Hakkında birfazlaca şey yazıp çizdiğimiz Ada Lovelace mimarisi ve GeForce RTX 40 serisi ekran kartlarının yıl sonuna kadar gelmesini bekliyoruz. NVIDIA muhtemelen resmi duyurusunu Eylül-Ekim civarında yapacak. Şirketin uzun vakittir iki yılda bir yeni mimari tanıttığını biliyoruz ve o yıl geldi çattı.
Mevcut Ampere mimarisi ve RTX 30 serisi ekran kartları büyük ilgi gördü. Yeşil ekip vakit ortasında üst jenerasyondan aşağıya hakikat yeni GPU modelleri piyasaya sürdü. Pandemi periyodunda donanımlara olan talep bir çok artarken kripto para madenciliği işlerin rengini düzgünce değiştirdi. Bu süreçte tüm donanımların yanı sıra bilhassa ekran kartlarının fiyatı inanılmaz derecede arttı. her neyse ki fiyatlar son periyotta olağanlaşma yoluna girdi ve stoklar her geçen gün uyguna gidiyor.
NVIDIA’nın Ada mimarisiyle ilgili son devirde birfazlaca söylenti dolaşıyor. NVIDIA bu hususta her zamanki üzere ser verip sır vermiyor. Şirket kısa müddet evvel Hopper mimarisini ve bilgi merkezleri için tasarladığı H100 GPU’sunu piyasaya sürdü. Oyuncuların eline ulaşacak GeForce serisi kartlarda ise yeni Ada mimarisi kullanılacak. Artık yeni mimari ve yaklaşan ekran kartları hakkında bildiğimiz ve beklediğimiz her şeyi bir ortaya getirelim.
birinci vakit içinderda dökümhanelerden bahsedelim. NVIDIA’nın TSMC ile birlikte çalışacağından neredeyse eminiz, lakin bu bahiste resmi bir doğrulama çabucak hemen yok. Ada mimarisini temel alan GPU’lar, Tayvanlı devin 5nm (N5) yahut 4nm (N4) üretim teknolojilerinden birini kullanacak. Bu vakte kadar birfazlaca kere 5nm üretiminin kullanılacağından bahsedildi ancak şirketin 4nm sürecini benimseyeceğini düşünen kimi kaynaklar da var.
Hopper GPU’lar özel bir TSMC 4N üretim teknolojisi kullanılarak inşa edildi. Bunun TSMC’nin sunduğu genel N4 (4nm) süreciyle karşılaştırılmaması gerekiyor ve NVIDIA için özel bir üretim üretim teknolojisi kullanılıyor. Sonuç olarak şirketin tıpkı tekniği GeForce GPU’larında benimseme ihtimali var.
NVIDIA’nın Hopper H100’ü, şirketin Ada mimarisiyle hangi yola gidebileceğine dair ipuçları veriyor. Transistör sayıları şimdilik en düzgün iddia metodu. Geçmişteki A100 GPU 56 milyar transistör barındırıyordu. Yeni kuşak Hopper H100 ise tam 80 milyar transistöre mesken sahipliği yapıyor.
Şirket, mevcut GA102 GPU’su ile transistör sayılarını iki katına çıkarmıştı. Bu GPU’nun RTX 3080 ve RTX 3090 serilerinde kullanıldığını ek olarak not düşelim. Yakında gelecek olan AD102 GPU’nun pek büyük boyutlara sahip olacağını duymuştuk. ötürüsıyla transistör sayısında ve CUDA çekirdeklerinin ölçüsünde kıymetli artışlar görmeyi bekliyoruz.
Şimdiye kadar sızdırılan bilgilere nazaran amiral gemisi “AD102” GPU tam bir canavar olacak. bir daha bu silikonu RTX 4080 ve RTX 4090 üzere üst seviye modellerde bakılırsaceğiz. Mevcut Ampere GPU’lardan fazlaca daha fazla SM ve çekirdek sunulacak. Nihayetinde ise performansta kayda bedel, tatmin edici artışlar yaşanacak.
Örneğin RTX 3080, piyasaya sürüldüğünde RTX 2080 Ti’den yaklaşık %30 daha süratliydi. RTX 3090 ise GPU hudutlarını zorladığında buna %15 performans yararı daha ekledi.
CPU tarafına da değinelim. Mevcut Ampere ekran kartlarından güzel bir randıman alabilmek için kuvvetli işlemcilere gereksinimimiz var. Yaklaşan Ada mimarisini temel alan RTX 4000 serisi ekran kartlarıyla sistem kurmak isteyenler ise çok kuvvetli yongalara gereksinim duyacak.
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[TD][TD][TD][TD][TD] [/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[TD][TD][TD][TD][TD] [/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[TD][TD][TD][TD][TD]
Ada GPU’larla ilgili en dikkat alımlı değişiklik, mevcut Ampere jenerasyonuna kıyasla SM sayısı. En zirve modele bakarsak, AD102 potansiyel olarak GA102’den %71 daha fazla SM taşıyabilir. Mimaride değerli gelişmeler olmadığını var iseydığımızda bile performansta büyük bir artış yaşanması mümkün.
Bu yalnızca grafikler için değil, öteki bileşenler için de geçerli olacak. Tensor çekirdekleri birfazlaca uygulamada fonksiyon sağlıyor. 2 GHz’e yakın süratte çalışan tam bir AD102 GPU kalıbı, FP16’da 590 TFLOPS’a kadar derin öğrenme/AI hesaplama gücüne sahip olabilir. RTX 3090 Ti’deki GA102, yaklaşık 321 TFLOPS FP16 performansı sunuyor. Bu fark çekirdek sayılarına ve saat suratlarına göre değişebilir, lakin teorik olarak %84’lük bir artıştan bahsediliyor. Ayrıyeten benzeri performans hasılatları ışın izleme tarafında da geçerli olmalı.
tıpkı vakitte, NVIDIA RT ve Tensör çekirdeklerinin yeni bir kuşağını hayata geçirebilir. Ampere mimarisiyle bir arada RT çekirdeği başına performans Turing’e kıyasla yaklaşık %75 artmıştı. İşin doğrusu bu derece büyük farklar beklemiyoruz, fakat RT ve Tensör çekirdeklerinde %25-50 civarında bir performans artışı yapılabilir.
Ampere mimarisini temel alan GPU’lar bildiğiniz üzere Samsung Foundry’nin 8N sürecinden geçiyor. NVIDIA’nın TSMC 4N (veya 5N) teknolojilerinden birine geçmesi bile başlı başına kâfi. bu biçimdelikle grafik işlemcilere daha fazla çekirdek eklenebilir ve frekans suratları değerli ölçüde artabilir. Nihayetinde ise bizleri tatmin edecek ve senelerca kâfi olabilecek performans artışları sağlanması sıkıntı olmasa gerek.
Üstteki tabloda kimi SM ve CUDA pahaları bakılırsabilirsiniz. Lakin NVIDIA randımanı artırmak için çiplerin bir kısmını devre dışı bırakabilir. Örnek olarak Hopper H100 144 potansiyel SM’ye sahip. Fakat SXM5 modelinde sırf 132 SM etkinleştirilirken, PCIe 5.0 kartında 114 SM faal biçimde.
çabucak hemen nasıl yapılandırıldığını bilmediğimiz için Ada GPU’lardaki ROP kıymetlerinden emin değiliz. NVIDIA, Ampere ile ROP’ları GPC’lere, yani Grafik Sürece Kümeleri’ne (Graphics Processing Clusters) bağladı. Her GPC, çiftler halinde devre dışı bırakılabilen makul sayıda SM (Streaming Multiprocessor) içeriyor. SM’lerin sayısını bilsek bile, bunların GPC’lere nasıl bölündüğünü bilmiyoruz.
144 SM’li AD102’yi örnek alalım. Bu GPU her biri 12 SM’lik 12 GPC, her biri 18 SM’li 8 GPC yahut her biri 16 SM’lik 9 GPC ile inşa edilebilir. Öteki olasılıklar da var, lakin yeşil grubun mühendislerinin tercihini vakit içinde nazaranceğiz.
Bilgi merkezlerinde kullanılacak olan Hopper H100, her biri 18 SM’den oluşan 8 GPC kümesine sahip. Bu AD102 için de makul bir yapılandırma üzere görünüyor. Yalnızca HBM3 bellekler kullanılmayacak ve odakta derin öğrenme değil, oyunlar olacak.
Öte yandan AD102’nin devasa bir çip olacağını belirten söylentiler yanlışsız olabilir. NVIDIA, RTX A6000 üzere A serisi yongalarla kanıtlandığı üzere tüketici ve profesyonel pazarlar için farklı silikon üretmiyor. RTX A6000, RTX 3080 ve 3090 Ti ile tıpkı GA102 çipini kullanıyor. Ek olarak yalnızca şoförlerde birkaç ekstra özellik açık. Işın izleme, oyun dünyasının yanı sıra profesyonel pazar için epey değerli. Bu niçinle daha fazla RT çekirdeği kullanmak, üç boyutlu sürece işiyle uğraşan profesyoneller için bir nimet olacak.
Çeşitli Ada GPU’lar, AI (yapay zeka) ve ML (makine öğrenimi) algoritmalarını çalıştıran çıkarım platformları için de kullanılacak, bu da bir daha daha fazla Tensör çekirdeği ve hesaplamanın kullanılabileceği manasına geliyor. Sonuç olarak NVIDIA, GPU’larında kullanacağı SM ölçülerini belirlemedilk evvel her şeyi uygunca ölçüp biçecek. Amiral gemisi modelde 144 SM’nin tam olarak faal olduğunu, nihayetinde ise 18432 CUDA çekirdeğini bir ortada bakılırsabiliriz.
Micron, kısa müddet evvel 24 Gbps’ye kadar süratlerde çalışan GDDR6X bellek üretimi için mesai harcadığını duyurdu. Şu anda en kuvvetli kart olan RTX 3090 Ti ise 21 Gbps sürate ulaşabilen bellekler kullanıyor. NVIDIA ayrıyeten şu anda GDDR6X kullanan tek şirket. Bu da çabucak 24 Gbps GDDR6X belleklerin ne vakit kullanılacağı sorusunu gündeme getiriyor.
Micron muhtemelen yakında RTX 40 serisi için 24 Gbps bellekler üretmeye başlayacak. Daha düşük düzeyli GPU’ların GDDR6X yerine GDDR6’ya bağlı kalma mümkünlüğü daha yüksek. GDDR6 belleklerde ise tepe 18 Gbps düzeyinde.
Grafik işlemciler, vaat edilen performans ölçüsünü gerçekleştirmek için orantılı olarak ölçeklendirilen bant genişliğine ve hesaplama gücüne muhtaçlık duyar. Örneğin RTX 3090 Ti, 3090’dan %12 daha fazla sürece gücü sunuyor. Daha yüksek saat suratına sahip bellek, %8 daha fazla bant genişliği sağlayabiliyor. var iseyımsal bir RTX 4090 ise RTX 3090 Ti’den yaklaşık %80 daha fazla hesaplama gücüne sahip olabilir. Lakin kelam konusu bellekler olduğunda sırf %14 daha fazla bent genişliği sunacağını varsayım edebiliriz.
Bellek bant genişliği gereksinimini azaltmanın olağanüstü bir yolu, onlarca yıldır bilinen ve kullanılan bir tekniğe dayanıyor. Bir çipe daha fazla önbellek eklerseniz, GPU bilgilere daha süratli erişir ve bu da performansa olumlu tesir eder. Öbür bir deyişle, ekran kartının kalbinde yer alan GPU, GDDR6/GDDR6X belleklerden daha az data çekmek zorunda kalır.
AMD’nin Infinity Cache teknolojisi, RDNA 2 yongalarının temelde daha az ham bant genişliği ile daha fazla süreç yapılmasına müsaade verdi. Sızdırılan birtakım bilgiler ise NVIDIA’nın misal bir yaklaşım izleyeceğini, önbellek ölçülerini değerli ölçüde artıracağını gösteriyor.
AMD, Navi 21 GPU’da 128 MB, Navi 22’de 96 MB, Navi 23’te 32 MB ve Navi 24’te 16 MB olmak üzere yüksek L3 önbellek tahlilleri kullanıyor. Şaşırtan bir biçimde, daha küçük 16 MB önbellek bile bellek alt sistemi için mükemmeller yaratıyor. Radeon RX 6500 XT genel manada sınıfta kaldı, lakin temelde neredeyse iki katı bellek bant genişliğine sahip kartlara ayak uyduruyor.
NVIDIA RTX 40 GPU’lar, Ampere tabanlı RTX 30 serisine kıyasla 90 MB’a kadar daha fazla olan 96 MB’a kadar L2 önbellek ile donatılacak. Gelen datalar, “Ada” GPU’ların 64-bit bellek veriyolu başına 16 MB önbelleğe sahip olacağını, 32-bit bellek başına ise 512 KB ile Ampere mimarisine göre kıymetli artışlar sağlayacağını doğruluyor.
Bu bilgilere göre AD102 kod isimli amiral gemisi Ada Lovelace GPU 96 MB önbelleğe sahip olacak. AD103 ve AD104 64 MB, AD106 ve AD107 ise sırasıyla 48 MB ve 32 MB önbellek ile desteklenecek.
Artık hoşunuza gitmeyecek bahse gelelim: güç tüketimi. Igor’s Lab’den Igor, RTX 4000 serisi ekran kartlarının 600W TBP (Tipik Kart Gücü) düzeyleriyle rekora koşacağını söylemişti. Bu birinci bakışta şaşırtan geliyor, lakin özel soğutmalı modellerle birlikte 600W’ı aşan toplam güç tüketim bedelleri görürseniz şaşırmayın. Igor ayrıyeten bu savlarını kimi argümanlarla destekliyor.
NVIDIA grafik kartları uzun yıllar boyunca 250W’a yakın düzeylerde gezindi. Ampere ile birlikte RTX 3090 ekran kartında 350W TDP’ye süratli bir zıplama gördük. Şirket ayrıyeten Hopper H100 özelliklerini açıklarken aslında birtakım sinyaller verdi.
Daha küçük bir üretim teknolojisine karşın, SXM varyantında H100’ün TDP’si A100 SXM modülleri için 400W’a kıyasla 700W’a yükseltildi. Bu iş yüküne bağlı olarak %50 ile %500 içinde değişen geliştirmeler için %75 daha fazla güç demek. Genel olarak performansın NVIDIA A100’den iki ila üç kat daha süratli olması bekleniyor lakin güç tüketimi bir çok arttı.
Teknoloji devi daha sonrasında RTX 3090 Ti ekran kartını piyasaya sürdü. GeForce RTX 3090 Ti referans model, tüketici sınıfında güç tüketimini öteki bir boyuta taşıyarak 450W hududu ile bir arada geliyor. Belli özel soğutmalı ekran kartlarında ise bu bedel 550W’a kadar uzanabiliyor.
Uzun lafın kısası, 600W ve hatta daha yüksek seviyeler görmemiz kuvvetle olası. Referans kartlarda azamî güç kullanması büyük olasılıkla 600W olacak, lakin şimdiden birtakım yeni kuşak üçüncü taraf sürat aşırtmalı kartların çift 16 pinli güç konektörleri ile gelebileceği konuşuluyor.
Bu yılın sonunda piyasaya çıkacak olan “Ada Lovelace” mimarisinin PCIe Gen5 arayüzüyle geleceği söyleniyordu. Lakin görünüşe nazaran durum bu biçimde olmayacak. Birtakım muteber kaynaklara nazaran yeni kuşak AD102 GPU, PCIe Gen4 kontağına güvenecek. Açıkçası bu bir eksiklik değil çünkü PCIe 4.0 irtibatı ekran kartları için çok kâfi ve rastgele bir darboğaza yol açmayacağını belirtelim.
RTX 40 serisi, devasa yükseklikte ihtimalle yeni yeni yaygınlaşmaya başlayan 12+4-pin (12VHPWR) güç konnektörüyle bir arada gelecek. Intel ATX12V v3.0 standardının tüm bilgilerina bu makalemizde değinmiştik.
ATX 3.0/PCIe 5.0 güç konnektörü, harici bir ekran kartına 150W ila 600W içinde güç sağlayabilecek. ATX 3.0 spesifikasyonuna uygun güç kaynakları 2022 yılı boyunca piyasaya çıkmaya devam edecek. Yeni standart, 600W’a kadar güç sağlayabilen yeni 12 pinli 12VHPWR konnektörünü içeriyor. Ayrıyeten yeni konnektöre sanayi ortasında PCIe 5.0 ismi de veriliyor. Bu noktada yeni standardın kablo idaresini kolaylaştırabileceğini söyleyebiliriz çünkü birkaç 8 pinli güç konnektörü yerine tek bir 12/16 pin kâfi.
Yeni jenerasyon NVIDIA GPU’ların isimlendirmesi hakkında kesin bir bilgi yok. Son birkaç jenerasyonun oluşturduğu yola bağlı kalarak daima “RTX 40” isimlendirmesini kullanıyoruz. “RTX” isminin tıpkı kalacağı kesin, fakat düşük bir ihtimal de olsa serinin isimlendirmesinde değişiklik bakılırsabiliriz.
Kısa ve öz bir karşılık verecek olursak, RTX 40 serisi pek değerliye mal olacak. NVIDIA, Ampere ailesini bir dizi finansal modelle başlattı ve bu kararların pandemi periyodu için büsbütün yanlış olduğu kanıtlandı. Gerçek satış fiyatları fırladı ve karaborsacılar vurgun yapmaya devam etti.
Kripto para madencileri, grafik kartları için önerilen liste fiyatına kıyasla birkaç kat fazla ölçüler ödemekten çekinmedi. Hala GPU meblağları yüksek, lakin âlâ haber şu ki GPU fiyatları düşüyor.
Çip meblağlarının artması, üretim maliyetleri ve biroldukça niçinden dolayı büyük olasılıkla RTX 40 serisi ile fiyatlar artacak. RTX 3090 Ti, 1999 dolar üzere yüksek bir bedelle çıkış yapmıştı. Tahminen NVIDIA, Titan markasını Ada mimarisi için bir daha diriltecek.
Öte taraftan şirketin tüm GPU üretimini direkt Ada mimarisine kaydırması beklenmiyor. Bilhassa Samsung Foundry’nin 8N üretimi için rekabet eden diğer GPU yahut CPU olmadığı için RTX 30 serisi GPU’ların pek uzun bir süre üretildiğini goreceğiz. NVIDIA, TSMC’den alabileceği tüm mevcut kapasiteyi kullanarak ve gerekirse RTX 30 kartlarının meblağlarını düşürerek piyasaya liderlik etmeye devam edecek.
Şirketin CFO’su Colette Kress, Teknoloji, Medya ve Telekom Konferansı’nda bazı açıklamalar yapmıştı. Kress, COVID-19 salgını ve alevlendirdiği tedarik zinciri problemlerinin şirkete hem RTX 30 birebir vakitte RTX 20 serisi kartları satma fırsatı verdiğini söylemiş oldu. Gerçekten RTX 30 serisi Ampere ekran kartlarının uzun mühlet pazarda kalması mümkün görünüyor.
“Bunu oyuncularımıza daha fazla tedarik sağlamak için yapıyoruz ve gelecekte bu biçimde bir şeyin devam ettiğini bakılırsabiliriz. Ampere ile başarılı oldu ve ilerledikçe goreceğiz.”
RTX 40 serisi “Ada” GPU’ların piyasaya sürülmesi için her vakit Eylül ayını işaret ediyoruz. Fakat birinci Ada kartları buzdağının sadece görünen kısmı olacak. NVIDIA, RTX 3080 ve RTX 3090 modellerini Eylül 2020’de piyasaya sürdü. RTX 3070 bir ay gecikmeyle geldi, akabinde RTX 3060 Ti bir daha bir ay daha sonra tanıtıldı. RTX 3060, 2021 Şubat ayının sonlarına kadar çıkmadı. GPU üreticisi akabinde Haziran 2021’de RTX 3080 Ti ve RTX 3070 Ti ile seriyi yeniledi. Bütçe dostu RTX 3050’yi uzun müddet bekledik ve Ocak 2022’de fakat piyasaya çıktı. Son olarak amiral gemisi el değiştirdi ve RTX 3090 Ti, Mart 2022’nin sonunda piyasaya sürüldü.
Yeni kuşak için misal bir yaklaşım bekliyoruz lakin şirket stratejilerinde olağan olarak kimi farklılıklar olabilir. Bütçe odaklı AD106 ve AD107 tabanlı GPU’lar muhtemelen 2023 yılına kadar sarkacak. NVIDIA ayrıyeten GTX 1660 ve GTX 1650 serisinin yerini alabilecek uygun fiyatlı kimi RTX ekran kartları düşünebilir.
Birinci lansmandan yaklaşık bir yıl daha sonra Ada modellerinde kaçınılmaz olarak bir yenileme olacak. Bunlar bir daha her vakit olduğu üzere “Ti” yahut “SUPER” ekiyle birlikte raflara ulaşacak. Son bir hatırlatma olarak, Nisan sonlarına hakikat gelen bir bilgiye bakılırsa Ada Lovelace GPU’lar şu anda NVIDIA ve üretim ortakları tarafınca testlerden geçiyor.
NVIDIA, uzun bir müddetdir ekran kartı pazarında baskın bir oyuncu oldu. GPU devi, toplam GPU pazarının kabaca %80-85’lik dilimini denetim ediyor. Işın izleme ve DLSS üzere öncü teknolojiler ise elbet yeşil grubun elini güçlendirdi.
birebir vakitte, bilimsel araştırma ve başka hesaplamalı iş yükleri için yapay zeka ve hesaplamanın ehemmiyeti daima artmaya devam ediyor. GPU’lar bu süreçlerde kıymetli rol oynarken Intel’in de ortalarında bulunduğu fazlaca sayıda öbür şirket bölüme girmenin yollarını arıyor. Durdurulan Larrabee projesini saymazsak, Intel 90’ların sonlarından beri özel bir grafik kartı için teşebbüste bulunmadı. Mavi dev bu defa Intel Arc ismiyle önemli bir adım attı ve birinci vakit içinderda taşınabilir pazara yöneldi.
Intel, dizüstü bilgisayarlarda kullanılacak grafik işlemcileri için Arc 3, Arc 5 ve Arc 7 olmak üzere üç farklı seriye yer verdi. Çok yakında masaüstü ekran kartlarını kullanma fırsatı bulacağız. Sonuç olarak grafik pazarına değerli bir isim dahil oluyor. Ayrıyeten bu isim “Intel” üzere bir teknoloji devi.
Arc Alchemist ekran kartları makul bir boyuta kadar NVIDIA ve AMD kartlara rakip olacak. Lakin birinci etapta RTX 4080/4090 üzere üst seviye ekran kartlarına bir rakip beklemiyoruz. Battlemage ve daha sonraki jenerasyonlarda ise Intel’in tüm segmentlerde daha fazla kelam sahibi olduğunu bakılırsabiliriz.
AMD de yerinde saymayacak ve RDNA 3 mimarisini 2022 yılı içerisinde duyuracağını doğrulamıştı. Kırmızı ekibin TSMC’nin N5 teknolojisine geçmesini bekliyoruz, yani NVIDIA ile tıpkı yahut hayli misal bir üretim tekniğinden yararlanacaklar.
NVIDIA’nın şu anda AMD’nin RX 6000 serisi kartlarına kıyasla fazlaca daha üstün ışın izleme performansı sunduğuna kuşku yok. Fakat AMD bu bahisteki eksiklerinin farkında olmalı ve yeni Radeon RX 7000 serisiyle kıymetli bir atılım yapma vakti geldi. Bu ortada Intel’in birinci jenerasyondan ışın izleme dayanağı sunacağını, kartların DirectX 12 Ultimate logosu taşıyacağını not olarak düşelim.
Geride kalan iki yıl boyunca GPU kıtlığı ve yüksek fiyatlarla gayret ettik. 2022 yılı ile birlikte grafik pazarı bir daha şekillenecek üzere görünüyor. Umuyoruz ki yeni mimariler ile bir arada kartlara ulaşmak daha kolay olur ve fiyatlar geri çekilmeye devam eder.
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
Mevcut Ampere mimarisi ve RTX 30 serisi ekran kartları büyük ilgi gördü. Yeşil ekip vakit ortasında üst jenerasyondan aşağıya hakikat yeni GPU modelleri piyasaya sürdü. Pandemi periyodunda donanımlara olan talep bir çok artarken kripto para madenciliği işlerin rengini düzgünce değiştirdi. Bu süreçte tüm donanımların yanı sıra bilhassa ekran kartlarının fiyatı inanılmaz derecede arttı. her neyse ki fiyatlar son periyotta olağanlaşma yoluna girdi ve stoklar her geçen gün uyguna gidiyor.
NVIDIA’nın Ada mimarisiyle ilgili son devirde birfazlaca söylenti dolaşıyor. NVIDIA bu hususta her zamanki üzere ser verip sır vermiyor. Şirket kısa müddet evvel Hopper mimarisini ve bilgi merkezleri için tasarladığı H100 GPU’sunu piyasaya sürdü. Oyuncuların eline ulaşacak GeForce serisi kartlarda ise yeni Ada mimarisi kullanılacak. Artık yeni mimari ve yaklaşan ekran kartları hakkında bildiğimiz ve beklediğimiz her şeyi bir ortaya getirelim.
birinci vakit içinderda dökümhanelerden bahsedelim. NVIDIA’nın TSMC ile birlikte çalışacağından neredeyse eminiz, lakin bu bahiste resmi bir doğrulama çabucak hemen yok. Ada mimarisini temel alan GPU’lar, Tayvanlı devin 5nm (N5) yahut 4nm (N4) üretim teknolojilerinden birini kullanacak. Bu vakte kadar birfazlaca kere 5nm üretiminin kullanılacağından bahsedildi ancak şirketin 4nm sürecini benimseyeceğini düşünen kimi kaynaklar da var.
Hopper GPU’lar özel bir TSMC 4N üretim teknolojisi kullanılarak inşa edildi. Bunun TSMC’nin sunduğu genel N4 (4nm) süreciyle karşılaştırılmaması gerekiyor ve NVIDIA için özel bir üretim üretim teknolojisi kullanılıyor. Sonuç olarak şirketin tıpkı tekniği GeForce GPU’larında benimseme ihtimali var.
NVIDIA’nın Hopper H100’ü, şirketin Ada mimarisiyle hangi yola gidebileceğine dair ipuçları veriyor. Transistör sayıları şimdilik en düzgün iddia metodu. Geçmişteki A100 GPU 56 milyar transistör barındırıyordu. Yeni kuşak Hopper H100 ise tam 80 milyar transistöre mesken sahipliği yapıyor.
Şirket, mevcut GA102 GPU’su ile transistör sayılarını iki katına çıkarmıştı. Bu GPU’nun RTX 3080 ve RTX 3090 serilerinde kullanıldığını ek olarak not düşelim. Yakında gelecek olan AD102 GPU’nun pek büyük boyutlara sahip olacağını duymuştuk. ötürüsıyla transistör sayısında ve CUDA çekirdeklerinin ölçüsünde kıymetli artışlar görmeyi bekliyoruz.
Şimdiye kadar sızdırılan bilgilere nazaran amiral gemisi “AD102” GPU tam bir canavar olacak. bir daha bu silikonu RTX 4080 ve RTX 4090 üzere üst seviye modellerde bakılırsaceğiz. Mevcut Ampere GPU’lardan fazlaca daha fazla SM ve çekirdek sunulacak. Nihayetinde ise performansta kayda bedel, tatmin edici artışlar yaşanacak.
Örneğin RTX 3080, piyasaya sürüldüğünde RTX 2080 Ti’den yaklaşık %30 daha süratliydi. RTX 3090 ise GPU hudutlarını zorladığında buna %15 performans yararı daha ekledi.
CPU tarafına da değinelim. Mevcut Ampere ekran kartlarından güzel bir randıman alabilmek için kuvvetli işlemcilere gereksinimimiz var. Yaklaşan Ada mimarisini temel alan RTX 4000 serisi ekran kartlarıyla sistem kurmak isteyenler ise çok kuvvetli yongalara gereksinim duyacak.
| GPU | AD102 | AD103 | AD104 | AD106 | AD107 |
|---|---|---|---|---|---|
| Üretim | TSMC 4N? | TSMC 4N? | TSMC 4N? | TSMC 4N? | TSMC 4N? |
| Transistör Sayısı | 60B? | 40B? | 30B? | 20B? | 15B? |
| SM / CU | 144 | 84 | 60 | 36 | 24 |
| CUDA Çek. | 18432 | 10752 | 7680 | 4608 | 3072 |
| Tensor Çek. | 576 | 336 | 240 | 144 | 96 |
| RT Çek. | 144 | 84 | 60 | 36 | 24 |
| Boost Frekansı | 1600-2000 MHz | 1600-2000 MHz | 1600-2000 MHz | 1600-2000 MHz | 1600-2000 MHz |
| Toplam L2 Önbellek | 96 MB | 64 MB | 48 MB | 32 MB | 32 MB |
| VRAM Suratı | 21-24 Gbps | 21-24 Gbps | 16-21 Gbps | 16-21 Gbps | 14-21 Gbps |
| Bant Genişliği | 384 | 256 | 192 | 128 | 128 |
| ROP | 128-196? | 112? | 96? | 64? | 48? |
| TMU | 576 | 336 | 240 | 144 | 96 |
| TFLOPS FP32 | 59-73.7 | 34.4-43 | 24.6-30.7 | 14.7-18.4 | 9.8-12.3 |
| TFLOPS FP16 (Tensor) | 472-590 | 275-344 | 197-246 | 118-147 | 79-98 |
| Bant Genişliği | 1008-1152 GBps | 672-768 GBps | 384-504 GBps | 256-336 GBps | 224-336 GBps |
| TDP | td> [TD]td> [TD]td> [TD]td> [TD]td> |
[TD][TD][TD][TD][TD] [/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[TD][TD][TD][TD][TD] [/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
Ada GPU’larla ilgili en dikkat alımlı değişiklik, mevcut Ampere jenerasyonuna kıyasla SM sayısı. En zirve modele bakarsak, AD102 potansiyel olarak GA102’den %71 daha fazla SM taşıyabilir. Mimaride değerli gelişmeler olmadığını var iseydığımızda bile performansta büyük bir artış yaşanması mümkün.
Bu yalnızca grafikler için değil, öteki bileşenler için de geçerli olacak. Tensor çekirdekleri birfazlaca uygulamada fonksiyon sağlıyor. 2 GHz’e yakın süratte çalışan tam bir AD102 GPU kalıbı, FP16’da 590 TFLOPS’a kadar derin öğrenme/AI hesaplama gücüne sahip olabilir. RTX 3090 Ti’deki GA102, yaklaşık 321 TFLOPS FP16 performansı sunuyor. Bu fark çekirdek sayılarına ve saat suratlarına göre değişebilir, lakin teorik olarak %84’lük bir artıştan bahsediliyor. Ayrıyeten benzeri performans hasılatları ışın izleme tarafında da geçerli olmalı.
tıpkı vakitte, NVIDIA RT ve Tensör çekirdeklerinin yeni bir kuşağını hayata geçirebilir. Ampere mimarisiyle bir arada RT çekirdeği başına performans Turing’e kıyasla yaklaşık %75 artmıştı. İşin doğrusu bu derece büyük farklar beklemiyoruz, fakat RT ve Tensör çekirdeklerinde %25-50 civarında bir performans artışı yapılabilir.
Ampere mimarisini temel alan GPU’lar bildiğiniz üzere Samsung Foundry’nin 8N sürecinden geçiyor. NVIDIA’nın TSMC 4N (veya 5N) teknolojilerinden birine geçmesi bile başlı başına kâfi. bu biçimdelikle grafik işlemcilere daha fazla çekirdek eklenebilir ve frekans suratları değerli ölçüde artabilir. Nihayetinde ise bizleri tatmin edecek ve senelerca kâfi olabilecek performans artışları sağlanması sıkıntı olmasa gerek.
Üstteki tabloda kimi SM ve CUDA pahaları bakılırsabilirsiniz. Lakin NVIDIA randımanı artırmak için çiplerin bir kısmını devre dışı bırakabilir. Örnek olarak Hopper H100 144 potansiyel SM’ye sahip. Fakat SXM5 modelinde sırf 132 SM etkinleştirilirken, PCIe 5.0 kartında 114 SM faal biçimde.
çabucak hemen nasıl yapılandırıldığını bilmediğimiz için Ada GPU’lardaki ROP kıymetlerinden emin değiliz. NVIDIA, Ampere ile ROP’ları GPC’lere, yani Grafik Sürece Kümeleri’ne (Graphics Processing Clusters) bağladı. Her GPC, çiftler halinde devre dışı bırakılabilen makul sayıda SM (Streaming Multiprocessor) içeriyor. SM’lerin sayısını bilsek bile, bunların GPC’lere nasıl bölündüğünü bilmiyoruz.
144 SM’li AD102’yi örnek alalım. Bu GPU her biri 12 SM’lik 12 GPC, her biri 18 SM’li 8 GPC yahut her biri 16 SM’lik 9 GPC ile inşa edilebilir. Öteki olasılıklar da var, lakin yeşil grubun mühendislerinin tercihini vakit içinde nazaranceğiz.
Bilgi merkezlerinde kullanılacak olan Hopper H100, her biri 18 SM’den oluşan 8 GPC kümesine sahip. Bu AD102 için de makul bir yapılandırma üzere görünüyor. Yalnızca HBM3 bellekler kullanılmayacak ve odakta derin öğrenme değil, oyunlar olacak.
Öte yandan AD102’nin devasa bir çip olacağını belirten söylentiler yanlışsız olabilir. NVIDIA, RTX A6000 üzere A serisi yongalarla kanıtlandığı üzere tüketici ve profesyonel pazarlar için farklı silikon üretmiyor. RTX A6000, RTX 3080 ve 3090 Ti ile tıpkı GA102 çipini kullanıyor. Ek olarak yalnızca şoförlerde birkaç ekstra özellik açık. Işın izleme, oyun dünyasının yanı sıra profesyonel pazar için epey değerli. Bu niçinle daha fazla RT çekirdeği kullanmak, üç boyutlu sürece işiyle uğraşan profesyoneller için bir nimet olacak.
Çeşitli Ada GPU’lar, AI (yapay zeka) ve ML (makine öğrenimi) algoritmalarını çalıştıran çıkarım platformları için de kullanılacak, bu da bir daha daha fazla Tensör çekirdeği ve hesaplamanın kullanılabileceği manasına geliyor. Sonuç olarak NVIDIA, GPU’larında kullanacağı SM ölçülerini belirlemedilk evvel her şeyi uygunca ölçüp biçecek. Amiral gemisi modelde 144 SM’nin tam olarak faal olduğunu, nihayetinde ise 18432 CUDA çekirdeğini bir ortada bakılırsabiliriz.
Micron, kısa müddet evvel 24 Gbps’ye kadar süratlerde çalışan GDDR6X bellek üretimi için mesai harcadığını duyurdu. Şu anda en kuvvetli kart olan RTX 3090 Ti ise 21 Gbps sürate ulaşabilen bellekler kullanıyor. NVIDIA ayrıyeten şu anda GDDR6X kullanan tek şirket. Bu da çabucak 24 Gbps GDDR6X belleklerin ne vakit kullanılacağı sorusunu gündeme getiriyor.
Micron muhtemelen yakında RTX 40 serisi için 24 Gbps bellekler üretmeye başlayacak. Daha düşük düzeyli GPU’ların GDDR6X yerine GDDR6’ya bağlı kalma mümkünlüğü daha yüksek. GDDR6 belleklerde ise tepe 18 Gbps düzeyinde.
Grafik işlemciler, vaat edilen performans ölçüsünü gerçekleştirmek için orantılı olarak ölçeklendirilen bant genişliğine ve hesaplama gücüne muhtaçlık duyar. Örneğin RTX 3090 Ti, 3090’dan %12 daha fazla sürece gücü sunuyor. Daha yüksek saat suratına sahip bellek, %8 daha fazla bant genişliği sağlayabiliyor. var iseyımsal bir RTX 4090 ise RTX 3090 Ti’den yaklaşık %80 daha fazla hesaplama gücüne sahip olabilir. Lakin kelam konusu bellekler olduğunda sırf %14 daha fazla bent genişliği sunacağını varsayım edebiliriz.
Bellek bant genişliği gereksinimini azaltmanın olağanüstü bir yolu, onlarca yıldır bilinen ve kullanılan bir tekniğe dayanıyor. Bir çipe daha fazla önbellek eklerseniz, GPU bilgilere daha süratli erişir ve bu da performansa olumlu tesir eder. Öbür bir deyişle, ekran kartının kalbinde yer alan GPU, GDDR6/GDDR6X belleklerden daha az data çekmek zorunda kalır.
AMD’nin Infinity Cache teknolojisi, RDNA 2 yongalarının temelde daha az ham bant genişliği ile daha fazla süreç yapılmasına müsaade verdi. Sızdırılan birtakım bilgiler ise NVIDIA’nın misal bir yaklaşım izleyeceğini, önbellek ölçülerini değerli ölçüde artıracağını gösteriyor.
AMD, Navi 21 GPU’da 128 MB, Navi 22’de 96 MB, Navi 23’te 32 MB ve Navi 24’te 16 MB olmak üzere yüksek L3 önbellek tahlilleri kullanıyor. Şaşırtan bir biçimde, daha küçük 16 MB önbellek bile bellek alt sistemi için mükemmeller yaratıyor. Radeon RX 6500 XT genel manada sınıfta kaldı, lakin temelde neredeyse iki katı bellek bant genişliğine sahip kartlara ayak uyduruyor.
NVIDIA RTX 40 GPU’lar, Ampere tabanlı RTX 30 serisine kıyasla 90 MB’a kadar daha fazla olan 96 MB’a kadar L2 önbellek ile donatılacak. Gelen datalar, “Ada” GPU’ların 64-bit bellek veriyolu başına 16 MB önbelleğe sahip olacağını, 32-bit bellek başına ise 512 KB ile Ampere mimarisine göre kıymetli artışlar sağlayacağını doğruluyor.
Bu bilgilere göre AD102 kod isimli amiral gemisi Ada Lovelace GPU 96 MB önbelleğe sahip olacak. AD103 ve AD104 64 MB, AD106 ve AD107 ise sırasıyla 48 MB ve 32 MB önbellek ile desteklenecek.
Artık hoşunuza gitmeyecek bahse gelelim: güç tüketimi. Igor’s Lab’den Igor, RTX 4000 serisi ekran kartlarının 600W TBP (Tipik Kart Gücü) düzeyleriyle rekora koşacağını söylemişti. Bu birinci bakışta şaşırtan geliyor, lakin özel soğutmalı modellerle birlikte 600W’ı aşan toplam güç tüketim bedelleri görürseniz şaşırmayın. Igor ayrıyeten bu savlarını kimi argümanlarla destekliyor.
NVIDIA grafik kartları uzun yıllar boyunca 250W’a yakın düzeylerde gezindi. Ampere ile birlikte RTX 3090 ekran kartında 350W TDP’ye süratli bir zıplama gördük. Şirket ayrıyeten Hopper H100 özelliklerini açıklarken aslında birtakım sinyaller verdi.
Daha küçük bir üretim teknolojisine karşın, SXM varyantında H100’ün TDP’si A100 SXM modülleri için 400W’a kıyasla 700W’a yükseltildi. Bu iş yüküne bağlı olarak %50 ile %500 içinde değişen geliştirmeler için %75 daha fazla güç demek. Genel olarak performansın NVIDIA A100’den iki ila üç kat daha süratli olması bekleniyor lakin güç tüketimi bir çok arttı.
Teknoloji devi daha sonrasında RTX 3090 Ti ekran kartını piyasaya sürdü. GeForce RTX 3090 Ti referans model, tüketici sınıfında güç tüketimini öteki bir boyuta taşıyarak 450W hududu ile bir arada geliyor. Belli özel soğutmalı ekran kartlarında ise bu bedel 550W’a kadar uzanabiliyor.
Uzun lafın kısası, 600W ve hatta daha yüksek seviyeler görmemiz kuvvetle olası. Referans kartlarda azamî güç kullanması büyük olasılıkla 600W olacak, lakin şimdiden birtakım yeni kuşak üçüncü taraf sürat aşırtmalı kartların çift 16 pinli güç konektörleri ile gelebileceği konuşuluyor.
Bu yılın sonunda piyasaya çıkacak olan “Ada Lovelace” mimarisinin PCIe Gen5 arayüzüyle geleceği söyleniyordu. Lakin görünüşe nazaran durum bu biçimde olmayacak. Birtakım muteber kaynaklara nazaran yeni kuşak AD102 GPU, PCIe Gen4 kontağına güvenecek. Açıkçası bu bir eksiklik değil çünkü PCIe 4.0 irtibatı ekran kartları için çok kâfi ve rastgele bir darboğaza yol açmayacağını belirtelim.
RTX 40 serisi, devasa yükseklikte ihtimalle yeni yeni yaygınlaşmaya başlayan 12+4-pin (12VHPWR) güç konnektörüyle bir arada gelecek. Intel ATX12V v3.0 standardının tüm bilgilerina bu makalemizde değinmiştik.
ATX 3.0/PCIe 5.0 güç konnektörü, harici bir ekran kartına 150W ila 600W içinde güç sağlayabilecek. ATX 3.0 spesifikasyonuna uygun güç kaynakları 2022 yılı boyunca piyasaya çıkmaya devam edecek. Yeni standart, 600W’a kadar güç sağlayabilen yeni 12 pinli 12VHPWR konnektörünü içeriyor. Ayrıyeten yeni konnektöre sanayi ortasında PCIe 5.0 ismi de veriliyor. Bu noktada yeni standardın kablo idaresini kolaylaştırabileceğini söyleyebiliriz çünkü birkaç 8 pinli güç konnektörü yerine tek bir 12/16 pin kâfi.
Yeni jenerasyon NVIDIA GPU’ların isimlendirmesi hakkında kesin bir bilgi yok. Son birkaç jenerasyonun oluşturduğu yola bağlı kalarak daima “RTX 40” isimlendirmesini kullanıyoruz. “RTX” isminin tıpkı kalacağı kesin, fakat düşük bir ihtimal de olsa serinin isimlendirmesinde değişiklik bakılırsabiliriz.
Kısa ve öz bir karşılık verecek olursak, RTX 40 serisi pek değerliye mal olacak. NVIDIA, Ampere ailesini bir dizi finansal modelle başlattı ve bu kararların pandemi periyodu için büsbütün yanlış olduğu kanıtlandı. Gerçek satış fiyatları fırladı ve karaborsacılar vurgun yapmaya devam etti.
Kripto para madencileri, grafik kartları için önerilen liste fiyatına kıyasla birkaç kat fazla ölçüler ödemekten çekinmedi. Hala GPU meblağları yüksek, lakin âlâ haber şu ki GPU fiyatları düşüyor.
Çip meblağlarının artması, üretim maliyetleri ve biroldukça niçinden dolayı büyük olasılıkla RTX 40 serisi ile fiyatlar artacak. RTX 3090 Ti, 1999 dolar üzere yüksek bir bedelle çıkış yapmıştı. Tahminen NVIDIA, Titan markasını Ada mimarisi için bir daha diriltecek.
Öte taraftan şirketin tüm GPU üretimini direkt Ada mimarisine kaydırması beklenmiyor. Bilhassa Samsung Foundry’nin 8N üretimi için rekabet eden diğer GPU yahut CPU olmadığı için RTX 30 serisi GPU’ların pek uzun bir süre üretildiğini goreceğiz. NVIDIA, TSMC’den alabileceği tüm mevcut kapasiteyi kullanarak ve gerekirse RTX 30 kartlarının meblağlarını düşürerek piyasaya liderlik etmeye devam edecek.
Şirketin CFO’su Colette Kress, Teknoloji, Medya ve Telekom Konferansı’nda bazı açıklamalar yapmıştı. Kress, COVID-19 salgını ve alevlendirdiği tedarik zinciri problemlerinin şirkete hem RTX 30 birebir vakitte RTX 20 serisi kartları satma fırsatı verdiğini söylemiş oldu. Gerçekten RTX 30 serisi Ampere ekran kartlarının uzun mühlet pazarda kalması mümkün görünüyor.
“Bunu oyuncularımıza daha fazla tedarik sağlamak için yapıyoruz ve gelecekte bu biçimde bir şeyin devam ettiğini bakılırsabiliriz. Ampere ile başarılı oldu ve ilerledikçe goreceğiz.”
RTX 40 serisi “Ada” GPU’ların piyasaya sürülmesi için her vakit Eylül ayını işaret ediyoruz. Fakat birinci Ada kartları buzdağının sadece görünen kısmı olacak. NVIDIA, RTX 3080 ve RTX 3090 modellerini Eylül 2020’de piyasaya sürdü. RTX 3070 bir ay gecikmeyle geldi, akabinde RTX 3060 Ti bir daha bir ay daha sonra tanıtıldı. RTX 3060, 2021 Şubat ayının sonlarına kadar çıkmadı. GPU üreticisi akabinde Haziran 2021’de RTX 3080 Ti ve RTX 3070 Ti ile seriyi yeniledi. Bütçe dostu RTX 3050’yi uzun müddet bekledik ve Ocak 2022’de fakat piyasaya çıktı. Son olarak amiral gemisi el değiştirdi ve RTX 3090 Ti, Mart 2022’nin sonunda piyasaya sürüldü.
Yeni kuşak için misal bir yaklaşım bekliyoruz lakin şirket stratejilerinde olağan olarak kimi farklılıklar olabilir. Bütçe odaklı AD106 ve AD107 tabanlı GPU’lar muhtemelen 2023 yılına kadar sarkacak. NVIDIA ayrıyeten GTX 1660 ve GTX 1650 serisinin yerini alabilecek uygun fiyatlı kimi RTX ekran kartları düşünebilir.
Birinci lansmandan yaklaşık bir yıl daha sonra Ada modellerinde kaçınılmaz olarak bir yenileme olacak. Bunlar bir daha her vakit olduğu üzere “Ti” yahut “SUPER” ekiyle birlikte raflara ulaşacak. Son bir hatırlatma olarak, Nisan sonlarına hakikat gelen bir bilgiye bakılırsa Ada Lovelace GPU’lar şu anda NVIDIA ve üretim ortakları tarafınca testlerden geçiyor.
NVIDIA, uzun bir müddetdir ekran kartı pazarında baskın bir oyuncu oldu. GPU devi, toplam GPU pazarının kabaca %80-85’lik dilimini denetim ediyor. Işın izleme ve DLSS üzere öncü teknolojiler ise elbet yeşil grubun elini güçlendirdi.
birebir vakitte, bilimsel araştırma ve başka hesaplamalı iş yükleri için yapay zeka ve hesaplamanın ehemmiyeti daima artmaya devam ediyor. GPU’lar bu süreçlerde kıymetli rol oynarken Intel’in de ortalarında bulunduğu fazlaca sayıda öbür şirket bölüme girmenin yollarını arıyor. Durdurulan Larrabee projesini saymazsak, Intel 90’ların sonlarından beri özel bir grafik kartı için teşebbüste bulunmadı. Mavi dev bu defa Intel Arc ismiyle önemli bir adım attı ve birinci vakit içinderda taşınabilir pazara yöneldi.
Intel, dizüstü bilgisayarlarda kullanılacak grafik işlemcileri için Arc 3, Arc 5 ve Arc 7 olmak üzere üç farklı seriye yer verdi. Çok yakında masaüstü ekran kartlarını kullanma fırsatı bulacağız. Sonuç olarak grafik pazarına değerli bir isim dahil oluyor. Ayrıyeten bu isim “Intel” üzere bir teknoloji devi.
Arc Alchemist ekran kartları makul bir boyuta kadar NVIDIA ve AMD kartlara rakip olacak. Lakin birinci etapta RTX 4080/4090 üzere üst seviye ekran kartlarına bir rakip beklemiyoruz. Battlemage ve daha sonraki jenerasyonlarda ise Intel’in tüm segmentlerde daha fazla kelam sahibi olduğunu bakılırsabiliriz.
AMD de yerinde saymayacak ve RDNA 3 mimarisini 2022 yılı içerisinde duyuracağını doğrulamıştı. Kırmızı ekibin TSMC’nin N5 teknolojisine geçmesini bekliyoruz, yani NVIDIA ile tıpkı yahut hayli misal bir üretim tekniğinden yararlanacaklar.
NVIDIA’nın şu anda AMD’nin RX 6000 serisi kartlarına kıyasla fazlaca daha üstün ışın izleme performansı sunduğuna kuşku yok. Fakat AMD bu bahisteki eksiklerinin farkında olmalı ve yeni Radeon RX 7000 serisiyle kıymetli bir atılım yapma vakti geldi. Bu ortada Intel’in birinci jenerasyondan ışın izleme dayanağı sunacağını, kartların DirectX 12 Ultimate logosu taşıyacağını not olarak düşelim.
Geride kalan iki yıl boyunca GPU kıtlığı ve yüksek fiyatlarla gayret ettik. 2022 yılı ile birlikte grafik pazarı bir daha şekillenecek üzere görünüyor. Umuyoruz ki yeni mimariler ile bir arada kartlara ulaşmak daha kolay olur ve fiyatlar geri çekilmeye devam eder.
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]
[/TD]