Otizm spektrum bozukluğu nedir?
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal-iletişimsel gelişimde yetersizlik, yenidenlayıcı davranışlar ve ilgilerle seyreden, erken çocukluk çağında başlayan bir nörogelişimsel bozukluktur. Son senelerda yapılan çeşitli çalışmalarda OSB sıklığının %1’in üzerinde olduğu saptanmıştır. Cinsiyet açısından bakıldığında OSB’nin erkeklerde kızlardan 3-4 kat fazla görülmektedir.
OSB terimi otizm, atipik otizm ve Asperger sendromunu içeren bir kategori olarak yıllardır kullanılmaktayken resmi sınıflama sistemlerinde OSB tarifin yer alması Mayıs 2013’de olmuştur. Artık Otizmle bağlantılı tüm bozukluklar için OSB tarifi kullanılmaktadır.
niçinleri nelerdir?
OSB gelişmeninde değerli bir faktör genetik yatkınlıktır. Genlerdeki değişkenlerin otizm niçinleri içinde en kıymetli rolü oynadığı kabul edilmektedir. Otizm tanısı alan çocukların beyin görüntülemelerinde erken yaşta kimi farklılıkların ortaya çıktığı ve yaşla bir arada bu farklılıkların değiştiği bulunmuştur. OSB etiyolojisinde çevresel faktörlerin de üzerinde durulmuştur. İleri anne baba yaşı üzerinde durulan etkenlerdendir. bir daha bilhassa yakın vakitte tanınan bir biçimde suçlanan beslenme hali, civaya maruziyet aşı üzere faktörlerin otizm gelişmenine katkısı olduğu doğrulanmamıştır. Bu gün kabul edilen en kıymetli görüş, otizmin beynin erken evrelerinde gelişen, gen etraf etkişelimi niçiniyle ortaya çıkan, norogelişimsel bir hastalık olduğu istikametindedir.
Belirtileri nelerdir?
Otistik bireyler, ortaya çıkan belirtiler, bu belirtilerin şiddeti epeyce değişkenlik gösterir.
Otizmli olgularda ekseriyetle belirtiler hayatın birinci ya da ikinci yılında ortaya çıkmaktadır. Lisan gelişmeninde gecikme, toplumsal ilgisizlik yahut etrafa karşı sıra dışı çok hassaslığı içeren başlangıç belirtileri tipik olmaktadır. OSB olan çocukların yaklaşık dörtte birinin ebeveynleri çocuklarının birkaç manalı söz söylemiş oldukten daha sonra konuşmayı bıraktığını ve toplumsal maharetlerinin gerilediğini söz etmişlerdir.
OSB tanısı konulan bebekler hayatın birinci altı ayında öbür bireyleri daha az aramakta, onlara daha az bakmaktadırlar. Ayrıyeten bu vakitte bu çocuklarda toplumsal gülümsemenin de az olduğu ve bu bebeklerin daha az ses çıkardığını ortaya konmuştur. İsmi seslenildiğinde bakmamanın sekizinci aydan itibaren OSB’li çocuklar ile OSB’li olmayan çocukları ayırt etmede yardımcı olmaktadır. OSBçocukları öbür çocuklardan ayırt eden özellikler; göz teması, toplumsal ilgi ve gülümsemede yetersizlik, jest ve işaret kullanmasında sonluluk, ismi seslenildiğinde bakmama, taklit etme marifetinde yetersizlik, alıcı ve söz edici lisanda gecikme olarak tanımlanmıştır.
2-3 yaş periyodunda ise toplumsal alanda en sık karşılaşılan belirtiler; göz temasının yetersizliği, toplumsal oyunlara ve karşılıklı toplumsal etkileşime azalmış ilgi seviyesi, ebeveynlerini duygudurumunu düzenlemek için daha az referans alma ve yalnız kalmaya eğilimli olmak olarak bildirilmiştir.
4-5 yaş kümesinde, yaşıtlardan farklılık, kısıtlı jest mimikler, öbürleri ile etkileşime girmekte isteksizlik, yaşıt aramama ve yaşıt ile bağ sürdürememe belirginleşmektedir. Olağan gelişen bireylerde empati düzeyi erişkin düzebir daha yaklaşmaktayken, bu kümede empati kelam konusu olmamaktadır. Lisan gelişimi ve bağlantı problemleri OSB teşhisli bireylerin meselelerinin kıymetli kısmını oluşturmaktadır. Lisan hünerlerinin geliştiği olaylarda ise yenidenlayan davranışlar ve bir dahaleyici lisan kullanması, karşısındakinin konuşmasını bir dahaleme, şahıs zamirlerini karıştırma, olağan ses volümünün farklılaşması, toplumsal etkileşim için lisanın kullanmasında problemleri içeren stilde lisan kullanması olağandan farklı olmaktadır. Konuşamayan kümede ise anlamsız sesler çıkarma kimi vakit yeni söz uydurma görülmektedir. bir daha bu vakitte sallanma, kendi ekseninde dönme, parmak ucunda yürüme, garip el hareketleri, kanat çırpma üzere motor stereotipiler sık görülmekte; ayrıyeten törensel davranışlar mesela oyuncak dizme, oyuncakların belirli kesimleri ile oynama kelam konusu olmaktadır.
Ergenlik devrinde olağan zekâya sahip OSB teşhisli bireyler, kümeye ilişkin olamama ve akran tacizi niçini ile çoğunlukla depresyon geçirmektedir. Zihinsel yetersizliği olan kümede ise bu vakitte temel belirtiler devam etmekte, çoğunlukla öfke, dürtü denetim sıkıntılarına, öz bakımda kısıtlılıklara, değişime dirence ve yıkıcı davranışlara sık rastlanmaktadır.
bir daha erken periyottan itibaren Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan kümede akademik marifetlerde problemler, özel eğitimden faydalanamama ve davranış sıkıntıları daha şiddetli görülmektedir. Bilhassa belirli periyotlarda ve ya mevsimlerde otizm belirtileri şiddetlenen, takıntıları artan, uyku sorunları artan kümede İki Uçlu Bozukluk açısından dikkatli olmak gerekmektedir. Otizmle ile bir arada ek psikiyatrik meseleler hem otizm belirtilerini şiddetlendirmekte birebir vakitte gidişini olumsuz etkilemektedir.
Asperger sendromunda ise, bireyler, otizm belirtileri göstermekle birlikte daha üst seviye bir fonksiyonelliğe sahiptirler. hayatın birinci senelerından itibaren lisan hünerleri güzeldir. Bilişsel hünerlerinde gecikme yoktur. Asperger sendromlu bireyler, olağan lisan gelişmenine sahip olan, lakin toplumsal etkileşim davranışlarıyla, yenidenlayan törensel davranışlarıyla otistiklerle tıpkı özellikleri gösteren bireyler olarak tanımlamaktadır. Bu çocukların okul öncesi periyotta özel ilgi alanları vardır ve bu ilgi alanları kimi vakit günlük hayata dairken kimi vakit alışık olunmayan bahislere aittir. bir daha günlük yaşama ilişkin yada alışık olunmayan hususlara ilişkin takıntıları, günlük rutinleri vardır. Yaşla bir arada yaşamaya başladıkları toplumsal bağ zorlukları barizleşir. Yaşla birlikte bilhassa ergenlik periyodunda kendi ilgi alanları ile vakit geçirmeye başlar ve daha hayli ilgi alanlarıyla ilgili konularda konuşurlar. Başlangıçtan itibaren hareketlilik, dikkat sıkıntıları, dertli olma, motor sakarlık, uyku beslenme problemleri yaşayabilirler.
Tedavi süreci nasıl işler?
Otizmin bilinen bir tedavisi olmadığı için, klinisyenler bireyin fonksiyon seviyesi ve sorunlu alanlarına uygun müdahale ve tedavi programları geliştirirler.Çocuğun ve ailenin baş etmelerine etkin katkıda bulunurlar. Temel yaklaşım eğitsel yaklaşımlardır. Bu eğitsel yaklaşımlar sosyal-iletişimsel alanda gelişmeyi, istenmeyen davranışları azaltmayı, yeni maharetler kazandırmayı amaçlar.
OSB’de temel belirtileri uygunlaştıran bir ilacın çabucak hemen geliştirilmemiş bulunmasına karşın, bu kümede eşlik eden davranışsal sıkıntılar için ilaç kullanmasına sık rastlanmaktadır. İlaçlar sonluluk, öfke, uykusuzluk, davranış problemleri, yinelayan hareketler, tik, toplumsal etkileşim, korku, kaygı, moralsizlik takıntı, hiperaktivite ve dikkat problemlerinde yararlı olmaktadır.
Gidişatı nasıldır?
Tedavi öncesi zeka düzeyi, erken yaşta tedaviye başlanması, tedavinin miktarı-tedaviye devam edilme müddeti, aile özellikleri, toplumsal kaçınma tedaviye karşılıkta değerli belirleyiciler olarak tanımlanmıştır. Olağan zekalı otizmi olan bireylerin beşte birinin kendi başına yaşadığı %40’a yakınının üniversiteyi bitirebildiği belirtilmiştir. Daha ağır fonksiyon seviyesindeki otizm teşhisli bireylerin ise çoğunluğu takviyeyle hayatlarını sürdürmektedirler.
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal-iletişimsel gelişimde yetersizlik, yenidenlayıcı davranışlar ve ilgilerle seyreden, erken çocukluk çağında başlayan bir nörogelişimsel bozukluktur. Son senelerda yapılan çeşitli çalışmalarda OSB sıklığının %1’in üzerinde olduğu saptanmıştır. Cinsiyet açısından bakıldığında OSB’nin erkeklerde kızlardan 3-4 kat fazla görülmektedir.
OSB terimi otizm, atipik otizm ve Asperger sendromunu içeren bir kategori olarak yıllardır kullanılmaktayken resmi sınıflama sistemlerinde OSB tarifin yer alması Mayıs 2013’de olmuştur. Artık Otizmle bağlantılı tüm bozukluklar için OSB tarifi kullanılmaktadır.
niçinleri nelerdir?
OSB gelişmeninde değerli bir faktör genetik yatkınlıktır. Genlerdeki değişkenlerin otizm niçinleri içinde en kıymetli rolü oynadığı kabul edilmektedir. Otizm tanısı alan çocukların beyin görüntülemelerinde erken yaşta kimi farklılıkların ortaya çıktığı ve yaşla bir arada bu farklılıkların değiştiği bulunmuştur. OSB etiyolojisinde çevresel faktörlerin de üzerinde durulmuştur. İleri anne baba yaşı üzerinde durulan etkenlerdendir. bir daha bilhassa yakın vakitte tanınan bir biçimde suçlanan beslenme hali, civaya maruziyet aşı üzere faktörlerin otizm gelişmenine katkısı olduğu doğrulanmamıştır. Bu gün kabul edilen en kıymetli görüş, otizmin beynin erken evrelerinde gelişen, gen etraf etkişelimi niçiniyle ortaya çıkan, norogelişimsel bir hastalık olduğu istikametindedir.
Belirtileri nelerdir?
Otistik bireyler, ortaya çıkan belirtiler, bu belirtilerin şiddeti epeyce değişkenlik gösterir.
Otizmli olgularda ekseriyetle belirtiler hayatın birinci ya da ikinci yılında ortaya çıkmaktadır. Lisan gelişmeninde gecikme, toplumsal ilgisizlik yahut etrafa karşı sıra dışı çok hassaslığı içeren başlangıç belirtileri tipik olmaktadır. OSB olan çocukların yaklaşık dörtte birinin ebeveynleri çocuklarının birkaç manalı söz söylemiş oldukten daha sonra konuşmayı bıraktığını ve toplumsal maharetlerinin gerilediğini söz etmişlerdir.
OSB tanısı konulan bebekler hayatın birinci altı ayında öbür bireyleri daha az aramakta, onlara daha az bakmaktadırlar. Ayrıyeten bu vakitte bu çocuklarda toplumsal gülümsemenin de az olduğu ve bu bebeklerin daha az ses çıkardığını ortaya konmuştur. İsmi seslenildiğinde bakmamanın sekizinci aydan itibaren OSB’li çocuklar ile OSB’li olmayan çocukları ayırt etmede yardımcı olmaktadır. OSBçocukları öbür çocuklardan ayırt eden özellikler; göz teması, toplumsal ilgi ve gülümsemede yetersizlik, jest ve işaret kullanmasında sonluluk, ismi seslenildiğinde bakmama, taklit etme marifetinde yetersizlik, alıcı ve söz edici lisanda gecikme olarak tanımlanmıştır.
2-3 yaş periyodunda ise toplumsal alanda en sık karşılaşılan belirtiler; göz temasının yetersizliği, toplumsal oyunlara ve karşılıklı toplumsal etkileşime azalmış ilgi seviyesi, ebeveynlerini duygudurumunu düzenlemek için daha az referans alma ve yalnız kalmaya eğilimli olmak olarak bildirilmiştir.
4-5 yaş kümesinde, yaşıtlardan farklılık, kısıtlı jest mimikler, öbürleri ile etkileşime girmekte isteksizlik, yaşıt aramama ve yaşıt ile bağ sürdürememe belirginleşmektedir. Olağan gelişen bireylerde empati düzeyi erişkin düzebir daha yaklaşmaktayken, bu kümede empati kelam konusu olmamaktadır. Lisan gelişimi ve bağlantı problemleri OSB teşhisli bireylerin meselelerinin kıymetli kısmını oluşturmaktadır. Lisan hünerlerinin geliştiği olaylarda ise yenidenlayan davranışlar ve bir dahaleyici lisan kullanması, karşısındakinin konuşmasını bir dahaleme, şahıs zamirlerini karıştırma, olağan ses volümünün farklılaşması, toplumsal etkileşim için lisanın kullanmasında problemleri içeren stilde lisan kullanması olağandan farklı olmaktadır. Konuşamayan kümede ise anlamsız sesler çıkarma kimi vakit yeni söz uydurma görülmektedir. bir daha bu vakitte sallanma, kendi ekseninde dönme, parmak ucunda yürüme, garip el hareketleri, kanat çırpma üzere motor stereotipiler sık görülmekte; ayrıyeten törensel davranışlar mesela oyuncak dizme, oyuncakların belirli kesimleri ile oynama kelam konusu olmaktadır.
Ergenlik devrinde olağan zekâya sahip OSB teşhisli bireyler, kümeye ilişkin olamama ve akran tacizi niçini ile çoğunlukla depresyon geçirmektedir. Zihinsel yetersizliği olan kümede ise bu vakitte temel belirtiler devam etmekte, çoğunlukla öfke, dürtü denetim sıkıntılarına, öz bakımda kısıtlılıklara, değişime dirence ve yıkıcı davranışlara sık rastlanmaktadır.
bir daha erken periyottan itibaren Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan kümede akademik marifetlerde problemler, özel eğitimden faydalanamama ve davranış sıkıntıları daha şiddetli görülmektedir. Bilhassa belirli periyotlarda ve ya mevsimlerde otizm belirtileri şiddetlenen, takıntıları artan, uyku sorunları artan kümede İki Uçlu Bozukluk açısından dikkatli olmak gerekmektedir. Otizmle ile bir arada ek psikiyatrik meseleler hem otizm belirtilerini şiddetlendirmekte birebir vakitte gidişini olumsuz etkilemektedir.
Asperger sendromunda ise, bireyler, otizm belirtileri göstermekle birlikte daha üst seviye bir fonksiyonelliğe sahiptirler. hayatın birinci senelerından itibaren lisan hünerleri güzeldir. Bilişsel hünerlerinde gecikme yoktur. Asperger sendromlu bireyler, olağan lisan gelişmenine sahip olan, lakin toplumsal etkileşim davranışlarıyla, yenidenlayan törensel davranışlarıyla otistiklerle tıpkı özellikleri gösteren bireyler olarak tanımlamaktadır. Bu çocukların okul öncesi periyotta özel ilgi alanları vardır ve bu ilgi alanları kimi vakit günlük hayata dairken kimi vakit alışık olunmayan bahislere aittir. bir daha günlük yaşama ilişkin yada alışık olunmayan hususlara ilişkin takıntıları, günlük rutinleri vardır. Yaşla bir arada yaşamaya başladıkları toplumsal bağ zorlukları barizleşir. Yaşla birlikte bilhassa ergenlik periyodunda kendi ilgi alanları ile vakit geçirmeye başlar ve daha hayli ilgi alanlarıyla ilgili konularda konuşurlar. Başlangıçtan itibaren hareketlilik, dikkat sıkıntıları, dertli olma, motor sakarlık, uyku beslenme problemleri yaşayabilirler.
Tedavi süreci nasıl işler?
Otizmin bilinen bir tedavisi olmadığı için, klinisyenler bireyin fonksiyon seviyesi ve sorunlu alanlarına uygun müdahale ve tedavi programları geliştirirler.Çocuğun ve ailenin baş etmelerine etkin katkıda bulunurlar. Temel yaklaşım eğitsel yaklaşımlardır. Bu eğitsel yaklaşımlar sosyal-iletişimsel alanda gelişmeyi, istenmeyen davranışları azaltmayı, yeni maharetler kazandırmayı amaçlar.
OSB’de temel belirtileri uygunlaştıran bir ilacın çabucak hemen geliştirilmemiş bulunmasına karşın, bu kümede eşlik eden davranışsal sıkıntılar için ilaç kullanmasına sık rastlanmaktadır. İlaçlar sonluluk, öfke, uykusuzluk, davranış problemleri, yinelayan hareketler, tik, toplumsal etkileşim, korku, kaygı, moralsizlik takıntı, hiperaktivite ve dikkat problemlerinde yararlı olmaktadır.
Gidişatı nasıldır?
Tedavi öncesi zeka düzeyi, erken yaşta tedaviye başlanması, tedavinin miktarı-tedaviye devam edilme müddeti, aile özellikleri, toplumsal kaçınma tedaviye karşılıkta değerli belirleyiciler olarak tanımlanmıştır. Olağan zekalı otizmi olan bireylerin beşte birinin kendi başına yaşadığı %40’a yakınının üniversiteyi bitirebildiği belirtilmiştir. Daha ağır fonksiyon seviyesindeki otizm teşhisli bireylerin ise çoğunluğu takviyeyle hayatlarını sürdürmektedirler.