İnsanlık tarihinde bilimin ve süratle gelişen teknolojinin gelişmenini incelemeye çalıştığımız serimizin ikinci yazısında, tarihin ortaya çıktığı Mezopotamya bölgesindeki gelişmeleri inceleme altına alacağız. Birinci yazımızda, çağdaş insanın ortaya çıkması ile bir arada meydana gelen bilimsel ve teknolojik faaliyetleri incelemiştik. Bugün de bahsetmiş olduğumiz bölgede kurulmuş olan uygarlıkların bilimsel ve teknolojik gelişimlerini masaya yatıracağız. Bu noktada, birinci vakit içinderda Eski Çağ tarihinin en kıymetli uygarlıklarından biri olan Sümerler ile başlangıcı yapalım.
Mezopotamya, söz manası olarak “iki ırmak içinde kalan yer” biçiminde söz edilmektedir. Bölge, en sıradan tabiriyle Dicle ve Fırat ırmakları içinde kalan ve Basra Körfezi’ne kadar uzanan coğrafyayı kapsamaktadır. Bu coğrafyada kurulmuş uygarlıkların daha kolay sınıflandırılabilmesi açısından, Mezopotamya’yı Kuzey ve Güney Mezopotamya olarak iki farklı başlıkta incelemek mümkündür. birinci vakit içinderda ele alacağımız uygarlık olan Sümerler, Güney Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır. Birinci Sümerliler yahut Proto Sümerliler, Güney Mezopotamya’nın birinci yerleşik halkı olarak dikkat çekmektedir. Yerleşik hayat, tarım faaliyetlerinin var olduğu manasına gelmektedir. Bu da Sümerlerin tarımla iç içe olduklarını ve ziraî faaliyetleri ilerlettiklerini göstermekte.
O denli ki, Proto Sümerliler kerpiç ve çömlek üretiminden haberdarlardı. Bölgede yapılan hafriyatlar kararında elde edilen bulgular içinde, pişmiş topraktan yapılan dokuma aletleri de bulunmuştur. Bu da Sümerlilerin, tarımla birlikte dokumacılıkla da ilgilendiklerini göstermektedir. İşte bu bahsi geçen aletler, Mezopotamya’daki birinci teknolojik aletler olarak nitelendirilebilir. Teknoloji, bugün de insan gereksinimine paralel olarak gelişmenini sürdürüyor. Bu durum, teknoloji birinci ortaya çıktığı andan itibaren de birebir çizgide seyretmiştir. Mezopotamya’daki teknolojik gelişmenin başlangıcı da bu türlü, tarım başta olmak üzere çeşitli insan gereksinimlerinin doğrultusunda gerçekleşmiştir.
Sümerlilerin teknolojik gelişmenine hoş bir örnek verecek olursak, “şaduf” ismi verilen sıradan makiniçin bahsetmemiz gerekecektir. Şaduf, tahterevalli mantığı ile çalışan bir su çekme aletiydi. Sümer ülkesinde tarıma elverişli alanların artırılabilmesi için yeni su kanalları oluşturulmuştu. Su kanallarının faal biçimde kullanılabilmesi için de su kuyuları kazılmıştı. Su kuyularından kolay kolay su çıkarabilmek için de şaduf ismi verilen sıradan makineyi tasarladılar. Şadufun bir ucunda yük bulunmaktaydı, öbür ucunda ise toprak bir kap yer alırdı. bu türlü yer altındaki su, kullanılmak üzere basitçe yerin üstüne çıkarılabiliyordu.
Sümerlerdeki teknolojik gelişime bu türlü bir örnek verdikten daha sonra, bir de bu medeniyetin bilimsel gelişmenine göz atmak gerekmektedir. Sümerlerde bilim denince akla birinci vakit içinderda yazının icadı gelmelidir. Sümerlerin, kendi lisanlarına uygun olacak biçimde kullanmaya başladıkları yazı, tarihin de seyrini değiştirmiştir. Yazının bulunması ile oluşturulan yazılı metinler yardımıyla, Sümerlerin bilimsel gelişim seyrini de inceleme altına alabiliyoruz. O denli ki, Sümerlerin birinci yazılı metinleri kil tabletler üzerinde oluşturulmuştu. Bu tabletler, hükümdarların gerçekleştirdikleri savaşlar, diplomatik yazışmalar üzere siyasi mevzuların yanı sıra; okullarda verilen dersler, matematik, astronomi ve öteki bilim kısımlarıyla ilgili bilgiler taşımaktadır.
Sümerler, tarımla ilgilendikleri için tabiat müşahedelerine ehemmiyet vermiştir. Mısır Medeniyeti ile ilgili bahsedeceğimiz kısımda de nazaranceğimiz üzere, tarımla ilgilenen toplumlar, etraflarındaki ırmakların hareketlerini, Güneş‘in hareketlerini ve toprak yapılarını incelemeye almışlardır. Ziraî verimliliği artırmak ve kıtlık yaşanmasını engellemek için girişilen bu faaliyetler, bahsi geçen toplumlarda bilimin de öncüsü olmuştur. Sümerlerin, Ziggurat ismini verdikleri tapınakları, dinî boyutlarının yanı sıra hem bir besin deposu olarak kullanılmış, tıpkı vakitte gökyüzü müşahedelerinin yapılması için uygun bir dizaynla ortaya konulmuştur. Bu müşahedeler, astronomi biliminin ilerlemesi için uygun ortam sağlamıştır. bununla birlikte matematik ve geometrinin de gelişimi birebir paralelde devam etmiştir. Biz bugün, “altın oran” ismini verdiğimiz kuralı Mezopotamyalıların da bildiğini, arkeolojik bulgular aracılığıyla saptayabiliyoruz.
Mezopotamya uygarlıklarının teknoloji gelişimi, sadece üstteki örnekle sonlu kalmamıştır. Sümerlerin yanı sıra, bu coğrafyada kurulan öbür medeniyetler de yeni teknolojik aletlerin ortaya çıkmasında değerli rol oynamıştır. bu vakitte meydana gelen en kıymetli teknolojik gelişim de tekerleğin icadıdır. Tekerlek, Eski Çağ’dan bu yana kara ulaşımı için en değerli ögelerden biridir. Eski Çağ’da, kıymetli eşyaları yahut insan gücüyle taşınması sıkıntı olan rastgele bir objeyi, tekerlek ile birlikte daha kullanışlı hale gelen otomobiller taşımaktaydı. Ayrıyeten tekerlek, ulaşımda sağladığı bu avantajların yanında üretimde de bilhassa çömlekçilik alanında da büyük bir ihtilal yapmıştır.
Tekerleğin yanı sıra, yerleşik hayat sürdüren Mezopotamya halklarının barınma muhtaçlıkları da geçmişte göçebe hayat süren toplumlara nazaran daha kıymetli hale gelmiştir. Onlar da bu gereksinim doğrultusunda, ömür alanlarını daima olarak geliştirdiler. birinci vakit içinderda sıradan ağaçlar ile yapılan meskenlerin yerini, kerpiç meskenler aldı. daha sonrasında bu da kâfi olmamış olacak ki, Mezopotamya halkları kil hamurunu fırınlayarak tuğla yapmayı başardılar. bu biçimdece tuğladan meskenler inşa etmeye başladılar. Bu gelişim, inşaat alanındaki değerli teknolojik gelişimlerden biri olması bakımından çok kıymetli bir yeniliktir.
Mezopotamya coğrafyasındaki medeniyetlerin, değişen teknolojinin gelişmenine yaptığı katkıya bir hoş örnek de fayans ve cam üzere materyallerin kullanılmaya başlanmasıdır. Yapılan arkeolojik hafriyatlarda, bu iki husustan meydana gelmiş eşyalar gün yüzüne çıkarılmıştır. bununla birlikte, metalurji de bir daha bu bölgede gelişmenini sürdürmüştür. Bakırın ve demirin işlenmesi ve kullanışlı objelere dönüştürülmesi de devam eden süreçteki teknolojik gelişimlerin önünü açmıştır.
Mezopotamyalılar, 60 tabanlı sayı sistemini kullanarak matematiğe giriş yapmışlardır. ondan sonrasında bu sistem ile matematikte değerli gelişim elde etmişler ve bunu geometriye de yansıtmışlardır. Bugün, vakit, yay ve açı ölçümlerinin 60 tabanlı olmasının temelinde, Mezopotamyalı halkların kullandığı sayı sistemi yatmaktadır. Matematikte kıymetli bir yer tutan cebirin mucitleri de Mezopotamyalılar olmuştur. “Cebir” sözünün kaynağında da Mezopotamya yatmaktadır.
Mezopotamyalılar ayrıyeten kare, dikdörtgen, yamuk üzere geometrik cisimlerin alanını; prizma, silindir üzere geometrik cisimlerin ise hacmini hesaplamayı biliyorlardı. Dik üçgenler için bugün de hala kullanılmakta olan Tales teoremi de bahsi geçen coğrafyadaki toplumlar tarafınca biliniyordu. bu biçimdelikle, Mezopotamyalıların temel kavramları ortaya çıkararak, kendilerinden daha sonraki uygarlıkların matematik ve geometri gelişmenine pek değerli bir miras bıraktıklarını söylemek mümkündür.
Bölge halkının bilimsel faaliyetleri, matematik ve geometri ile de sonlu değildir. Mezopotamya astronomisi de çok gelişmiş bir bilim kısmı olarak karşımıza çıkmaktadır. MÖ 1600 senelerında Venüs‘ü gözlemleyen birinci toplum da bir daha Mezopotamyalılardır. Ayrıyeten, “Polos” ismi verilen bir alet icat etmişler ve Güneş’in günlük hareketlerini, gündönümünü ve dönence vakit içinderını da bu alet aracılığıyla tespit edebilmişlerdir. Astronomik müşahedeler, günü makul vakit içindera ayırmak konusunda da kendisini göstermiştir. Mezopotamyalı bir öteki uygarlık olan Babiller, günü her biri iki saat olan on iki kısma ayırmıştır. bir daha birebir coğrafyada yer alan bir öteki uygarlık olan Asurlular da Nisan, Temmuz, Eylül ve Şubat aylarının isimlerini veren uygarlık olarak dikkat çekmektedir.
Mezopotamyalı halkların uğraştığı bilim kısımlarından bir oburu ise tıptır. Bölgede tıp bilimi, rahip sınıfının elindeydi. Rahipler, hastalığın belirtilerini tespit eder, hastalığın gelişimi konusunda iddialarda bulunurdu. Rahipler içinde, büyü ile hastalıkları tedavi edebileceğini düşünen bir kesim de yer almaktaydı. Fakat, bugünkü çağdaş tıbbın temelini oluşturacak faaliyetler de bir daha bu vakitte uygulanmaktaydı.
Sonuç olarak Mezopotamya, sadece insanlığın ortaya çıktığı ve birinci yerleşik uygarlıklar kurduğu merkez olarak değil, bilimin ve değişen teknolojinin süratle geliştiği bir coğrafya olarak da değerlendirilmelidir. Mezopotamyalıların, üstte bahsetmiş olduğumiz faaliyetleri, kendilerinden daha sonra uygarlıklar kurmaya devam edecek olan toplumları da direkt etkilemiştir. Bu etkileşim, vakit içerisinde hızlanarak bütün dünyaya yayılmıştır.
Mezopotamya, söz manası olarak “iki ırmak içinde kalan yer” biçiminde söz edilmektedir. Bölge, en sıradan tabiriyle Dicle ve Fırat ırmakları içinde kalan ve Basra Körfezi’ne kadar uzanan coğrafyayı kapsamaktadır. Bu coğrafyada kurulmuş uygarlıkların daha kolay sınıflandırılabilmesi açısından, Mezopotamya’yı Kuzey ve Güney Mezopotamya olarak iki farklı başlıkta incelemek mümkündür. birinci vakit içinderda ele alacağımız uygarlık olan Sümerler, Güney Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır. Birinci Sümerliler yahut Proto Sümerliler, Güney Mezopotamya’nın birinci yerleşik halkı olarak dikkat çekmektedir. Yerleşik hayat, tarım faaliyetlerinin var olduğu manasına gelmektedir. Bu da Sümerlerin tarımla iç içe olduklarını ve ziraî faaliyetleri ilerlettiklerini göstermekte.
O denli ki, Proto Sümerliler kerpiç ve çömlek üretiminden haberdarlardı. Bölgede yapılan hafriyatlar kararında elde edilen bulgular içinde, pişmiş topraktan yapılan dokuma aletleri de bulunmuştur. Bu da Sümerlilerin, tarımla birlikte dokumacılıkla da ilgilendiklerini göstermektedir. İşte bu bahsi geçen aletler, Mezopotamya’daki birinci teknolojik aletler olarak nitelendirilebilir. Teknoloji, bugün de insan gereksinimine paralel olarak gelişmenini sürdürüyor. Bu durum, teknoloji birinci ortaya çıktığı andan itibaren de birebir çizgide seyretmiştir. Mezopotamya’daki teknolojik gelişmenin başlangıcı da bu türlü, tarım başta olmak üzere çeşitli insan gereksinimlerinin doğrultusunda gerçekleşmiştir.
Sümerlilerin teknolojik gelişmenine hoş bir örnek verecek olursak, “şaduf” ismi verilen sıradan makiniçin bahsetmemiz gerekecektir. Şaduf, tahterevalli mantığı ile çalışan bir su çekme aletiydi. Sümer ülkesinde tarıma elverişli alanların artırılabilmesi için yeni su kanalları oluşturulmuştu. Su kanallarının faal biçimde kullanılabilmesi için de su kuyuları kazılmıştı. Su kuyularından kolay kolay su çıkarabilmek için de şaduf ismi verilen sıradan makineyi tasarladılar. Şadufun bir ucunda yük bulunmaktaydı, öbür ucunda ise toprak bir kap yer alırdı. bu türlü yer altındaki su, kullanılmak üzere basitçe yerin üstüne çıkarılabiliyordu.
Sümerlerdeki teknolojik gelişime bu türlü bir örnek verdikten daha sonra, bir de bu medeniyetin bilimsel gelişmenine göz atmak gerekmektedir. Sümerlerde bilim denince akla birinci vakit içinderda yazının icadı gelmelidir. Sümerlerin, kendi lisanlarına uygun olacak biçimde kullanmaya başladıkları yazı, tarihin de seyrini değiştirmiştir. Yazının bulunması ile oluşturulan yazılı metinler yardımıyla, Sümerlerin bilimsel gelişim seyrini de inceleme altına alabiliyoruz. O denli ki, Sümerlerin birinci yazılı metinleri kil tabletler üzerinde oluşturulmuştu. Bu tabletler, hükümdarların gerçekleştirdikleri savaşlar, diplomatik yazışmalar üzere siyasi mevzuların yanı sıra; okullarda verilen dersler, matematik, astronomi ve öteki bilim kısımlarıyla ilgili bilgiler taşımaktadır.
Sümerler, tarımla ilgilendikleri için tabiat müşahedelerine ehemmiyet vermiştir. Mısır Medeniyeti ile ilgili bahsedeceğimiz kısımda de nazaranceğimiz üzere, tarımla ilgilenen toplumlar, etraflarındaki ırmakların hareketlerini, Güneş‘in hareketlerini ve toprak yapılarını incelemeye almışlardır. Ziraî verimliliği artırmak ve kıtlık yaşanmasını engellemek için girişilen bu faaliyetler, bahsi geçen toplumlarda bilimin de öncüsü olmuştur. Sümerlerin, Ziggurat ismini verdikleri tapınakları, dinî boyutlarının yanı sıra hem bir besin deposu olarak kullanılmış, tıpkı vakitte gökyüzü müşahedelerinin yapılması için uygun bir dizaynla ortaya konulmuştur. Bu müşahedeler, astronomi biliminin ilerlemesi için uygun ortam sağlamıştır. bununla birlikte matematik ve geometrinin de gelişimi birebir paralelde devam etmiştir. Biz bugün, “altın oran” ismini verdiğimiz kuralı Mezopotamyalıların da bildiğini, arkeolojik bulgular aracılığıyla saptayabiliyoruz.
Mezopotamya uygarlıklarının teknoloji gelişimi, sadece üstteki örnekle sonlu kalmamıştır. Sümerlerin yanı sıra, bu coğrafyada kurulan öbür medeniyetler de yeni teknolojik aletlerin ortaya çıkmasında değerli rol oynamıştır. bu vakitte meydana gelen en kıymetli teknolojik gelişim de tekerleğin icadıdır. Tekerlek, Eski Çağ’dan bu yana kara ulaşımı için en değerli ögelerden biridir. Eski Çağ’da, kıymetli eşyaları yahut insan gücüyle taşınması sıkıntı olan rastgele bir objeyi, tekerlek ile birlikte daha kullanışlı hale gelen otomobiller taşımaktaydı. Ayrıyeten tekerlek, ulaşımda sağladığı bu avantajların yanında üretimde de bilhassa çömlekçilik alanında da büyük bir ihtilal yapmıştır.
Tekerleğin yanı sıra, yerleşik hayat sürdüren Mezopotamya halklarının barınma muhtaçlıkları da geçmişte göçebe hayat süren toplumlara nazaran daha kıymetli hale gelmiştir. Onlar da bu gereksinim doğrultusunda, ömür alanlarını daima olarak geliştirdiler. birinci vakit içinderda sıradan ağaçlar ile yapılan meskenlerin yerini, kerpiç meskenler aldı. daha sonrasında bu da kâfi olmamış olacak ki, Mezopotamya halkları kil hamurunu fırınlayarak tuğla yapmayı başardılar. bu biçimdece tuğladan meskenler inşa etmeye başladılar. Bu gelişim, inşaat alanındaki değerli teknolojik gelişimlerden biri olması bakımından çok kıymetli bir yeniliktir.
Mezopotamya coğrafyasındaki medeniyetlerin, değişen teknolojinin gelişmenine yaptığı katkıya bir hoş örnek de fayans ve cam üzere materyallerin kullanılmaya başlanmasıdır. Yapılan arkeolojik hafriyatlarda, bu iki husustan meydana gelmiş eşyalar gün yüzüne çıkarılmıştır. bununla birlikte, metalurji de bir daha bu bölgede gelişmenini sürdürmüştür. Bakırın ve demirin işlenmesi ve kullanışlı objelere dönüştürülmesi de devam eden süreçteki teknolojik gelişimlerin önünü açmıştır.
Mezopotamyalılar, 60 tabanlı sayı sistemini kullanarak matematiğe giriş yapmışlardır. ondan sonrasında bu sistem ile matematikte değerli gelişim elde etmişler ve bunu geometriye de yansıtmışlardır. Bugün, vakit, yay ve açı ölçümlerinin 60 tabanlı olmasının temelinde, Mezopotamyalı halkların kullandığı sayı sistemi yatmaktadır. Matematikte kıymetli bir yer tutan cebirin mucitleri de Mezopotamyalılar olmuştur. “Cebir” sözünün kaynağında da Mezopotamya yatmaktadır.
Mezopotamyalılar ayrıyeten kare, dikdörtgen, yamuk üzere geometrik cisimlerin alanını; prizma, silindir üzere geometrik cisimlerin ise hacmini hesaplamayı biliyorlardı. Dik üçgenler için bugün de hala kullanılmakta olan Tales teoremi de bahsi geçen coğrafyadaki toplumlar tarafınca biliniyordu. bu biçimdelikle, Mezopotamyalıların temel kavramları ortaya çıkararak, kendilerinden daha sonraki uygarlıkların matematik ve geometri gelişmenine pek değerli bir miras bıraktıklarını söylemek mümkündür.
Bölge halkının bilimsel faaliyetleri, matematik ve geometri ile de sonlu değildir. Mezopotamya astronomisi de çok gelişmiş bir bilim kısmı olarak karşımıza çıkmaktadır. MÖ 1600 senelerında Venüs‘ü gözlemleyen birinci toplum da bir daha Mezopotamyalılardır. Ayrıyeten, “Polos” ismi verilen bir alet icat etmişler ve Güneş’in günlük hareketlerini, gündönümünü ve dönence vakit içinderını da bu alet aracılığıyla tespit edebilmişlerdir. Astronomik müşahedeler, günü makul vakit içindera ayırmak konusunda da kendisini göstermiştir. Mezopotamyalı bir öteki uygarlık olan Babiller, günü her biri iki saat olan on iki kısma ayırmıştır. bir daha birebir coğrafyada yer alan bir öteki uygarlık olan Asurlular da Nisan, Temmuz, Eylül ve Şubat aylarının isimlerini veren uygarlık olarak dikkat çekmektedir.
Mezopotamyalı halkların uğraştığı bilim kısımlarından bir oburu ise tıptır. Bölgede tıp bilimi, rahip sınıfının elindeydi. Rahipler, hastalığın belirtilerini tespit eder, hastalığın gelişimi konusunda iddialarda bulunurdu. Rahipler içinde, büyü ile hastalıkları tedavi edebileceğini düşünen bir kesim de yer almaktaydı. Fakat, bugünkü çağdaş tıbbın temelini oluşturacak faaliyetler de bir daha bu vakitte uygulanmaktaydı.
Sonuç olarak Mezopotamya, sadece insanlığın ortaya çıktığı ve birinci yerleşik uygarlıklar kurduğu merkez olarak değil, bilimin ve değişen teknolojinin süratle geliştiği bir coğrafya olarak da değerlendirilmelidir. Mezopotamyalıların, üstte bahsetmiş olduğumiz faaliyetleri, kendilerinden daha sonra uygarlıklar kurmaya devam edecek olan toplumları da direkt etkilemiştir. Bu etkileşim, vakit içerisinde hızlanarak bütün dünyaya yayılmıştır.