Ortadoğu masrafı Pasifik’e kayacak
Mert İnan – Afganistan’da Taliban güçlerinin ülkeyi ele geçirmesi tüm dünyada tasayla izlenirken, Milletlerarası İlgiler Uzmanı İstanbul Kültür Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hasan Köni, bundan daha sonraki olasılıkları Milliyet’e kıymetlendirdi.
“ABD, Afgan Ordusu’nun birkaç saat ortasında çökeceğini beklemiyordu” diyen Prof.Dr.Köni, Çin başta olmak üzere biroldukça ülkenin Taliban ile görüşme halinde olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Köni, “Ancak Taliban ile ABD içinde kapalı bir antlaşma ihtimalini de göz önünde bulundurmalıyız. ABD, Taliban’ı Tacik ve Uygurlar üzerinden Çin’e karşı kullanmak istemiş ve bu yüzden de Afganistan’dan çıkmış olabilir. Rusya ve Çin’in, Taliban’a askeri müdahalesi terörün kendi içlerine yönelmesi olacağından, iki ülke buna yanaşmaz. Taliban’ın, Pakistan ve Türk Cumhuriyetleri’ndeki çok uçlarla da ilişkide olduğunun altını çizelim” dedi.
‘15 yıldır mühlet gelen bir strateji’
ABD niye Afganistan’dan çekildi? Muhteşem güç bir ülkenin Taliban’a yenilmiş olması mümkün olabilir mi??
“ABD, 2008’den itibaren İsrail’in güvenliğine yönelik savaş harcamaları niçiniyle 6 trilyon harcadı ve ekonomik manada önemli sarsıntıya uğradı. Joe Biden, Ulusal Güvenlik ve Dışişleri Bakanlığı takımlarına Obama devrinde akil adamlar olarak bilinen isimleri yanına aldı. Dış siyasette, temkinli, saldırgan olmayan bir takımla yola devam ediyor. Biden, askeri harcamalara devam eder ve ABD askerleri farklı bölgelerde sıcak çatışmaların ortasında olursa, ekonomik manada iflası görüyor. Lakin bu problemin yalnızca bir boyutu. Amerikalılar W.Bush vaktinde bu yana Afganistan’dan çıkmak istiyordu. Usame Bin Ladin öldürüldükten daha sonra ‘Burada işimiz bitti’ denilmeye başlandı. Obama ve Trump da Ortadoğu’daki askeri masraflardan kurtulmak için bölgeden çekilmekten yanaydı. 15 yıldır süregelen çekilme stratejisini Biden hayata geçirmiş oldu.
ABD’nin Afganistan’daki toplam savaş masrafı 144 milyar dolar. Bundan daha sonraki amaçları Çin. Askeri ve dış siyaset masraflarını Çin’e karşı kullanmak istiyorlar.”
‘Yeni petrol alanları ortaya çıktı’
Ortadoğu ve İslam coğrafyasını sömürmek ABD için karlı bir proje değil mi? niye bu stratejiden vazgeçsinler?
“Sömürgecilik artık ABD’nin askeri harcamalarını karşılamaya yetmiyor. Hatta Ortadoğu petrol gelirleri, ABD askeri masraflarının altında kalmaya başladı. Son 20 yılda Çin, savaş yapmadan yükselirken, ABD yalnızca savaş ve askeri harcamalarla yükselmeye çalıştı. Lakin sömürgeci de olsanız, savaş sarfiyatları, dönüşü olmayan harcamalardır. Global iklim değişikliği Ortadoğu petrollerinin kıymetini Rusya için de azalttı. Rusya’nın kuzeyindeki Arktik bölgede buzullar erimeye başlayınca yeni petrol alanları ortaya çıkmış oldu. Ortadoğu’daki petrole gereksinimi olan tek ülke Çin. Trump bakılırsave geldiğinde maksadına koymuştu. Biden ise büsbütün Çin’e döndü ve bundan daha sonraki süreçte Asya-Pasifik’te yeni planlamalara yöneleceği, Ortadoğu’yu terk edeceği görülüyor.”
‘ABD arkasında enkaz bırakan ülke’
nABD’nin ortaya çıkan manzaralardan daha sonra imajı çizilmiş olmadı mı?
“ABD, girdiği ülkelerden giderken, arkasında enkaz bırakan bir ülkedir. ABD için bundan daha sonraki süreç imaj değil, Uzakdoğu ve Çin’in ekonomik hegamonyasını kırmak üzerine. Bu strateji için Japonya, Hindistan, Avustralya ve Vietnam’ı yanına çekerek Çin’i sıkıştırmak istiyorlar. Herkes, ABD’nin Afganistan’dan çekilmeyeceğini düşünüyordu. Fakat Ortadoğu’daki masrafın, Pasifik’te kullanılması planlanıyor. Fakat haklısınız Afganistan çıkarken, ikinci bir Vietnam olayı yaşayarak imajlarını zedelemiş oldular.”
Çin niye Taliban’a dayanak bildirisi verdi?
“Bunun en kıymetli sebebi jenerasyon projesi. Lakin bir öteki niye de Uygur Türkleri. Taliban’ın Müslüman Türk Cumhuriyetleri’ndeki İslami kümelerle düzgün ilgiler ortasında olduğu biliniyor. Çin’in Afganistan ile 91 kilometrelik hudut sınırı kelam konusu ve bu hudut çizgisi Uygur bölgesinde. Taliban’ın Uygurlar ile yakın ilgi içine girmesi Çin’i terörün maksadı haline getirebilir. Ruslar da Tacikistan’da asker yığınağı yapıyor. Çin ve Rusya, Taliban’ın mülteciler içinden ülkeye sızmasından korkuyor. Yol ve jenerasyon projesi için Çin’in bir ölçü yatırım yapacağı anlaşılıyor. Hindistan ise Pakistan’dan korktuğu için Taliban ile âlâ geçinmeye çalışan ülkelerden. Pakistan istihbaratı esasen Taliban’ı kuran yapılardan biri. Bölgede her ülke Taliban ile çıkarları doğrultusunda muahede tabanı arıyor.”
Milletlerarası İlgiler Uzmanı Prof. Dr. Hasan Köni son iki yıldır yaptığı değerlendirmelerde ABD’nin Afganistan’dan çıkacağına yönelik öngörülerde bulunmuştu.
‘AB ile ABD karşı karşıya gelebilir’
ABD’nin alandan çekilmesi Rusya’nın rol kapmasına niye olamaz mı?
* bir fazlaca kişi ABD’nin Girit başta olmak üzere Dedeağaç, Bulgaristan, Romanya, Gürcistan, Ukrayna üzere eski Sovyet hegamonya alanında konuşlanma ve Karadeniz’e çıkma stratejisini Rusya’ya endeskli olduğunu söylese de, asıl amaç Çin. ABD’nin yol ve nesil projesinin güzergahına yerleşme önceliği var. Rusya artık yakın vakitte değerini yitirecek petrol ve gaz satan bir ülke pozisyonunda. Nükleer silahları hiç bir vakit kullanamayacağı da biliniyor. Çin’in imalat endüstrinde 600 milyondan fazla kişi yeralıyor. Teknoloji ve bilişimde sıçrama halindeler. ABD’nin yol ve nesil projesine darbe vurması Şangay beşlisine vurması manasına geliyor. Problemin bir de Avrupa boyutu var. Almanya, İngiltere ve Fransa, ABD için Asya-Pasifik’te savaşmak Çin’i karşılarına almak istemiyorlar. Afganistan’da ortaya çıkan durum AB ile ABD’yi karşı karşıya getirebilir. Avrupa göçmen istilasından korkuyor.”
‘Askerimizi 1 Eylül’e kadar çekmeliyiz’
Türkiye Taliban ile bağ kurmalı mı? En epeyce merak edilen bahis Kabil’deki Türk askerleri?
“Türkiye, bu noktada yalnızca batı dünyası ile Taliban içinde arabulucu rolü oynayabilir. Türk askerinin Kabil Havalimanı’nda olması aslında S-400 yaptırımlarına karşı ABD’nin yumuşaması için öne sürülen bir argüman olarak göze çarpıyor. Türkiye, Taliban’a ‘dünyanın yansısını çekecek çok ve fanatik hareketlere girmekten kaçının, muhafazakar kalabilirsiniz fakat fanatikleşirseniz olmaz’ diyebilir. Lakin bunu haricinde Türk askerinin bu saatten daha sonra Afganistan’da kalmasını gerektiren hiçbir durum yok. Kabil’de kalmak Taliban saldırısına uğramak manasına geleceğinden askerlerimizi 1 Eylül’e geri çekmeliyiz.”
‘Gizli bir mutabakata varılmış olabilir’
ABD’nin Afgan mülteciler konusunda Türkiye’ye baskısı var mı? Türkiye’yi mülteci kampına mı çevirmek istiyor?
“ABD yahut AB’nin 6 milyar dolar verip, ‘Afgan mülteciler Türkiye’de kalsın’ demesi mümkün değil. Türkiye’nin Afgan mülteci yükünü kaldırması için en az 100 hatta 150 milyar dolarlık bütçeye muhtaçlığı var. Afgan mülteciler konusunda ABD ile Türkiye içinde bilmediğimiz bâtın bir mutabakata varılmış olabilir. Lakin gelen Afganlar’ın ortasında askerler olduğunu biliyoruz. Afganistan’dan kaçan Türkmen ve Özbekler’in bir kısmı Şii olsa da, daha özgür bir ortam istedikleri için İran yerine Türkiye’ye geliyor. İran’da 1 milyon Afgan mülteciyi almış durumda. Pakistan’daki sayının 2.5 milyon olduğu belirtiliyor. İran gelen Afganlar’ı Türkiye’ye yönlendiriyor.”
‘Taliban dış dayanak için takiye yapıyor’
Taliban ıslahatlara girişeceğini söylüyor sizce samimi olma ihtimalleri var mı?
“Taliban ekonomik olarak yaşamak istiyorsa, ‘reform’ diye duyurduğu birtakım adımları atmak zorunda. Aksi biçimde hiçbir dış
takviye alamaz ve bu kere kendi ortasında kaos yaşamaya başlar. Her darbeden daha sonra dışarıdan para gelir. Sistemi sadeleştirmek için ekonomik yardım kaidedir. Bizde ki darbelerden daha sonra da olan budur. ABD eliyle iktisat canlandırılmıştır. Zira yapının oturması istenir. Almanya ve ABD, yardımları keserse, Afganistan büsbütün çöker ve bu defa yönetemediğiniz kaos durumu ortaya çıkar. Yönetemediğiniz kaos yeni savaş manasına gelir. Taliban yaşaması için samimi olmasa da takiye yapmak ve fanatik uygulamalara son vermek zorunda olduğunu biliyor.”
Mert İnan – Afganistan’da Taliban güçlerinin ülkeyi ele geçirmesi tüm dünyada tasayla izlenirken, Milletlerarası İlgiler Uzmanı İstanbul Kültür Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hasan Köni, bundan daha sonraki olasılıkları Milliyet’e kıymetlendirdi.
“ABD, Afgan Ordusu’nun birkaç saat ortasında çökeceğini beklemiyordu” diyen Prof.Dr.Köni, Çin başta olmak üzere biroldukça ülkenin Taliban ile görüşme halinde olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Köni, “Ancak Taliban ile ABD içinde kapalı bir antlaşma ihtimalini de göz önünde bulundurmalıyız. ABD, Taliban’ı Tacik ve Uygurlar üzerinden Çin’e karşı kullanmak istemiş ve bu yüzden de Afganistan’dan çıkmış olabilir. Rusya ve Çin’in, Taliban’a askeri müdahalesi terörün kendi içlerine yönelmesi olacağından, iki ülke buna yanaşmaz. Taliban’ın, Pakistan ve Türk Cumhuriyetleri’ndeki çok uçlarla da ilişkide olduğunun altını çizelim” dedi.
‘15 yıldır mühlet gelen bir strateji’
ABD niye Afganistan’dan çekildi? Muhteşem güç bir ülkenin Taliban’a yenilmiş olması mümkün olabilir mi??
“ABD, 2008’den itibaren İsrail’in güvenliğine yönelik savaş harcamaları niçiniyle 6 trilyon harcadı ve ekonomik manada önemli sarsıntıya uğradı. Joe Biden, Ulusal Güvenlik ve Dışişleri Bakanlığı takımlarına Obama devrinde akil adamlar olarak bilinen isimleri yanına aldı. Dış siyasette, temkinli, saldırgan olmayan bir takımla yola devam ediyor. Biden, askeri harcamalara devam eder ve ABD askerleri farklı bölgelerde sıcak çatışmaların ortasında olursa, ekonomik manada iflası görüyor. Lakin bu problemin yalnızca bir boyutu. Amerikalılar W.Bush vaktinde bu yana Afganistan’dan çıkmak istiyordu. Usame Bin Ladin öldürüldükten daha sonra ‘Burada işimiz bitti’ denilmeye başlandı. Obama ve Trump da Ortadoğu’daki askeri masraflardan kurtulmak için bölgeden çekilmekten yanaydı. 15 yıldır süregelen çekilme stratejisini Biden hayata geçirmiş oldu.
ABD’nin Afganistan’daki toplam savaş masrafı 144 milyar dolar. Bundan daha sonraki amaçları Çin. Askeri ve dış siyaset masraflarını Çin’e karşı kullanmak istiyorlar.”
‘Yeni petrol alanları ortaya çıktı’
Ortadoğu ve İslam coğrafyasını sömürmek ABD için karlı bir proje değil mi? niye bu stratejiden vazgeçsinler?
“Sömürgecilik artık ABD’nin askeri harcamalarını karşılamaya yetmiyor. Hatta Ortadoğu petrol gelirleri, ABD askeri masraflarının altında kalmaya başladı. Son 20 yılda Çin, savaş yapmadan yükselirken, ABD yalnızca savaş ve askeri harcamalarla yükselmeye çalıştı. Lakin sömürgeci de olsanız, savaş sarfiyatları, dönüşü olmayan harcamalardır. Global iklim değişikliği Ortadoğu petrollerinin kıymetini Rusya için de azalttı. Rusya’nın kuzeyindeki Arktik bölgede buzullar erimeye başlayınca yeni petrol alanları ortaya çıkmış oldu. Ortadoğu’daki petrole gereksinimi olan tek ülke Çin. Trump bakılırsave geldiğinde maksadına koymuştu. Biden ise büsbütün Çin’e döndü ve bundan daha sonraki süreçte Asya-Pasifik’te yeni planlamalara yöneleceği, Ortadoğu’yu terk edeceği görülüyor.”
‘ABD arkasında enkaz bırakan ülke’
nABD’nin ortaya çıkan manzaralardan daha sonra imajı çizilmiş olmadı mı?
“ABD, girdiği ülkelerden giderken, arkasında enkaz bırakan bir ülkedir. ABD için bundan daha sonraki süreç imaj değil, Uzakdoğu ve Çin’in ekonomik hegamonyasını kırmak üzerine. Bu strateji için Japonya, Hindistan, Avustralya ve Vietnam’ı yanına çekerek Çin’i sıkıştırmak istiyorlar. Herkes, ABD’nin Afganistan’dan çekilmeyeceğini düşünüyordu. Fakat Ortadoğu’daki masrafın, Pasifik’te kullanılması planlanıyor. Fakat haklısınız Afganistan çıkarken, ikinci bir Vietnam olayı yaşayarak imajlarını zedelemiş oldular.”
Çin niye Taliban’a dayanak bildirisi verdi?
“Bunun en kıymetli sebebi jenerasyon projesi. Lakin bir öteki niye de Uygur Türkleri. Taliban’ın Müslüman Türk Cumhuriyetleri’ndeki İslami kümelerle düzgün ilgiler ortasında olduğu biliniyor. Çin’in Afganistan ile 91 kilometrelik hudut sınırı kelam konusu ve bu hudut çizgisi Uygur bölgesinde. Taliban’ın Uygurlar ile yakın ilgi içine girmesi Çin’i terörün maksadı haline getirebilir. Ruslar da Tacikistan’da asker yığınağı yapıyor. Çin ve Rusya, Taliban’ın mülteciler içinden ülkeye sızmasından korkuyor. Yol ve jenerasyon projesi için Çin’in bir ölçü yatırım yapacağı anlaşılıyor. Hindistan ise Pakistan’dan korktuğu için Taliban ile âlâ geçinmeye çalışan ülkelerden. Pakistan istihbaratı esasen Taliban’ı kuran yapılardan biri. Bölgede her ülke Taliban ile çıkarları doğrultusunda muahede tabanı arıyor.”
Milletlerarası İlgiler Uzmanı Prof. Dr. Hasan Köni son iki yıldır yaptığı değerlendirmelerde ABD’nin Afganistan’dan çıkacağına yönelik öngörülerde bulunmuştu.
‘AB ile ABD karşı karşıya gelebilir’
ABD’nin alandan çekilmesi Rusya’nın rol kapmasına niye olamaz mı?
* bir fazlaca kişi ABD’nin Girit başta olmak üzere Dedeağaç, Bulgaristan, Romanya, Gürcistan, Ukrayna üzere eski Sovyet hegamonya alanında konuşlanma ve Karadeniz’e çıkma stratejisini Rusya’ya endeskli olduğunu söylese de, asıl amaç Çin. ABD’nin yol ve nesil projesinin güzergahına yerleşme önceliği var. Rusya artık yakın vakitte değerini yitirecek petrol ve gaz satan bir ülke pozisyonunda. Nükleer silahları hiç bir vakit kullanamayacağı da biliniyor. Çin’in imalat endüstrinde 600 milyondan fazla kişi yeralıyor. Teknoloji ve bilişimde sıçrama halindeler. ABD’nin yol ve nesil projesine darbe vurması Şangay beşlisine vurması manasına geliyor. Problemin bir de Avrupa boyutu var. Almanya, İngiltere ve Fransa, ABD için Asya-Pasifik’te savaşmak Çin’i karşılarına almak istemiyorlar. Afganistan’da ortaya çıkan durum AB ile ABD’yi karşı karşıya getirebilir. Avrupa göçmen istilasından korkuyor.”
‘Askerimizi 1 Eylül’e kadar çekmeliyiz’
Türkiye Taliban ile bağ kurmalı mı? En epeyce merak edilen bahis Kabil’deki Türk askerleri?
“Türkiye, bu noktada yalnızca batı dünyası ile Taliban içinde arabulucu rolü oynayabilir. Türk askerinin Kabil Havalimanı’nda olması aslında S-400 yaptırımlarına karşı ABD’nin yumuşaması için öne sürülen bir argüman olarak göze çarpıyor. Türkiye, Taliban’a ‘dünyanın yansısını çekecek çok ve fanatik hareketlere girmekten kaçının, muhafazakar kalabilirsiniz fakat fanatikleşirseniz olmaz’ diyebilir. Lakin bunu haricinde Türk askerinin bu saatten daha sonra Afganistan’da kalmasını gerektiren hiçbir durum yok. Kabil’de kalmak Taliban saldırısına uğramak manasına geleceğinden askerlerimizi 1 Eylül’e geri çekmeliyiz.”
‘Gizli bir mutabakata varılmış olabilir’
ABD’nin Afgan mülteciler konusunda Türkiye’ye baskısı var mı? Türkiye’yi mülteci kampına mı çevirmek istiyor?
“ABD yahut AB’nin 6 milyar dolar verip, ‘Afgan mülteciler Türkiye’de kalsın’ demesi mümkün değil. Türkiye’nin Afgan mülteci yükünü kaldırması için en az 100 hatta 150 milyar dolarlık bütçeye muhtaçlığı var. Afgan mülteciler konusunda ABD ile Türkiye içinde bilmediğimiz bâtın bir mutabakata varılmış olabilir. Lakin gelen Afganlar’ın ortasında askerler olduğunu biliyoruz. Afganistan’dan kaçan Türkmen ve Özbekler’in bir kısmı Şii olsa da, daha özgür bir ortam istedikleri için İran yerine Türkiye’ye geliyor. İran’da 1 milyon Afgan mülteciyi almış durumda. Pakistan’daki sayının 2.5 milyon olduğu belirtiliyor. İran gelen Afganlar’ı Türkiye’ye yönlendiriyor.”
‘Taliban dış dayanak için takiye yapıyor’
Taliban ıslahatlara girişeceğini söylüyor sizce samimi olma ihtimalleri var mı?
“Taliban ekonomik olarak yaşamak istiyorsa, ‘reform’ diye duyurduğu birtakım adımları atmak zorunda. Aksi biçimde hiçbir dış
takviye alamaz ve bu kere kendi ortasında kaos yaşamaya başlar. Her darbeden daha sonra dışarıdan para gelir. Sistemi sadeleştirmek için ekonomik yardım kaidedir. Bizde ki darbelerden daha sonra da olan budur. ABD eliyle iktisat canlandırılmıştır. Zira yapının oturması istenir. Almanya ve ABD, yardımları keserse, Afganistan büsbütün çöker ve bu defa yönetemediğiniz kaos durumu ortaya çıkar. Yönetemediğiniz kaos yeni savaş manasına gelir. Taliban yaşaması için samimi olmasa da takiye yapmak ve fanatik uygulamalara son vermek zorunda olduğunu biliyor.”