‘Milletime hesap vermek gorevim’
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal, Nutuk’unu vermek için 15 Ekim 1927 Cumartesi saat 10.00’a hakikat Kongre’nin toplanacağı Büyük Millet Meclisi’ne gelişinde askerî merasimle karşılanır. Biraz dinlenen Mustafa Kemal, saat tam 10.00’da salona girer. Lacivert bir kadro elbise giyen Mustafa Kemal, her zamanki üzere epey şıktır; alkışlar içinde kürsüye geldiğinde başıyla hafifçeçe salondakileri selamlar ve “Efendiler, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın büyük kongresini açıyorum. Fırkamız, geçen ıstırap yıllari ortasında milletimizin hayatı ve gururu için gösterdiği yüksek azim ve iradenin mümessili olarak bundan dokuz sene evvelden meydana çıkmıştı. Bütün Anadolu ve Rumeli’ye şâmil olmak üzere birinci genel kongremiz Sivas‘ta aktedilmişti” diye bir sunuş yapar.
‘Zorunlu bir bakılırsav’
Başlangıç niteliğindeki bu sunuş, Nutuk metninde yer almaz. O günkü gazetelerde yayımlanan bu konuşma, sonrasındasında Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri’ne alınır. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, özetle şunları kaydeder: “Bugün açılışıyla övünç duyduğum Büyük Kongremiz, Sivas Kongresi’nden daha sonra teşkilatımızın ikinci büyük kongresi oluyor. Gelecek için en yanlışsız olan ve memleketin gereksinimlerine en uygun kararlara ulaşmaya çalışacağız. Efendiler, geleceğe ilişkin tedbirler hakkında fikir alışverişinde bulunmadan evvel geçmişe ilişkin olaylar hakkında bildirimlerde bulunmak ve yıllarden beri devam eden çalışmalarımızın ve uygulamalarımızın milletimize hesabını vermek misyonum olduğu inancındayım. Olaylarla dolu olan dokuz yıllık bir devrenin tarihine değinecek bildirilerim ve açıklamalarım uzun sürecektir. Lakin yerine getirilmesi zarurî bir nazaranv olduğuna nazaran beni beğenilen bakılırsaceğinizi ümit ederim.”
Ve Nutuk başlıyor
Mustafa Kemal Paşa’nın elinde, cebinden çıkardığı küçük kırmızı kaplı bir defter vardır; defteri önüne koyar ve “1919 yılı Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım. Genel durum ve görünüş…” diyerek, Nutuk’unu okumaya başlar.
ABD elçisi anlatıyor
Kongre’nin açılışında hazır bulunan ABD’nin Türkiye Cumhuriyeti nezdindeki birinci büyükelçisi Josepp C. Grew, müşahedelerini şöyleki lisana getirir: “Bu toplantıya ilişkin uzun mühletten beri haberler yayınlanıyordu. Zira Cumhurbaşkanı, Türkiye’nin 1919’dan daha sonraki tarihini anlatan 1200 sayfalık bir Nutuk verecek, bu Nutuk’ta dramatik açıklamalar yapılacak ve Türkiye Cumhuriyeti’nin muvaffakiyetleri geniş biçimde anlatılacak… Saat tam 10.00’da alkış tufanı içerisinde Gazi, birdenbire salona girdi, kürsüdeki yerini aldı ve oturumu açtı. Kısa bir açış konuşmasından daha sonra kürsüden inerek milletvekilleri içinde bir yere oturdu ve bu sırada İsmet Paşa kürsüye gelerek, galiba isim çekme adabı ile Başkanlık Divanı üyelerini seçtirdi. daha sonra Mustafa Kemal, İsmet Paşa’nın oturduğu kürsünün altında bulunan diğer bir kürsüye gelerek Nutuk’unu okumaya başladı. Başlangıçta sesi zayıf çıkıyordu, lakin gitgide güçlendi. İnce ancak fazlaca müzikal bir sesi var, güzel okuyor. Vesikalbazı birtakım geldiğinde bunları, Millet Meclisi Başkanlık Divanı Kâtibi Ruşen Eşref Bey’e (Ünaydın) verip okutuyordu. Sık sık alkışlar yükselmekteydi…”
‘Gençliğe Hitabe’ kısmını okurken gözünden yaş akar
Nutuk, basında ve kamuoyunda geniş ilgi görür. Gazeteler, günü gününe özetler verir. Yurdun her yerinden vatandaşlardan Atatürk’e gönderilen bağlılık ve onay ileten telgraf ve mektuplar, Ankara’da Hâkimiyeti Ulusala gazetesinde yayımlanır. Atatürk, Nutuk’unu “Bugün ulaştığımız sonuç, yüzsenelerdan beri çekilen ulusal yıkımların yarattığı uyanıklığın ve bu sevgili yurdun her köşesini sulayan kanların karşılığıdır. Bu kararı, Türk gençliğine kutsal bir armağan olarak bırakıyorum” diyerek başladığı ve bir nevi siyasi vasiyetnamesi niteliğindeki, “Gençliğe Hitabı” ile bitirir.
Kongreyi izleyenlerden Mehmet Asım (Us) ve Yusuf Akçura’nın o günlerde yayınlanan yazılarına bakılırsa, Atatürk, Gençliğe Hitab’ını okurken, kürsüde heyecanına hâkim olamaz, eli titrer ve gözlerinden yaşlar akar.
Prof. Afet İnan, Atatürk’ün bu kısmı yakın etrafına okuduğu akşam da iki damla gözyaşını etrafındakilerden gizleyemediğini söyler. Prof. İnan, o ortamı şu biçimde anlatır: “O, Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceği üzerinde duruyordu: ‘Tarihi yaşadığımız üzere yazdık, ancak geleceği Cumhuriyet’e inananlara, onu koruyanlara ve yaşatacak olanlara emanet etmek gerekiyordu’ diyordu.”
15 Ekim 1927 tarihindeki Hakimiyeti Ulusala gazetesi (küçük foto) Mustafa Kemal Atatürk’ün saat 10.00’da Cumhuriyet Halk Fırkası’nın kongresinin açılışını yapacağını duyuruyor.
Biroldukca lisana çevrilerek basıldı
Türkiye’de, Mustafa Kemal Atatürk’ün tarihi yaşadığı üzere yazdığı “Büyük Nutuk”un İngilizce, Almanca, Fransızca baskıları dâhil olmak üzere epeyce sayıda baskıları yapıldı. Yurt haricinde ise Almanca, Fransızca, İngilizce, Rusça ve İtalyancaya çevrildi. Atatürk ve Nutuk üzerine araştırmalarıyla tanınan Sami N. Özerdim’in “Nutuk’un Çeşitli Baskıları ve Düşündürdükleri” ismini taşıyan yazısına göre Nutuk, yurt haricinde birinci kere 1928 yılında Almanya’da “Die Neue Türkei” (Yeni Türkiye) ismiyle basıldı. Almanca çevirisinin önsözünde şöyleki denilir: “Dört yüz yıllık Türk tarihli büyük bir olayın hesabı verilmekte ve kurtarıcının halkını gaflet ve çöküntüden, özgürlük ve güce ulaştırmak yolunda onun bahtını eline almaya mecburî hissettiği günden itibaren yaptıkları anlatılmaktadır.”
Türk ihtilalinin yolu
Nutuk’un 1929 yılında Rusya’da basılan çevirisi, “Put Novoy Turtsii: Yeni Türkiye’nin Rolü” ismini taşır. Rusça çevirisinin ön kelamında ise şu görüşlere yer verilir: “Bu eser, Türkiye’nin bu vakit kadar öğrenilmemiş ulusal kurtuluş uğraşı tarihine ilişkin bir epey enteresan bilgi ihtiva etmektedir. Emperyalist devletlerin Türkiye’ye karşı güttükleri politikayı aydınlatan bilgilerle özellikle bugüne kadar az bilinen; Türkiye’nin Lozan’da yaptığı diplomatik uğraşa ilişkin dokümanlar büyük kıymet taşımaktadır. Yapıtın bu kısmı son derece pahalıdır… çok büyük askerî bir sima ve stratej olan Mustafa Kemal’in deklare ettiğı bu bilgiler, Türk Devrimi’nin gelişme yolunu tanımak ve anlamak için özel bir tartı taşırlar. TGericilikle uğraş ve bütün İslam ülkeleri için değerli olan, halifeliğin kaldırılması üzere temelli ıslahatlara dair epey enteresan bilgiler verilmektedir.”
‘Tarihin en değerli belgelerinden’
Tarihçiler, Nutuk’u, “Cumhuriyet tarihinin en kıymetli siyasi belgesi” olarak nitelendirir.
Şevket Süreyya Aydemir: Nutuk ne tarih, ne hatıradır. Büyük Nutuk, en gerçek manasıyla tarihi pahada siyasi bir vesikadır.
Sabahattin Selek: Atatürk, Nutuk’u bitirirken söylemiş olduği üzere nitekim millete hesap vermiştir. Lakin bu, o denli bir hesap veriştir ki, bir ihtilalci idrakiyle başından sonuna kadar, karşı kuvvetler ve fikirleri yıkmaya, mahkûm etmeye dayanır. Bir benzetme yapmak gerekirse 15-20 Ekim 1927 günlerinde; Atatürk savcı, Nutuk iddianame, Kongre heyet, memleket ve dünya kamuoyu da dinleyicidir.
Dilbilimci Emin Özdemir de, “Nutuk’un Anlatım Örüntüsü’’ başlıklı yazısında, Nutuk’un düşündürme ve duygulandırma niteliklerine şu biçimde dikkati çekiyor: ‘’Nutuk’un anlatım örüntüsünde bu iki başat niteliği, düşündürme ve duygulandırma niteliğini açıkça nazaranbiliriz. bu biçimdece Bağımsızlık Savaşımızın ortasından gelen, bu savaşın ağır yükünü taşımış olanlarla, bu savaşa katılmamış olanları Nutuk’unun coşkulu havası ortasında birleştirir.”
YARIN: NUTUK’TAN…
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal, Nutuk’unu vermek için 15 Ekim 1927 Cumartesi saat 10.00’a hakikat Kongre’nin toplanacağı Büyük Millet Meclisi’ne gelişinde askerî merasimle karşılanır. Biraz dinlenen Mustafa Kemal, saat tam 10.00’da salona girer. Lacivert bir kadro elbise giyen Mustafa Kemal, her zamanki üzere epey şıktır; alkışlar içinde kürsüye geldiğinde başıyla hafifçeçe salondakileri selamlar ve “Efendiler, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın büyük kongresini açıyorum. Fırkamız, geçen ıstırap yıllari ortasında milletimizin hayatı ve gururu için gösterdiği yüksek azim ve iradenin mümessili olarak bundan dokuz sene evvelden meydana çıkmıştı. Bütün Anadolu ve Rumeli’ye şâmil olmak üzere birinci genel kongremiz Sivas‘ta aktedilmişti” diye bir sunuş yapar.
‘Zorunlu bir bakılırsav’
Başlangıç niteliğindeki bu sunuş, Nutuk metninde yer almaz. O günkü gazetelerde yayımlanan bu konuşma, sonrasındasında Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri’ne alınır. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, özetle şunları kaydeder: “Bugün açılışıyla övünç duyduğum Büyük Kongremiz, Sivas Kongresi’nden daha sonra teşkilatımızın ikinci büyük kongresi oluyor. Gelecek için en yanlışsız olan ve memleketin gereksinimlerine en uygun kararlara ulaşmaya çalışacağız. Efendiler, geleceğe ilişkin tedbirler hakkında fikir alışverişinde bulunmadan evvel geçmişe ilişkin olaylar hakkında bildirimlerde bulunmak ve yıllarden beri devam eden çalışmalarımızın ve uygulamalarımızın milletimize hesabını vermek misyonum olduğu inancındayım. Olaylarla dolu olan dokuz yıllık bir devrenin tarihine değinecek bildirilerim ve açıklamalarım uzun sürecektir. Lakin yerine getirilmesi zarurî bir nazaranv olduğuna nazaran beni beğenilen bakılırsaceğinizi ümit ederim.”
Ve Nutuk başlıyor
Mustafa Kemal Paşa’nın elinde, cebinden çıkardığı küçük kırmızı kaplı bir defter vardır; defteri önüne koyar ve “1919 yılı Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım. Genel durum ve görünüş…” diyerek, Nutuk’unu okumaya başlar.
ABD elçisi anlatıyor
Kongre’nin açılışında hazır bulunan ABD’nin Türkiye Cumhuriyeti nezdindeki birinci büyükelçisi Josepp C. Grew, müşahedelerini şöyleki lisana getirir: “Bu toplantıya ilişkin uzun mühletten beri haberler yayınlanıyordu. Zira Cumhurbaşkanı, Türkiye’nin 1919’dan daha sonraki tarihini anlatan 1200 sayfalık bir Nutuk verecek, bu Nutuk’ta dramatik açıklamalar yapılacak ve Türkiye Cumhuriyeti’nin muvaffakiyetleri geniş biçimde anlatılacak… Saat tam 10.00’da alkış tufanı içerisinde Gazi, birdenbire salona girdi, kürsüdeki yerini aldı ve oturumu açtı. Kısa bir açış konuşmasından daha sonra kürsüden inerek milletvekilleri içinde bir yere oturdu ve bu sırada İsmet Paşa kürsüye gelerek, galiba isim çekme adabı ile Başkanlık Divanı üyelerini seçtirdi. daha sonra Mustafa Kemal, İsmet Paşa’nın oturduğu kürsünün altında bulunan diğer bir kürsüye gelerek Nutuk’unu okumaya başladı. Başlangıçta sesi zayıf çıkıyordu, lakin gitgide güçlendi. İnce ancak fazlaca müzikal bir sesi var, güzel okuyor. Vesikalbazı birtakım geldiğinde bunları, Millet Meclisi Başkanlık Divanı Kâtibi Ruşen Eşref Bey’e (Ünaydın) verip okutuyordu. Sık sık alkışlar yükselmekteydi…”
‘Gençliğe Hitabe’ kısmını okurken gözünden yaş akar
Nutuk, basında ve kamuoyunda geniş ilgi görür. Gazeteler, günü gününe özetler verir. Yurdun her yerinden vatandaşlardan Atatürk’e gönderilen bağlılık ve onay ileten telgraf ve mektuplar, Ankara’da Hâkimiyeti Ulusala gazetesinde yayımlanır. Atatürk, Nutuk’unu “Bugün ulaştığımız sonuç, yüzsenelerdan beri çekilen ulusal yıkımların yarattığı uyanıklığın ve bu sevgili yurdun her köşesini sulayan kanların karşılığıdır. Bu kararı, Türk gençliğine kutsal bir armağan olarak bırakıyorum” diyerek başladığı ve bir nevi siyasi vasiyetnamesi niteliğindeki, “Gençliğe Hitabı” ile bitirir.
Kongreyi izleyenlerden Mehmet Asım (Us) ve Yusuf Akçura’nın o günlerde yayınlanan yazılarına bakılırsa, Atatürk, Gençliğe Hitab’ını okurken, kürsüde heyecanına hâkim olamaz, eli titrer ve gözlerinden yaşlar akar.
Prof. Afet İnan, Atatürk’ün bu kısmı yakın etrafına okuduğu akşam da iki damla gözyaşını etrafındakilerden gizleyemediğini söyler. Prof. İnan, o ortamı şu biçimde anlatır: “O, Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceği üzerinde duruyordu: ‘Tarihi yaşadığımız üzere yazdık, ancak geleceği Cumhuriyet’e inananlara, onu koruyanlara ve yaşatacak olanlara emanet etmek gerekiyordu’ diyordu.”
15 Ekim 1927 tarihindeki Hakimiyeti Ulusala gazetesi (küçük foto) Mustafa Kemal Atatürk’ün saat 10.00’da Cumhuriyet Halk Fırkası’nın kongresinin açılışını yapacağını duyuruyor.
Biroldukca lisana çevrilerek basıldı
Türkiye’de, Mustafa Kemal Atatürk’ün tarihi yaşadığı üzere yazdığı “Büyük Nutuk”un İngilizce, Almanca, Fransızca baskıları dâhil olmak üzere epeyce sayıda baskıları yapıldı. Yurt haricinde ise Almanca, Fransızca, İngilizce, Rusça ve İtalyancaya çevrildi. Atatürk ve Nutuk üzerine araştırmalarıyla tanınan Sami N. Özerdim’in “Nutuk’un Çeşitli Baskıları ve Düşündürdükleri” ismini taşıyan yazısına göre Nutuk, yurt haricinde birinci kere 1928 yılında Almanya’da “Die Neue Türkei” (Yeni Türkiye) ismiyle basıldı. Almanca çevirisinin önsözünde şöyleki denilir: “Dört yüz yıllık Türk tarihli büyük bir olayın hesabı verilmekte ve kurtarıcının halkını gaflet ve çöküntüden, özgürlük ve güce ulaştırmak yolunda onun bahtını eline almaya mecburî hissettiği günden itibaren yaptıkları anlatılmaktadır.”
Türk ihtilalinin yolu
Nutuk’un 1929 yılında Rusya’da basılan çevirisi, “Put Novoy Turtsii: Yeni Türkiye’nin Rolü” ismini taşır. Rusça çevirisinin ön kelamında ise şu görüşlere yer verilir: “Bu eser, Türkiye’nin bu vakit kadar öğrenilmemiş ulusal kurtuluş uğraşı tarihine ilişkin bir epey enteresan bilgi ihtiva etmektedir. Emperyalist devletlerin Türkiye’ye karşı güttükleri politikayı aydınlatan bilgilerle özellikle bugüne kadar az bilinen; Türkiye’nin Lozan’da yaptığı diplomatik uğraşa ilişkin dokümanlar büyük kıymet taşımaktadır. Yapıtın bu kısmı son derece pahalıdır… çok büyük askerî bir sima ve stratej olan Mustafa Kemal’in deklare ettiğı bu bilgiler, Türk Devrimi’nin gelişme yolunu tanımak ve anlamak için özel bir tartı taşırlar. TGericilikle uğraş ve bütün İslam ülkeleri için değerli olan, halifeliğin kaldırılması üzere temelli ıslahatlara dair epey enteresan bilgiler verilmektedir.”
‘Tarihin en değerli belgelerinden’
Tarihçiler, Nutuk’u, “Cumhuriyet tarihinin en kıymetli siyasi belgesi” olarak nitelendirir.
Şevket Süreyya Aydemir: Nutuk ne tarih, ne hatıradır. Büyük Nutuk, en gerçek manasıyla tarihi pahada siyasi bir vesikadır.
Sabahattin Selek: Atatürk, Nutuk’u bitirirken söylemiş olduği üzere nitekim millete hesap vermiştir. Lakin bu, o denli bir hesap veriştir ki, bir ihtilalci idrakiyle başından sonuna kadar, karşı kuvvetler ve fikirleri yıkmaya, mahkûm etmeye dayanır. Bir benzetme yapmak gerekirse 15-20 Ekim 1927 günlerinde; Atatürk savcı, Nutuk iddianame, Kongre heyet, memleket ve dünya kamuoyu da dinleyicidir.
Dilbilimci Emin Özdemir de, “Nutuk’un Anlatım Örüntüsü’’ başlıklı yazısında, Nutuk’un düşündürme ve duygulandırma niteliklerine şu biçimde dikkati çekiyor: ‘’Nutuk’un anlatım örüntüsünde bu iki başat niteliği, düşündürme ve duygulandırma niteliğini açıkça nazaranbiliriz. bu biçimdece Bağımsızlık Savaşımızın ortasından gelen, bu savaşın ağır yükünü taşımış olanlarla, bu savaşa katılmamış olanları Nutuk’unun coşkulu havası ortasında birleştirir.”
YARIN: NUTUK’TAN…