar karmaşıklık niye var? Çok kere tıpkı parayı kullanabilme riski, kriptografik doğrulama süreçleri, yarılanma evreleri, hudutlu kripto para arzları ile değişmez halka açık defterler ve eşler ortası bir blok zincir yapısı? Bütün bunlar aslında finansal yapıyı merkezi bir gücün denetim etmesini engelleyip birden çok gerçek kimselere taşıması için tasarlanmış. Her şeyin temeli uygun bir denetim düzeneği ve itimat odaklı sistem tasarlamak isteyen Satoshi Nakamoto’nun özgün yazısında yatıyor. Bu ihtilalin ne kadar gerçekleştiği her ne kadar tartışma konusu olsa da, 9 sayfalık sıradan bir teknik tanıtımdan ibaret olan bu teknoloji nasıl dünyada muvaffakiyetle var olabildi?
Bunu açıklayabilmek için kripto para zamanını başlatmak için gereken eşler ortası hesaplamaları yürütecek olan madencilerin bilerek yahut sıklıkla bilmeyerek yaptıkları işin teknik manada ayrıntısını anlatmaya başlayalım.
Bitcoin’in birinci çıktığı vakit içinderda yayınlanan yepyeni makalede kriptografik doğrulama süreçlerini GPU kullanarak hesaplamaktan hiç bahsedilmemişti. Madencilik birinci periyotlarda sırf merkezi işlemciler yani CPU odaklı yapılıyordu. Günümüzde ise madencilerin kar sağlayabilmek ve ödül kazanabilmek GPU’lar bir yana artık ASIC ve özel FPGA işlemcilere muhtaçlığı bulunuyor. Kripto para madenciliğinde bu mimariler içinde sorun çözme yeteneğine bakıldığında en büyük fark nerede oluşuyor derseniz, yanıt olarak güç bir matematik sorusunu çözerken kullanılan paralel süreç yeteneği diyebiliriz.
Bir madencinin yaptığı iş aslında iki şeyden ibarettir. Kendisine ulaştırılan data bloklarını doğrulamak ve var olan kripto paraya ilişkin blokzincirine yeni süreçleri dahil etmek. Yapısal olarak süreçlerin adedini tıpkı anda yalnızca bir madenci işleyip blok ekleyebiliyor. Bu sebeple, bir daha sonraki süreç bloğunu düzeltebilmek ve matematiksel sorunun ortadan kaldırılabilmesi için gerçek olan 64 basamaklı onaltılık bir hash’i bulmak zorundalardır.
Günümüz işlemcileri için bunları çözmek fazlaca güç sayılmamasına rağmen, gaye bir şifreleme algoritmasını (mesela Bitcoin için SHA-256) var olan pahadan daha azlarıyla deneyerek gerçek sayıyı bulmak olduğundan varsayıma dayalı bir yapı kelam konusu. İşte tam da bu kriptografik altyapı yardımıyla esasen sistem ve güvenlik sağlanıyor. Madencilerin yüksek paralel süreç kapasitesine sahip grafik işlemciler ve elektrik kullanarak yaptığı süreçler de temelinde gerçek sayının kestirim yoluyla bulunmasından ibaret. “Cryptographic nonce” olarak anılan hakikat sayının hash pahası bulunabilirse blokzincirde süreçler gerçekleştirilir.
Demek istediğimizi daha da anlaşılır bir biçimde açıklayacak olursak aşağıdaki Bitcoin blokzincir imajını örnek verebiliriz.
Blok 678411. – Görsel Kaynağı: TechSpot
Blokta bilgi olarak hayli şey verilmiş lakin aslında bütün bu eforun sebebi en üstte pek karmaşık biçimde gözüken hash’in bulunması. Burada bir şey daha dikkatinizi çekmiş olabilir, hash’lerin başlarında niye 0’lar var? Olağan kaidelerde bir karmada yani datanın hash’inde bu kadar peşi peşine 0’lar asla görülmez. Ancak madencilik algoritması kelam konusu olduğunda bu bir yanılgı yahut tesadüf değil, tam manasıyla algoritmayı daha da zorlaştıran niçinlerden biridir.
Görseldeki Blok 678411’i oluşturmak için kullanılan “cryptographic nonce“ kıymeti 2.217.356.589 yahut onaltılık düzlemde tabir edecek olursak 0x842a2d2d olduğunu gorebiliyoruz. Nonce sadece kendi başına değil bununla birlikte evvelki blok hash’i, Merkle ağacı, vakit damgası üzere şeyleri de birlikteinde paha olarak kullandığından hepsinin karması 00000000000000000006c9fad44b7f37429b239d99d50396df13f8c4f4fa9194 üzere bir paha oluşmasına niye oluyor.
Bu biçim kriptografik uygulamalar ve hash’in ne olduğu size karmaşık geliyorsa durumu daha da anlaşılır hale getirmek için online bir SHA-256 calculator kullanabiliriz. Örneğin “Technopat” olarak girilen metin iletisi SHA-256 algoritmasından geçirildiğinde 7e4c0fbab3bfb087üç boyutlu4üç boyutlu82c4bd0c897c681417699d6727a243bd87d9b770ef6 üzere bir paha ortaya çıkıyor.
“Technopat” sözünün hash bedelinin hesaplanması.
Bu “Technopat” sözünün değişmeyen tek istikametli bir özeti. Technopat sözüne ufak bir ekleme yahut çıkarma yapılsa bu hash bedeli değişecektir. İsterseniz “Technopat!” biçiminde sonuna ünlem de eklediğimiz bir biçimde yinedan SHA-256 ile hesaplamayı deneyelim.
Elde edeceğimiz çıktı 55ba643275ebbeedeüç boyutlu6090a6bb177169622d74d3f8ed5cb7264ff05362474f7 olacaktır. Fark ettiyseniz evvelki değerimizle hiç bir biçimde alakası bulunmamakta.
“Technopat” sözünün sonuna ünlem işareti getirilerek hash kıymetinin hesaplanması.
Pekala bu şekil hash algoritmalarıyla hesaplanan ayrıntıları geri eski hallerine çevirmek mümkün mü? olağan olarak hayır, kriptografik algoritmanın kendisinde bir zayıflık bulunmadığı sürece düz metin çıktı alınamaz. Lakin daha evvel hash bedeli alınan bilgi düz metin karşılığı ile veritabanında yer alınıyorsa kaba kuvvet halleriyle bulunabilir.
Bunun mantığını özetlemek gerekirse özetle tabir ettiğimize bakılırsa artık asıl mevzumuza geri dönebiliriz. “Message” olarak belirtilen pahanın A şahsının B’ye 150 dolar göndermesi, çeşitli metadata dataları, evvelki bloklar, Merkle ağacı, vakit damgası ve nonce’un bir özetinden oluştuğunu düşünün. Burada kelam konusu olan zorluk, iletide başka bilgilerle hash’lenerek 19 sıfırlı çıktının meydana gelmesini sağlayacak yanlışsız nonce pahasını bulabilmek.
Üstte verdiğimiz sıradan SHA-256 calculator ile rastgele girdiler yaptıysanız, sonuç olarak çıkan kıymetlerin neredeyse rastgele olduğunu ve 19 sıfırla başlayan hashleri bırakın, bir tane bile başı 0 ile başlayan hash bulmak için hayli fazla bedel denemesi yapmanız gerektiğini fark edeceksiniz. Ek olarak madencilik algoritmasında baştaki sıfır sayısının her vakit birebir kalmadığını da belirtmekte fayda var. Bu sayede blokzincirdeki güvenilirlik daha da arttırılabiliyorken, madenciler içinse zorluk katlanıyor. Şayet süreç için ilgili alanda fazlaca fazla sayıda madenci bulunuyorsa işi hızlandırmak için blok başına 10’ar dakika maksatlar temalıyor çünkü blokların yalnızca bir bilgisayar tarafınca işlenmesi neredeyse imkansıza yakın.
Evvelki başlıkta görselini verdiğimiz Blok 678411’de 6,25 BTC madencilik ve ~1.11 BTC ek mükafatı olduğunı bakılırsabilirsiniz. 2021 yılını baz alacak olursak buradaki 6,25 kıymeti bloğun büsbütün işlenmesine kadar birkaç sefer daha yarıya inecek olan Bticoin madencilik mükafatıdır. Bitcoin madenciliklerinin tamamı gerçekleştikten daha sonra ağ sırf madencilere çalışmalar için bloktaki süreçlerin bir kısmını verecek ve süreç fiyatlarıyla çalışacak.
Madencilikteki bu sisteme kavramsal olarak PoW (Proof of Work) yani “İş Kanıtı” denilir. Birinci kere 1993 yılında Cynthia Dwork ve Moni Naor ikilisinin “Pricing via Processing, Or, Combatting Junk Mail, Advances in Cryptology“ çalışmasında belirtilen PoW’un temelinde yatan fikir aslında bir daha inanç prensibine dayanıyor. PoW yapısında tüm süreçlerin makus niyetli olmadığını ve sahtekarlık teşebbüsüne uğrayıp uğramadığını denetim etmek için merkezi bir varlık kullanmak yerine, madencilerin kripto varlığın uyan biçimde gerçek iş yaptığını bilinmesi yetiyor.
aslına bakarsan kriptografik bir yapıda çalışan Bitcoin ve türevleri, aranan “nonce” kıymetinin madenciler tarafınca bulunması için pek ağır matematiksel süreçler gerektirdiğinden güvenilirliği de bu biçimdece kanıtlamış oluyorlar. Zira hesaplama algoritmasında ve kıymetlerde ufak bir sahtekarlık yapılması durumunda süreçler ağdaki merkeziyetsiz yapı yardımıyla başarısızlıkla sonuçlanıyor.
Proof-of Work’ün nasıl süreçler yaptığını gösteren bir fotoğraf.
PoW sistemi gerek DDoS üzere ağa karşı yapılabilecek hizmet aksatma ataklarına gerek de dolandırıcılara karşı müdafaa sağladığı kadar kripto paranın pahasının olmasının en büyük sebeplerinden. Ancak dezavantajları da yok değil. En sıradaninden temelde özgür bir ekonomik sistem ülküsüyle ortaya atılan dijital varlıkların süreç gücü muhtaçlığı niçiniyle bir daha büyük sermayeler gerektirmesi büyük sorun.
Bunun yanı sıra, her geçen gün kripto para kullanması yükseldiğinden PoW süreçlerindeki karmaşıklık büyüyor. Süreçlerdeki karmaşıklık büyüdükçe de madencilik yapılması gereken aygıt ve ekipmanların daha yüksek kuvvetli olanlarla değiştirilmesi gerekiyor. Aksi durumda ise birebir süreç süratiyle kazanılabilecek ödül kıymeti şüphesiz ki azalmaya devam ediyor.
Her şeyde olduğu üzere siber tehlikeler kripto paralar için de var. PoW yapısı inanca dayalı olduğundan, ağ kapasitesinin yarıdan fazlası (yaklaşık %51’i) tek bir oluşum tarafınca sağlanırsa bütün süreçler denetim altına alınabiliyor. Buna süreç onayları ve blok oluşturma da dahil. Yani siz madencilik yapılan bir kripto para ağındaki madencilerin yüzde 51’ine sahipseniz rahatlıkla süreçleri manipüle edebilirsiniz. Teknik olarak pek mümkün gözükmese bile bu da risklerden biri denebilir.
Yazımızın burasına kadar madencilerin çoklukla yapmış olduğu PoW (İş Kanıtı) nasıl gerçekleşir değinmeye çalıştık. Lakin birinci dijital kripto para Bitcoin ve oburlarının tek kullandığı düzenek şüphesiz bu değil. PoW’un madencilere ehemmiyet verdiği kadar, kullanıcıların sistemdeki rolünü başka bir noktaya taşıyan PoS (Proof-of Stake) yani “Hisse Kanıtı” da pek değerli bir yapı.
Bitcoin’in yavaş yavaş dünyada bilinmeye başlandığı 2012 yılında Scott Nadal ve Sunny King tarafınca geliştirilen PoS, hesaplama gücünün yanı sıra ödül sisteminde dijital varlığı elinde tutanların da hak sahibi olmasını sağlayan bir sistem.
Temelde paranın kullanıcılarından muhakkak ölçülerde kripto paralara sahip olduklarını kanıtlamaları yoluyla çalışmakta diyebiliriz. Daha sıradan anlatacak olursak PoS yapısı da dijital varlığın korunması ve doğrulanması gayesiyle PoW’da olduğu üzere kimi matematiksel algoritmalar ve yapılar kullanır. PoS’u farklılaştıran nokta ise bu hesaplamaların madencilik yerine düğümlerde (node) var olan para büyüklüğüyle hakikat orantılı olarak dağıtılması. Bu sistemde sahip olduğunuz “düğüm” üzerinde ne kadar fazla kripto para tutarsanız yeni bir blok oluşturma talihiniz da o kadar fazla. Haliyle elde edeceğiniz gelir de artıyor.
PoW ile PoS çalışma mantığını tabir eden anlaşılır bir görsel.
Geliştiricilerden Nadal ve King, birinci kere Proof-of Stake kavramını ortaya attığında maksat klasik madencilik süreçlerinin yol açtığı çok güç tüketiminin önüne geçmekti. Yani yüksek süreç gücüne dayanan PoW’u daha az kullanılır hale getirmek amaçlar içinde.
Çalışma prensibine bakacak olursak, siz bir kullanıcı olarak bu türlü çalışan bir kripto para altyapısından “coinler” alırsınız ve cüzdana aktarırsınız. ondan sonrasında “fogging” yazılımı ismi verilen bir yazılımı indirip kaydolmanız gerekir. Yazılım ise süreci onayladıktan bir süre daha sonra jetonları yatırma sürecini yerine getirir.
Ama dezavantajı şu ki, faiz gibisi bir sisteme sahiptir. Paradan para kazandırırken, varlıklarınızı yapıda yer alan cüzdanda biriktirmeniz ve tutmanız mecburiye yakın teşvik edilir. Aksi biçimde kar sağlayamazsınız. Ayrıyeten hatırlayalım ki kripto paraların çıkış gayesi “2008 Global İktisat Krizi” daha sonrasında bankalardan bağımsız ve etkilenmeyecek bir ekonomik sistem kurmaktı. Varlık sebebi zımnilik ve merkeziyetsizlik olan kripto paralarda merkeziyetleşmeyi sağlayan bir teknoloji PoS. Yani işin mantığına ters bir durum kelam konusu.
PoW’un yüksek süreç gücü gereksinimine alternatif olarak çıkan PoS da ölçeklenebilirlik sıkıntıları niçiniyle blokzincir geliştiricileri tarafınca pek kullanılabilir bir teknoloji olarak görülmüyordu. Bu niçinle 2017 yılında Ethereum ağının eski CTO’su ve kurucu ortaklarından Gavin Wood tarafınca PoA (Proof-of Authority) yani “Otorite Kanıtı” isminde alternatif bir teknoloji daha geliştirildi.
Blokları onaylamak için kullanıcıların cüzdanlarında “coin” depolanması yerine prestije dayalı bir sistemin daha uygulanabilir olduğu görüldü. PoA ile kurulan blokzincir süreçleri dünyanın rastgele bir yerinde emniyetli olarak görülen doğrulayıcı “düğümler” üzerinden gerçekleştiriliyor.
PoW, PoS ve PoA’nın sunduğu kapalılık ve çalışma prensiplerini tabir eden görsel.
Güvenilirlik mantığına dayandığından birtakım çevrelerce PoS’un daha muteber bir hali olarak kabul edildiğini söyleyebiliriz. Çünkü PoS paranın para getirmesi üzere bir mantıkla çalıştığından, varlık pek kıymetli üzere gözükmüyordu. Bu niçinle birtakım kuruluşlar ve yapılarda kullanması mümkün değildi. PoA ise evvela sistemdeki onaylayıcıların makul bir varlığa sahip olmasını zarurî tutmanın yanı sıra güvenilirliği kimlikvari biçimde kullanıyor.
Süreç onaylayıcısı olarak bakılırsav yapanlar ise bu süreçte algoritma tarafınca tokenlarla ödüllendiriliyor. İşin hoş tarafı onaylayıcı olmak için multimilyoner bir kripto para zengini olmak zorunda değilsiniz.
İsmi üstünde kripto paraların temelinde yazı başından beri anlattığımız yapılar üzerinde çalışan kriptografik algoritmalar kullanılır. sıradançe söz edecek olursak madencilerin çözdüğü “matematik problemleri”, kapalılığın sağlanması için bir daha çeşitli “matematiksel formüllerle” kurgulanmış bir diğer senaryodur.
Tek taraflı algoritmalar yardımıyla elde edilen bir pahadan yola çıkarak “nonce” kıymeti bulunamaz, bu biçimdece güvenlik sağlanmış olur. Ağa daha fazla madenci dahil olmaya başladıkça da iddia süreci kriptografi yardımıyla uygun ölçekte zorlaştırılabilir. Değişmeyen blokzincir yapısında ise ismi üstünde rastgele biri değişirse daha sonraki bütün süreçler bozulacağından dışarıdan müdahale edilebilme ihtimali kalkar. Bunlar hepsi matematiğin sırrıyla gerçekleşir.
Hash algoritmasının nasıl çalıştığını gösteren bir görsel. – Kaynak: Elcomsoft
Bitcoin tasarlandığı günden bu yana daima SHA-256 hash algoritmasını baz alarak çalıştı. SHA-256 periyoduna bakılırsa pek yüksek, günümüzde ise olağan düzeyde emniyetli kabul edilebilecek bir karma hesaplama tekniği. Günümüzde madencilik yatırımı yapan kimseler sıklıkla bu noktada pek büyük yanlışlar yapmakta olduğundan bilhassa belirtme gereksinimi duyuyoruz. Çoğunlukla “ASIC miner” olarak bilinen yüksek süreç gücüne sahip aygıtlar SHA-256 odaklı geliştirildiğinden Bitcoin üzere kripto paralar haricinde pek verimli kar sağlamazlar.
Örneğin Ethereum tasarımı gereği Dagger-Hashimoto’dan; Monero, ByteCoin ve Dashcoin üzere coinler ise ASIC’lere karşı çok dirençli olarak bilinen gizleme tekniklerinin bulunduğu CrytoNight’tan yararlanır. Bilinçsiz bir biçimde bu coinleri kazanmak için ASIC kullanırsanız pek bir şey elde edemeyeceğinizi söylemek mümkün.
Bitcoin birinci çıktığında 21. yüzyılda adeta bir ihtilal üzere ekonomik sistem içerisinde varlığını göstermiş olsa da artık günümüzde 4.500’den çok farklı kripto para var. Neredeyse herkes muhakkak bir algoritmayı baz alarak kripto para oluşturabildiğinden bunların birçok ne yazık ki dolandırıcılık hedefiyle tasarlanmış teşebbüsler diyebiliriz. Bu niçinle rastgele bir kripto para almadan, yatırım yapmadan ve madenciliğine kalkışmadan evvel ayrıntılıca araştırmasını yapmak pek değerli.
Her ne kadar kripto desek bile bu paralar zaten ortaya çıkamayacağı için, bizim üzere etten kemikten kimi beşerler fikri ve teknik manada geliştiricilik görevini üstleniyor. kimi bazı verebilecekleri bir demeç yahut şahısların davranışları bile dijital paranın gidişatını etkileyebiliyor. Bunun yanı sıra çabucak hemen bilinen borsalarda listelenmeyen temelsiz coinlerin ön satışları da yalnızca dolandırıcılık gayeli olabiliyor. Bilinenlerin ise birden fazla muteber diyebiliriz. Buradaki ölçüt sizin dikkatiniz olmalıdır.
En başta CPU’lar ve ondan sonrasında GPU’lar ile yapılan madencilik sürecinin hızlanması için ASIC’lerin çıkmasıyla birlikte Bitcoin özelindeki sorunlar de gün yüzüne ayrıyeten çıkmaya başladı. Litecoin üzere birtakım alternatifler Bitcoin’in temeline epey dokunmadan sadece blok oluşturma mühletinin 2.5 dakikaya düşürülmesi (dağıtılabilecek coin sayısını 21 milyondan 84 milyona çıkarır) üzere teknik sıkıntıları çözmeye odaklanırken, bir kısmı ise farklı çalışma tarzlarıyla ortaya çıktı.
BTC, Bitcoin Cash, LTC ve Digibyte’ın içindeki teknik farklar.
Kripto para insanların ilgisini gittikçe çekip bu alanda çeşitli toplulukların oluşmasını sağladı. Her geçen gün büyüyen oluşumlar ülkü para ünitesi tartışmaları kararında yeni fikirler ve teknolojiler geliştirdi, kimileri ise Satoshi’nin 2009’da birinci yayınladığı dökümantasyona bağlı kalmayı tercih etti.
Litecoin’den daha sonra birinci büyük revize edilmiş Bitcoin örneği olarak Bitcoin Cash 2017’de ortaya çıktı. Blokzinciri 1 MB’dan 32 MB’a değiştirilerek bir blokta epey daha fazla sürecin barındırılabilmesi sağlandı. çabucak sonrasındaları 19 yaşında Vitalik Buterin isminde bir genç Bitcoin geliştiricilerini programlanabilir bir kripto para yapısına ikna edemediğinde “Ethereum” ismindeki kendi teknolojisini tasarlamaya başladı.
Günümüzde dünyanın ikinci büyük ağı olan ETH, blokzincirlerin programlanabilmesini sağlayarak biroldukça devrimsel gelişmenin önünü açtı. çabucak sonrasındaları Ethereum geliştirici takımından Fabian Vogelsteller tarafınca ERC-20 standartları belirlenerek neredeyse her insanın kendi ağ üzerinde kendi kripto parasını oluşturabilmesini sağladı. Bu sayede ICO ismi verilen ön satışlar ortaya çıkabildi ve WBTC, USDT üzere 800 kadar farklı coin projesinin oluşması mümkün oldu.
Aklınızda kripto para madenciliği yoluyla çıkar sağlamak üzere bir fikir var ise evvela kendinize birkaç soru sormanız gerekiyor. Bu işe girmek en başta önemli bir yatırım gerekiyor, bunu kabullenelim. Dünya çapında yaşanan çip krizi, GPU eksikliği, ülkemiz bazındaki önemli döviz artışı niçiniyle yükselen ekipman fiyatları göz önüne almanız gereken şeyler. Ekipmanlarınız tam yükte çalışacak ve kullanabilecekleri elektriğin tamamını aralıksız tüketecekler. Elektrik faturası ve donanımların masraflarını da hesaba kattığınızda artınız ve eksiniz ne olacak düşünmelisiniz.
Madencilik gayeli kurulmuş büyük bir “Bitcoin Çiftliği”.
ASIC üzere aygıtlarla bu işi yapmayı planlıyorsanız ne yazık ki kullanımları hayli yaygın olduğundan tek başına Bitcoin madenciliği yapmak güç. Ethereum ve Monero üzere tanınan teknolojilerle kar sağlamak içinse çeşitli havuzlara katılarak madencilik gücünü paylaştırmak kârlı olabilir. bu biçimdece birden çok bilgisayar blokzincir süreçleri için çalışırken herkes gücü oranında mükafatı edinebilir
Her şeyden fazla dikkat etmeniz gereken en değerli iki şey vardır. Birincisi madencilik yapmak istediğiniz aygıt yahut donanımın hashrate’i. İkincisi ise kazım yaptığınız kripto para ünitesinin blok mükafatı pahası. Bu ikisi ne kadar yüksek olursa hasılatınız da o kadar yüksek olur. Yüksek hashrate’e sahip ekipmanla güçlü bir madencilik yapmaya kalkarsanız yalnızca donanımın kendisine daima tam güçte çalıştırarak yazık etmiş olursunuz.
Bu noktada biz bir yatırım tavsiyesi vermiyoruz çünkü bir teknoloji blogu olarak tek yaptığımız şey kullanıcıları çeşitli konularda teknik manada bilgilendirmek. Her türlü süreçte kesin karar bir daha size ilişkin.
Bu yazımızda kripto para madenciliğinin ne olduğundan, Satoshi’nin vizyonu ve hayallerinden, coinlerin çalışma prensiplerinden ve blokzincir teknolojisinden bahsettik. Sizlerin de şayet eklemek istediği bir şeyler yahut tenkitleri var ise yorumlarda belirtebilir, sorularınız içinse Technopat Sosyal’de husus açabilirsiniz.
Not: Yazı rastgele bir yatırım tavsiyesi içermemekle birlikte, günümüz dünyasında yer edinen kıymetli teknolojilerden kripto paraları ve madenciliği teknik olarak açıklamak gayesiyle TechSpot kaynağından derlenmiştir.
Kiminin son vakit içinderdaki en kıymetli finansal buluş olarak gördüğü, kiminin de büyük bir palavra olduğuna inandığı kripto paralar kuşkusuz ki 2000’li senelerda yaşanan kıymetli teknolojik ihtilallerden biri. Merkeziyetsiz finans anlayışıyla ortaya çıkan bu dijital para ünitesi ve bilgisayarların süreç gücü kullanılarak yapılan madencilik faaliyetleri ise haliyle biroldukca insanın artta nasıl teknolojiler yattığını merak ettiği yapılar.
birinci vakit içinderda 3 Ocak 2009’da “satoshi” takma ismiyle “BitcoinTalk” forumlarını yöneten zeki bir bilgisayar programcısı “Bitcoin” dediği ve dünyadaki finansal ihtilallerden birini gerçekleştirecek kripto parayı duyurdu. hem de haliyle yapılan birinci dijital madencilik Satoshi Nakamoto‘ya ilişkin olduğu düşünülen 1A1zP1eP5QGefi2DMPTfTL5SLmv7DivfNa adresine gönderilmiş 50 BTC blokzincir mükafatı ile başladı. Kodlarda belirlenene göre bu birinci adresteki 50 BTC hiç bir vakit kullanılamayacak ve çekilemeyecek biçimdeydi.
Hedef 2008’deki konut krizinin getirmiş olduğu ve “Lehman Brothers” üzere devasa bankaların da batmasının tesiriyle bütün dünyayı sarsan yeni bir finansal krizin yine yaşanmasını insanların merkezi olmayan bir para ünitesini kullanımını sağlayarak engellemekti.
Satoshi’nin birinci BitcoinTalk gönderisi.
Halihazırdaki bütün basılı ve gözle görülür fizikî paralar, emtialar üzere kıymetli varlıkların devletler ve milletlerarası güce sahip “para babaları” tarafınca denetim edildiği ne yazık ki bilinen bir gerçek. Ne olduğunu anlamadan uçan kaçan döviz kurları, “aldım verdim” oyunu usulünde yapılan haksız çıkar elde etmeye yönelik borsa manipülasyonları günümüz finansının özünde yatıyor. Bitcoin birinci çıktığında bunları bitireceğine dair pek umut veren bir teknolojiydi. Haliyle birinci olarak bilgisayar meraklılarını, sonrasındasında vizyoner yatırımcıların dikkatini çekmeye başladı.
Günümüze döndüğümüzde yalnızca Bitcoin için bile en az 1 milyon kadar birbirinden farklı madenci bilgisayar var. Daha hayli haberlerde “enerji israfı yapması, çevreyi kirletmesi” yahut “ekran kartı stoklarının madencilik yüzünden bitmesi” formunda başlıklarla karşımıza çıksalar da birden fazla kimse kripto parayı kripto yapan ögeden bi’ haber. Sizlere kripto para madenciliğinin teknik kısımlarından bahsetmedilk evvel bu stil bir değişen teknolojinin ne için ve hangi vizyonla geliştirildiğini anlamak için Satoshi’nin fikirlerini de özet geçmemizde fayda var.
Teknik manada birinci çıkan dijital para ünitesi Bitcoin ve ardılları, peer-to-peer yani eşler ortası irtibat mantığıyla çalışan elektronik paralar diyebiliriz. Satoshi Nakamoto bu biçimde bir sistem geliştirirken, birinci vakit içinderda çağdaş finansal kurumlarında aradığı itimat düzeneğini ele almak istedi ve sistemi ona göre programladı.
O periyodun finans süreçleri çok çetrefilliydi. Bilhassa bunları dijital ortamdan gerçekleştirdiğinizde sahtekarlıklar, dolandırıcılıklar yahut bankalar tarafınca kesilen yüksek süreç bedelleriyle müsabakanız muhtemeldi. Bu üslup sıradan görünen şeyler bile aslında temelde bir karmaşıklık içeriyordu. Bunu çözmek için Satoshi, güvenmek yerine bilgisayarların kriptografik temellerini kullanan dağıtık bir elektronik ödeme sistemi tasarladı. Haliyle bu biçim bir düzeneğin rastgele bir merkezi olmayacağı için dış müdahalelerle değiştirilemeyeceği, bozulmaya uğramayacağı ve bu biçimdece dolandırıcılıklara karşı müdafaa sağlanacağını düşünüyordu. Ayrıyeten ödeme süreçleri için de “bedel kesecek” bir muhataba gerek kalmıyordu.
Teoride kusursuz üzere gözüken bu modelde, teknik olarak biroldukca soru işareti vardı. Halka açık bir banka hesabı düşünün. O hesapta sahiden parası olmasa dahi gidip muhakkak bir ölçü çekim yapabilir değil mi? Satoshi’nin merkeziyetsiz para sisteminde de bu sorun vardı. Gerçekleştirilecek süreçlerin uygunluğunu denetim edecek ve sürece alacak rastgele bir sistem yoktu.
A, B ve C bireylerinden oluşan üçlü bir arkadaş kümesini düşünelim. A bireyinin günün başında 100 lirası olsun ve B ile C bireylerine 100’er lira göndereceğini söylesin. Arkadaşları da birebir biçimde bu talebi kabul etsin. Merkeziyetsiz sistemdeki açık defterde 100 liranın 2 bireye birebir anda gideceği var olduğundan, sistem haliyle bozulacaktı. Yani merkeziyetsiz ödeme prosedürü sahiden ödeme değil dolandırıcılık düzeneği üzere olmak istediği şeyin tam karşıtı biçimde görülecekti.
Günümüz bankalarında her kişinin ne kadar parası olduğu kayıtlıdır. bu biçimdece herkes kendi hesabında var olduğu kadar yahut müsaade verildiği kadar harcama yapabilir. Daha fazlasını kullanamaz, inanç ortamı kelam konusudur. Merkezi olmayan dağıtık bir sistemde düzenek işleyene kadar bir kullanıcının parasını tekraren kere farklı farklı yerlerde kullanımı nasıl engellenebilirdi?
İşte tam bu noktada kripto para madencileri devreye giriyor. Temelde madenciler merkeziyetsiz sistemde çalışan birer bankacı üzeredirler. Sistemde potansiyel dolandırıcıların birebir ölçüsü tekraren defa kullanımını engellemek ve yapıyı sağlıklı bir biçimde devam ettirmek için bilgisayarlarının süreç gücünü kullanarak gereken kriptografik çözümlemeleri sağlarlar.
“Peki madenciler niye bilgisayarlarının kaynaklarını bunun için ayırsınlar?” diye düşünmüş olabilirsiniz. Yanıtı sıradan, madencilerin bu çalışmaları karşılığında sistem tarafınca süreç gücüne bağlı olarak muhakkak bir kripto para ödüllendirmesi yapılacaktı. Bitcoin’in birinci vakit içinderında madenciler her 10 dakikada bir verilecek olan 50 BTC ödül için sisteme dahil oldular ve yarıştılar. Bugün ise bu ödül 50’den 3 yarılama geçirerek 6 küsürlere kadar düştü. Bir daha sonraki ödül yarılanması hadisesinin ise 2024 yılında olması bekleniyor. Madenciler buna göre 21 milyon Bitcoin’in tamamı çıkarılana kadar yarılanan mükafatlar için yarışa devam edecekler. Tahminen 2040 civarında mükafatların sona ermesi bekleniyor.
senelera göre Bitcoin yarılanması.
Ethereum geliştiricisi Vitalik Buterin buna da açıklama getirerek, yarılama ve ödüllendirme sisteminin aslında madencilerin motivasyonunun düşmesini engellemek için var olduğunu söylemiş oldu. Bütün Bitcoin’ler yahut bütün kripto paralar çıkarılmış olsa bile halihazırda var olan ağın süreç fiyatlarıyla çalışmaya devam edeceği açıklandı.
Bu kadar karmaşıklık niye var? Çok kere tıpkı parayı kullanabilme riski, kriptografik doğrulama süreçleri, yarılanma evreleri, hudutlu kripto para arzları ile değişmez halka açık defterler ve eşler ortası bir blok zincir yapısı? Bütün bunlar aslında finansal yapıyı merkezi bir gücün denetim etmesini engelleyip birden çok gerçek kimselere taşıması için tasarlanmış. Her şeyin temeli uygun bir denetim düzeneği ve itimat odaklı sistem tasarlamak isteyen Satoshi Nakamoto’nun özgün yazısında yatıyor. Bu ihtilalin ne kadar gerçekleştiği her ne kadar tartışma konusu olsa da, 9 sayfalık sıradan bir teknik tanıtımdan ibaret olan bu teknoloji nasıl dünyada muvaffakiyetle var olabildi?
Bunu açıklayabilmek için kripto para zamanını başlatmak için gereken eşler ortası hesaplamaları yürütecek olan madencilerin bilerek yahut sıklıkla bilmeyerek yaptıkları işin teknik manada ayrıntısını anlatmaya başlayalım.
Bitcoin’in birinci çıktığı vakit içinderda yayınlanan yepyeni makalede kriptografik doğrulama süreçlerini GPU kullanarak hesaplamaktan hiç bahsedilmemişti. Madencilik birinci periyotlarda sırf merkezi işlemciler yani CPU odaklı yapılıyordu. Günümüzde ise madencilerin kar sağlayabilmek ve ödül kazanabilmek GPU’lar bir yana artık ASIC ve özel FPGA işlemcilere muhtaçlığı bulunuyor. Kripto para madenciliğinde bu mimariler içinde sorun çözme yeteneğine bakıldığında en büyük fark nerede oluşuyor derseniz, yanıt olarak güç bir matematik sorusunu çözerken kullanılan paralel süreç yeteneği diyebiliriz.
Bir madencinin yaptığı iş aslında iki şeyden ibarettir. Kendisine ulaştırılan data bloklarını doğrulamak ve var olan kripto paraya ilişkin blokzincirine yeni süreçleri dahil etmek. Yapısal olarak süreçlerin adedini tıpkı anda yalnızca bir madenci işleyip blok ekleyebiliyor. Bu sebeple, bir daha sonraki süreç bloğunu düzeltebilmek ve matematiksel sorunun ortadan kaldırılabilmesi için gerçek olan 64 basamaklı onaltılık bir hash’i bulmak zorundalardır.
Günümüz işlemcileri için bunları çözmek fazlaca güç sayılmamasına rağmen, gaye bir şifreleme algoritmasını (mesela Bitcoin için SHA-256) var olan pahadan daha azlarıyla deneyerek gerçek sayıyı bulmak olduğundan varsayıma dayalı bir yapı kelam konusu. İşte tam da bu kriptografik altyapı yardımıyla esasen sistem ve güvenlik sağlanıyor. Madencilerin yüksek paralel süreç kapasitesine sahip grafik işlemciler ve elektrik kullanarak yaptığı süreçler de temelinde gerçek sayının kestirim yoluyla bulunmasından ibaret. “Cryptographic nonce” olarak anılan hakikat sayının hash pahası bulunabilirse blokzincirde süreçler gerçekleştirilir.
Demek istediğimizi daha da anlaşılır bir biçimde açıklayacak olursak aşağıdaki Bitcoin blokzincir imajını örnek verebiliriz.
Blok 678411. – Görsel Kaynağı: TechSpot
Blokta bilgi olarak hayli şey verilmiş lakin aslında bütün bu eforun sebebi en üstte pek karmaşık biçimde gözüken hash’in bulunması. Burada bir şey daha dikkatinizi çekmiş olabilir, hash’lerin başlarında niye 0’lar var? Olağan kaidelerde bir karmada yani datanın hash’inde bu kadar peşi peşine 0’lar asla görülmez. Ancak madencilik algoritması kelam konusu olduğunda bu bir yanılgı yahut tesadüf değil, tam manasıyla algoritmayı daha da zorlaştıran niçinlerden biridir.
Görseldeki Blok 678411’i oluşturmak için kullanılan “cryptographic nonce“ kıymeti 2.217.356.589 yahut onaltılık düzlemde tabir edecek olursak 0x842a2d2d olduğunu gorebiliyoruz. Nonce sadece kendi başına değil bununla birlikte evvelki blok hash’i, Merkle ağacı, vakit damgası üzere şeyleri de birlikteinde paha olarak kullandığından hepsinin karması 00000000000000000006c9fad44b7f37429b239d99d50396df13f8c4f4fa9194 üzere bir paha oluşmasına niye oluyor.
Bu biçim kriptografik uygulamalar ve hash’in ne olduğu size karmaşık geliyorsa durumu daha da anlaşılır hale getirmek için online bir SHA-256 calculator kullanabiliriz. Örneğin “Technopat” olarak girilen metin iletisi SHA-256 algoritmasından geçirildiğinde 7e4c0fbab3bfb087üç boyutlu4üç boyutlu82c4bd0c897c681417699d6727a243bd87d9b770ef6 üzere bir paha ortaya çıkıyor.
“Technopat” sözünün hash bedelinin hesaplanması.
Bu “Technopat” sözünün değişmeyen tek istikametli bir özeti. Technopat sözüne ufak bir ekleme yahut çıkarma yapılsa bu hash bedeli değişecektir. İsterseniz “Technopat!” biçiminde sonuna ünlem de eklediğimiz bir biçimde yinedan SHA-256 ile hesaplamayı deneyelim.
Elde edeceğimiz çıktı 55ba643275ebbeedeüç boyutlu6090a6bb177169622d74d3f8ed5cb7264ff05362474f7 olacaktır. Fark ettiyseniz evvelki değerimizle hiç bir biçimde alakası bulunmamakta.
“Technopat” sözünün sonuna ünlem işareti getirilerek hash kıymetinin hesaplanması.
Pekala bu şekil hash algoritmalarıyla hesaplanan ayrıntıları geri eski hallerine çevirmek mümkün mü? olağan olarak hayır, kriptografik algoritmanın kendisinde bir zayıflık bulunmadığı sürece düz metin çıktı alınamaz. Lakin daha evvel hash bedeli alınan bilgi düz metin karşılığı ile veritabanında yer alınıyorsa kaba kuvvet halleriyle bulunabilir.
Bunun mantığını özetlemek gerekirse özetle tabir ettiğimize bakılırsa artık asıl mevzumuza geri dönebiliriz. “Message” olarak belirtilen pahanın A şahsının B’ye 150 dolar göndermesi, çeşitli metadata dataları, evvelki bloklar, Merkle ağacı, vakit damgası ve nonce’un bir özetinden oluştuğunu düşünün. Burada kelam konusu olan zorluk, iletide başka bilgilerle hash’lenerek 19 sıfırlı çıktının meydana gelmesini sağlayacak yanlışsız nonce pahasını bulabilmek.
Üstte verdiğimiz sıradan SHA-256 calculator ile rastgele girdiler yaptıysanız, sonuç olarak çıkan kıymetlerin neredeyse rastgele olduğunu ve 19 sıfırla başlayan hashleri bırakın, bir tane bile başı 0 ile başlayan hash bulmak için hayli fazla bedel denemesi yapmanız gerektiğini fark edeceksiniz. Ek olarak madencilik algoritmasında baştaki sıfır sayısının her vakit birebir kalmadığını da belirtmekte fayda var. Bu sayede blokzincirdeki güvenilirlik daha da arttırılabiliyorken, madenciler içinse zorluk katlanıyor. Şayet süreç için ilgili alanda fazlaca fazla sayıda madenci bulunuyorsa işi hızlandırmak için blok başına 10’ar dakika maksatlar temalıyor çünkü blokların yalnızca bir bilgisayar tarafınca işlenmesi neredeyse imkansıza yakın.
Evvelki başlıkta görselini verdiğimiz Blok 678411’de 6,25 BTC madencilik ve ~1.11 BTC ek mükafatı olduğunı bakılırsabilirsiniz. 2021 yılını baz alacak olursak buradaki 6,25 kıymeti bloğun büsbütün işlenmesine kadar birkaç sefer daha yarıya inecek olan Bticoin madencilik mükafatıdır. Bitcoin madenciliklerinin tamamı gerçekleştikten daha sonra ağ sırf madencilere çalışmalar için bloktaki süreçlerin bir kısmını verecek ve süreç fiyatlarıyla çalışacak.
Madencilikteki bu sisteme kavramsal olarak PoW (Proof of Work) yani “İş Kanıtı” denilir. Birinci kere 1993 yılında Cynthia Dwork ve Moni Naor ikilisinin “Pricing via Processing, Or, Combatting Junk Mail, Advances in Cryptology“ çalışmasında belirtilen PoW’un temelinde yatan fikir aslında bir daha inanç prensibine dayanıyor. PoW yapısında tüm süreçlerin makus niyetli olmadığını ve sahtekarlık teşebbüsüne uğrayıp uğramadığını denetim etmek için merkezi bir varlık kullanmak yerine, madencilerin kripto varlığın uyan biçimde gerçek iş yaptığını bilinmesi yetiyor.
aslına bakarsan kriptografik bir yapıda çalışan Bitcoin ve türevleri, aranan “nonce” kıymetinin madenciler tarafınca bulunması için pek ağır matematiksel süreçler gerektirdiğinden güvenilirliği de bu biçimdece kanıtlamış oluyorlar. Zira hesaplama algoritmasında ve kıymetlerde ufak bir sahtekarlık yapılması durumunda süreçler ağdaki merkeziyetsiz yapı yardımıyla başarısızlıkla sonuçlanıyor.
Proof-of Work’ün nasıl süreçler yaptığını gösteren bir fotoğraf.
PoW sistemi gerek DDoS üzere ağa karşı yapılabilecek hizmet aksatma ataklarına gerek de dolandırıcılara karşı müdafaa sağladığı kadar kripto paranın pahasının olmasının en büyük sebeplerinden. Ancak dezavantajları da yok değil. En sıradaninden temelde özgür bir ekonomik sistem ülküsüyle ortaya atılan dijital varlıkların süreç gücü muhtaçlığı niçiniyle bir daha büyük sermayeler gerektirmesi büyük sorun.
Bunun yanı sıra, her geçen gün kripto para kullanması yükseldiğinden PoW süreçlerindeki karmaşıklık büyüyor. Süreçlerdeki karmaşıklık büyüdükçe de madencilik yapılması gereken aygıt ve ekipmanların daha yüksek kuvvetli olanlarla değiştirilmesi gerekiyor. Aksi durumda ise birebir süreç süratiyle kazanılabilecek ödül kıymeti şüphesiz ki azalmaya devam ediyor.
Her şeyde olduğu üzere siber tehlikeler kripto paralar için de var. PoW yapısı inanca dayalı olduğundan, ağ kapasitesinin yarıdan fazlası (yaklaşık %51’i) tek bir oluşum tarafınca sağlanırsa bütün süreçler denetim altına alınabiliyor. Buna süreç onayları ve blok oluşturma da dahil. Yani siz madencilik yapılan bir kripto para ağındaki madencilerin yüzde 51’ine sahipseniz rahatlıkla süreçleri manipüle edebilirsiniz. Teknik olarak pek mümkün gözükmese bile bu da risklerden biri denebilir.
Yazımızın burasına kadar madencilerin çoklukla yapmış olduğu PoW (İş Kanıtı) nasıl gerçekleşir değinmeye çalıştık. Lakin birinci dijital kripto para Bitcoin ve oburlarının tek kullandığı düzenek şüphesiz bu değil. PoW’un madencilere ehemmiyet verdiği kadar, kullanıcıların sistemdeki rolünü başka bir noktaya taşıyan PoS (Proof-of Stake) yani “Hisse Kanıtı” da pek değerli bir yapı.
Bitcoin’in yavaş yavaş dünyada bilinmeye başlandığı 2012 yılında Scott Nadal ve Sunny King tarafınca geliştirilen PoS, hesaplama gücünün yanı sıra ödül sisteminde dijital varlığı elinde tutanların da hak sahibi olmasını sağlayan bir sistem.
Temelde paranın kullanıcılarından muhakkak ölçülerde kripto paralara sahip olduklarını kanıtlamaları yoluyla çalışmakta diyebiliriz. Daha sıradan anlatacak olursak PoS yapısı da dijital varlığın korunması ve doğrulanması gayesiyle PoW’da olduğu üzere kimi matematiksel algoritmalar ve yapılar kullanır. PoS’u farklılaştıran nokta ise bu hesaplamaların madencilik yerine düğümlerde (node) var olan para büyüklüğüyle hakikat orantılı olarak dağıtılması. Bu sistemde sahip olduğunuz “düğüm” üzerinde ne kadar fazla kripto para tutarsanız yeni bir blok oluşturma talihiniz da o kadar fazla. Haliyle elde edeceğiniz gelir de artıyor.
PoW ile PoS çalışma mantığını tabir eden anlaşılır bir görsel.
Geliştiricilerden Nadal ve King, birinci kere Proof-of Stake kavramını ortaya attığında maksat klasik madencilik süreçlerinin yol açtığı çok güç tüketiminin önüne geçmekti. Yani yüksek süreç gücüne dayanan PoW’u daha az kullanılır hale getirmek amaçlar içinde.
Çalışma prensibine bakacak olursak, siz bir kullanıcı olarak bu türlü çalışan bir kripto para altyapısından “coinler” alırsınız ve cüzdana aktarırsınız. ondan sonrasında “fogging” yazılımı ismi verilen bir yazılımı indirip kaydolmanız gerekir. Yazılım ise süreci onayladıktan bir süre daha sonra jetonları yatırma sürecini yerine getirir.
Ama dezavantajı şu ki, faiz gibisi bir sisteme sahiptir. Paradan para kazandırırken, varlıklarınızı yapıda yer alan cüzdanda biriktirmeniz ve tutmanız mecburiye yakın teşvik edilir. Aksi biçimde kar sağlayamazsınız. Ayrıyeten hatırlayalım ki kripto paraların çıkış gayesi “2008 Global İktisat Krizi” daha sonrasında bankalardan bağımsız ve etkilenmeyecek bir ekonomik sistem kurmaktı. Varlık sebebi zımnilik ve merkeziyetsizlik olan kripto paralarda merkeziyetleşmeyi sağlayan bir teknoloji PoS. Yani işin mantığına ters bir durum kelam konusu.
PoW’un yüksek süreç gücü gereksinimine alternatif olarak çıkan PoS da ölçeklenebilirlik sıkıntıları niçiniyle blokzincir geliştiricileri tarafınca pek kullanılabilir bir teknoloji olarak görülmüyordu. Bu niçinle 2017 yılında Ethereum ağının eski CTO’su ve kurucu ortaklarından Gavin Wood tarafınca PoA (Proof-of Authority) yani “Otorite Kanıtı” isminde alternatif bir teknoloji daha geliştirildi.
Blokları onaylamak için kullanıcıların cüzdanlarında “coin” depolanması yerine prestije dayalı bir sistemin daha uygulanabilir olduğu görüldü. PoA ile kurulan blokzincir süreçleri dünyanın rastgele bir yerinde emniyetli olarak görülen doğrulayıcı “düğümler” üzerinden gerçekleştiriliyor.
PoW, PoS ve PoA’nın sunduğu kapalılık ve çalışma prensiplerini tabir eden görsel.
Güvenilirlik mantığına dayandığından birtakım çevrelerce PoS’un daha muteber bir hali olarak kabul edildiğini söyleyebiliriz. Çünkü PoS paranın para getirmesi üzere bir mantıkla çalıştığından, varlık pek kıymetli üzere gözükmüyordu. Bu niçinle birtakım kuruluşlar ve yapılarda kullanması mümkün değildi. PoA ise evvela sistemdeki onaylayıcıların makul bir varlığa sahip olmasını zarurî tutmanın yanı sıra güvenilirliği kimlikvari biçimde kullanıyor.
Süreç onaylayıcısı olarak bakılırsav yapanlar ise bu süreçte algoritma tarafınca tokenlarla ödüllendiriliyor. İşin hoş tarafı onaylayıcı olmak için multimilyoner bir kripto para zengini olmak zorunda değilsiniz.
İsmi üstünde kripto paraların temelinde yazı başından beri anlattığımız yapılar üzerinde çalışan kriptografik algoritmalar kullanılır. sıradançe söz edecek olursak madencilerin çözdüğü “matematik problemleri”, kapalılığın sağlanması için bir daha çeşitli “matematiksel formüllerle” kurgulanmış bir diğer senaryodur.
Tek taraflı algoritmalar yardımıyla elde edilen bir pahadan yola çıkarak “nonce” kıymeti bulunamaz, bu biçimdece güvenlik sağlanmış olur. Ağa daha fazla madenci dahil olmaya başladıkça da iddia süreci kriptografi yardımıyla uygun ölçekte zorlaştırılabilir. Değişmeyen blokzincir yapısında ise ismi üstünde rastgele biri değişirse daha sonraki bütün süreçler bozulacağından dışarıdan müdahale edilebilme ihtimali kalkar. Bunlar hepsi matematiğin sırrıyla gerçekleşir.
Hash algoritmasının nasıl çalıştığını gösteren bir görsel. – Kaynak: Elcomsoft
Bitcoin tasarlandığı günden bu yana daima SHA-256 hash algoritmasını baz alarak çalıştı. SHA-256 periyoduna bakılırsa pek yüksek, günümüzde ise olağan düzeyde emniyetli kabul edilebilecek bir karma hesaplama tekniği. Günümüzde madencilik yatırımı yapan kimseler sıklıkla bu noktada pek büyük yanlışlar yapmakta olduğundan bilhassa belirtme gereksinimi duyuyoruz. Çoğunlukla “ASIC miner” olarak bilinen yüksek süreç gücüne sahip aygıtlar SHA-256 odaklı geliştirildiğinden Bitcoin üzere kripto paralar haricinde pek verimli kar sağlamazlar.
Örneğin Ethereum tasarımı gereği Dagger-Hashimoto’dan; Monero, ByteCoin ve Dashcoin üzere coinler ise ASIC’lere karşı çok dirençli olarak bilinen gizleme tekniklerinin bulunduğu CrytoNight’tan yararlanır. Bilinçsiz bir biçimde bu coinleri kazanmak için ASIC kullanırsanız pek bir şey elde edemeyeceğinizi söylemek mümkün.
Bitcoin birinci çıktığında 21. yüzyılda adeta bir ihtilal üzere ekonomik sistem içerisinde varlığını göstermiş olsa da artık günümüzde 4.500’den çok farklı kripto para var. Neredeyse herkes muhakkak bir algoritmayı baz alarak kripto para oluşturabildiğinden bunların birçok ne yazık ki dolandırıcılık hedefiyle tasarlanmış teşebbüsler diyebiliriz. Bu niçinle rastgele bir kripto para almadan, yatırım yapmadan ve madenciliğine kalkışmadan evvel ayrıntılıca araştırmasını yapmak pek değerli.
Her ne kadar kripto desek bile bu paralar zaten ortaya çıkamayacağı için, bizim üzere etten kemikten kimi beşerler fikri ve teknik manada geliştiricilik görevini üstleniyor. kimi bazı verebilecekleri bir demeç yahut şahısların davranışları bile dijital paranın gidişatını etkileyebiliyor. Bunun yanı sıra çabucak hemen bilinen borsalarda listelenmeyen temelsiz coinlerin ön satışları da yalnızca dolandırıcılık gayeli olabiliyor. Bilinenlerin ise birden fazla muteber diyebiliriz. Buradaki ölçüt sizin dikkatiniz olmalıdır.
En başta CPU’lar ve ondan sonrasında GPU’lar ile yapılan madencilik sürecinin hızlanması için ASIC’lerin çıkmasıyla birlikte Bitcoin özelindeki sorunlar de gün yüzüne ayrıyeten çıkmaya başladı. Litecoin üzere birtakım alternatifler Bitcoin’in temeline epey dokunmadan sadece blok oluşturma mühletinin 2.5 dakikaya düşürülmesi (dağıtılabilecek coin sayısını 21 milyondan 84 milyona çıkarır) üzere teknik sıkıntıları çözmeye odaklanırken, bir kısmı ise farklı çalışma tarzlarıyla ortaya çıktı.
BTC, Bitcoin Cash, LTC ve Digibyte’ın içindeki teknik farklar.
Kripto para insanların ilgisini gittikçe çekip bu alanda çeşitli toplulukların oluşmasını sağladı. Her geçen gün büyüyen oluşumlar ülkü para ünitesi tartışmaları kararında yeni fikirler ve teknolojiler geliştirdi, kimileri ise Satoshi’nin 2009’da birinci yayınladığı dökümantasyona bağlı kalmayı tercih etti.
Litecoin’den daha sonra birinci büyük revize edilmiş Bitcoin örneği olarak Bitcoin Cash 2017’de ortaya çıktı. Blokzinciri 1 MB’dan 32 MB’a değiştirilerek bir blokta epey daha fazla sürecin barındırılabilmesi sağlandı. çabucak sonrasındaları 19 yaşında Vitalik Buterin isminde bir genç Bitcoin geliştiricilerini programlanabilir bir kripto para yapısına ikna edemediğinde “Ethereum” ismindeki kendi teknolojisini tasarlamaya başladı.
Günümüzde dünyanın ikinci büyük ağı olan ETH, blokzincirlerin programlanabilmesini sağlayarak biroldukça devrimsel gelişmenin önünü açtı. çabucak sonrasındaları Ethereum geliştirici takımından Fabian Vogelsteller tarafınca ERC-20 standartları belirlenerek neredeyse her insanın kendi ağ üzerinde kendi kripto parasını oluşturabilmesini sağladı. Bu sayede ICO ismi verilen ön satışlar ortaya çıkabildi ve WBTC, USDT üzere 800 kadar farklı coin projesinin oluşması mümkün oldu.
Aklınızda kripto para madenciliği yoluyla çıkar sağlamak üzere bir fikir var ise evvela kendinize birkaç soru sormanız gerekiyor. Bu işe girmek en başta önemli bir yatırım gerekiyor, bunu kabullenelim. Dünya çapında yaşanan çip krizi, GPU eksikliği, ülkemiz bazındaki önemli döviz artışı niçiniyle yükselen ekipman fiyatları göz önüne almanız gereken şeyler. Ekipmanlarınız tam yükte çalışacak ve kullanabilecekleri elektriğin tamamını aralıksız tüketecekler. Elektrik faturası ve donanımların masraflarını da hesaba kattığınızda artınız ve eksiniz ne olacak düşünmelisiniz.
Madencilik gayeli kurulmuş büyük bir “Bitcoin Çiftliği”.
ASIC üzere aygıtlarla bu işi yapmayı planlıyorsanız ne yazık ki kullanımları hayli yaygın olduğundan tek başına Bitcoin madenciliği yapmak güç. Ethereum ve Monero üzere tanınan teknolojilerle kar sağlamak içinse çeşitli havuzlara katılarak madencilik gücünü paylaştırmak kârlı olabilir. bu biçimdece birden çok bilgisayar blokzincir süreçleri için çalışırken herkes gücü oranında mükafatı edinebilir
Her şeyden fazla dikkat etmeniz gereken en değerli iki şey vardır. Birincisi madencilik yapmak istediğiniz aygıt yahut donanımın hashrate’i. İkincisi ise kazım yaptığınız kripto para ünitesinin blok mükafatı pahası. Bu ikisi ne kadar yüksek olursa hasılatınız da o kadar yüksek olur. Yüksek hashrate’e sahip ekipmanla güçlü bir madencilik yapmaya kalkarsanız yalnızca donanımın kendisine daima tam güçte çalıştırarak yazık etmiş olursunuz.
Bu noktada biz bir yatırım tavsiyesi vermiyoruz çünkü bir teknoloji blogu olarak tek yaptığımız şey kullanıcıları çeşitli konularda teknik manada bilgilendirmek. Her türlü süreçte kesin karar bir daha size ilişkin.
Bu yazımızda kripto para madenciliğinin ne olduğundan, Satoshi’nin vizyonu ve hayallerinden, coinlerin çalışma prensiplerinden ve blokzincir teknolojisinden bahsettik. Sizlerin de şayet eklemek istediği bir şeyler yahut tenkitleri var ise yorumlarda belirtebilir, sorularınız içinse Technopat Sosyal’de husus açabilirsiniz.
Not: Yazı rastgele bir yatırım tavsiyesi içermemekle birlikte, günümüz dünyasında yer edinen kıymetli teknolojilerden kripto paraları ve madenciliği teknik olarak açıklamak gayesiyle TechSpot kaynağından derlenmiştir.