‘Pandemide bedel ödeyen üç küme var’
Meltem Günay – Koronavirüs pandemisinin sürat kesmesiyle birlikte olağanlaşma sürecine giren Türkiye’de yasaklar da kalktı. Fakat birfazlaca insan yaklaşık 1,5 yıldır süren şahsi izolasyon, toplumsal hayattan kopma, konutta çalışma, toplu taşıma kullanmama üzere yeni normaller oluşturdu. Artık bir daha açılmayla birlikte bu alışkanlıkları geride bırakmak nasıl olacak? Beşerler bir daha toplumsal hayata katılabilecekler mi yoksa izole hayatlarına devam mı edecekler? Dünyada yeni araştırmalara bahis olan ‘mağara sendromu’ nedir? Beslenme ve fizikî olarak olağanlaşma sürecinde neler yapılması gerekiyor? Uzmanlar bu soruları ve cevapları Milliyet’e anlattı.
‘İnsan her şeye ahenk sağlar’
Psikolojinin duayen ismi Prof. Dr. Acar Baltaş, “Ne yapmak gerekir?” sorusuna, “Herkesi mutlu edecek ortak bir karşılık kelam konusu değil. Zira her insanın zorlanma sebepleri de farklı, kişiliği de. Kişilik burada fark yaratıyor. Yaşamak için meskenlerine kapananlar var, bir de yaşamak için hastalığa meydan okumak zorunda olanlar yani çalışmak, toplu taşımayı kullanmak zorunda olanlar. Bu temel fark” diye karşılık veriyor. Prof. Dr. Baltaş kelamlarını şu biçimde sürdürüyor:
“Kişilik açısından da bakıldığında, birtakım beşerler tehlikeyi görmezden gelme eğiliminde, ‘Boşver, bana bir şey olmaz’ der. Bir de tam bilakis önlemleri çok yüksek olanlar var. Onlar hala aldıkları naylon torbaları ilaçlı sularla yıkıyorlar, eldivensiz dokunmuyorlar. Ancak genel olarak bir şey söylemek gerekiyorsa, insan hayatta her şeye ahenk sağlar. Kıymetli olan ahenk sağladığımız şeye ilişkin hissedip hissetmemektir.”
İrade, tükenen kaynak
“Niye zorlanıyoruz” sorusunu ise Prof. Dr. Baltaş, şu biçimde açıklıyor:
“İki sebeple zorlanıyoruz. Birincisi belirsizlik zira ne vakit biteceğini bilmiyoruz. Beşerler haziranda biter diye düşündü, daha sonra eylül dediler. Artık epeyce net görülüyor ki yeni yıldan evvel geçmeyecek. Avustralya kapandı, İngiltere bir daha kapanmaya hazırlanıyor. Bütün bu belirsizlikler insanı zorluyor. İkinci boyutunu genel olarak söylüyorum, irade tükenen kaynaktır. Elinize üç kilo yük alsanız bir süre daha sonra kas gücünüze bağlı kollarınız aşağıya düşmeye başlar. İrademiz de bu biçimde. Alışkanlıklarımızdan uzak kalmak bizleri yordu. Başlangıçta beşerler meskene girmekte zorlanıyordu, artık çıkmakta zorlanıyorlar. Bu ahenk sürecinin bir kesimi. her insanın şartı farklı. Lakin önümüzdeki beş yıl içerisinde özel bölümün yüzde 50’ye varan bir kısmı uzaktan çalışacak. Türkiye’de bedel ödeyen üç küme var. Birincisi yaşlılar, çocuklarını torunlarını bakılırsamediler, hayatlarından kıymetli bir periyodu kaybettiler. İkinci küme gençler. Hayatlarından 1,5 yıl kaybettiler, mezuniyet merasimlerin kaçırdılar, evlenecek olanlar sevdikleriyle bir ortaya gelerek memnun anlarını kutlayamadılar. Fakat en kıymetlisi bir küme işlerini gelirlerini kaybetti.”
Mağara sendromu
Toplumsal psikoloji alanlarında ulusal ve milletlerarası pek fazlaca bilimsel makaleye imza atan Lefke Avrupa Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Şengül Hablemitoğlu, “bir epeyce şeye hazırlanmadığımız üzere olağanlaşmaya de hazırlanmış değiliz” diyor. Prof. Dr. Hablemitoğlu’nun dikkat çektiği en değerli noktalardan biri ise, uzun bir müddetden beri konutlarında izole yaşayan, meskenlerinde çalışan insanların toplumsal hayata geri döndüklerinde evvelden epey olağan gördükleri birtakım durumlara ahenk sağlayamamaları olarak bedellendirilen “mağara sendromu”. Araştırmaların mağara sendromunun yeni bir risk olduğunu dediğine dikkat çeken Prof. Dr. Hablemitoğlu, “Amerikan Psikoloji Derneği bu mevzunun üzerinde duruyor, İngiltere’de çeşitli yayınlar yapıldı. Bu ülkeler aşılanmanın süratli gerçekleştiği ülkeler. Araştırmalar mağara sendromunun yeni bir risk olduğunu söylüyor zira beşerler aşılansalar bile eski kamusal rutinlerine dönmekten telaş duyuyorlar ve izolasyonu sürdürme eğilimi gösteriyorlar. Zira 1.5 yıldır süren izolasyon insanlarda yeni bir alışkanlık oluşturdu” diyor.
‘Güveni yok etti’
İnsanlarda beraberinde virüse yakalanma dehşetinin da sürdüğünü belirten Hablemitoğlu kelamlarını şöyleki sürdürüyor:
“Pandeminin başından beri hepimiz özgürlük hayali kuruyoruz. Dertsiz bir biçimde birbirimize sarılmak, konutlarda buluşmak ya da rastgele bir kapalı ortamda yan yana gelebilmek hayali. Bu süreçte bunun ne kadar değerli bir özgürlük olduğunu da anladık. Konutlara, ülkelere hapsolduk. ötürüsıyla da olağanlaşma tasa yaratmaya başladı. Birtakım beşerler için kalabalıklara karışma süreci sıkıntı bir geçiş süreci olacak. Yapılan çalışmalara katılan insanların yarısına yakını pandemi bitmiş olduğinde yüz yüze etkileşime geri dönmekten rahatsızlık duyacaklarını düşünüyorlar. Aşı olanlarda da bu oran düşük değil. ‘Aşı oldum, yine sosyalleşeceğim, bunun derdini taşımıyorum’ diyen de yok aslında. Bunun en değerlisi, pandemi bizim hepimizin itimat hissini yok etti. Belirsizlik buna yol açtı, bu duyguyu elimizden aldı. ötürüsıyla hem aşı olanlar tıpkı vakitte genel olarak normalleşmeyle ilgili fikir beyan eden şahıslar bundan korkuyorlar, kamusal hayata katılma konusunda fazlaca istekli değiller.”
‘Toplum hazırlanmadı’
“Bu süreç beraberinde pandemidilk evvel son derece toplumsal olan beşerler için ‘zulüm’. Türkiye’de bu alanda yapılmış bir çalışma yok ancak ben gözlemlerime dayalı olarak söyleyebilirim; Türkiye’de mağara sendromu fazlaca işlemeyecek. Muhakkak bir bölümü etkileyecek. Aşıya karşın hastalığa yakalanma korkusu olanlar rutine dönerken zorlanacak ancak bununla birlikte salgınla birlikte gelen ‘yeni normale’ alışanlar da yeni sürece alışmakta zorlanacak. Zira onlar bir tertip kurdular ve o sistemi değiştirip eski tertibe dönmek dert yaratıyor. Aslına nazaran mağara sendromunun en kıymetli sebebi şu; İnsanların bu süreçte algıladıkları riskle gerçek risk içindeki fark açıldı. Bu açıldığı vakit da beşerler korku duyuyor. Bu süreçten de en çok gençler, ergenlik çağındakiler ve ileri yaşlardakiler etkilendi. Yapılan varsayımlara bakılırsa önümüzdeki 10 yıllık süreçte zihinsel sıhhat sıkıntılarıyla maalesef uğraşmak zorunda kalacağız. Evvel maskeye uzaklığa alışması beklenen insanların bu alışkanlıklarını sürdürerek kimi yerlerde de vazgeçerek eski hallerine dönmesi bekleniyor. Lakin bizim için yaşamsal olan alışkanlıkları edindikten daha sonra onları bırakmak o kadar kolay değil. Olağanlaşmaya dönüş o kadar kolay olmayacak. Zira toplum buna hazırlanmadı.”
Hablemitoğlu insanın toplumsal bir varlık olduğunu ve izole olarak yaşamaya uygun olmadığını vurgularken, “Yavaş yavaş da olsa rutine dönüleceğine inanıyorum. Kâfi ki gerekli halk sıhhati uygulamaları, aşılamalar yapılsın. bu biçimde beşerler kendilerini inançta hissedecekler. Beşerler içindeki bağ bir daha inşa edilecek. Kaybettiğimiz kadar süratli olur mu orası tartışmalı” diyor.
YARIN: ‘Unuttuğumuz normali hatırlayacağız’
Meltem Günay – Koronavirüs pandemisinin sürat kesmesiyle birlikte olağanlaşma sürecine giren Türkiye’de yasaklar da kalktı. Fakat birfazlaca insan yaklaşık 1,5 yıldır süren şahsi izolasyon, toplumsal hayattan kopma, konutta çalışma, toplu taşıma kullanmama üzere yeni normaller oluşturdu. Artık bir daha açılmayla birlikte bu alışkanlıkları geride bırakmak nasıl olacak? Beşerler bir daha toplumsal hayata katılabilecekler mi yoksa izole hayatlarına devam mı edecekler? Dünyada yeni araştırmalara bahis olan ‘mağara sendromu’ nedir? Beslenme ve fizikî olarak olağanlaşma sürecinde neler yapılması gerekiyor? Uzmanlar bu soruları ve cevapları Milliyet’e anlattı.
‘İnsan her şeye ahenk sağlar’
Psikolojinin duayen ismi Prof. Dr. Acar Baltaş, “Ne yapmak gerekir?” sorusuna, “Herkesi mutlu edecek ortak bir karşılık kelam konusu değil. Zira her insanın zorlanma sebepleri de farklı, kişiliği de. Kişilik burada fark yaratıyor. Yaşamak için meskenlerine kapananlar var, bir de yaşamak için hastalığa meydan okumak zorunda olanlar yani çalışmak, toplu taşımayı kullanmak zorunda olanlar. Bu temel fark” diye karşılık veriyor. Prof. Dr. Baltaş kelamlarını şu biçimde sürdürüyor:
“Kişilik açısından da bakıldığında, birtakım beşerler tehlikeyi görmezden gelme eğiliminde, ‘Boşver, bana bir şey olmaz’ der. Bir de tam bilakis önlemleri çok yüksek olanlar var. Onlar hala aldıkları naylon torbaları ilaçlı sularla yıkıyorlar, eldivensiz dokunmuyorlar. Ancak genel olarak bir şey söylemek gerekiyorsa, insan hayatta her şeye ahenk sağlar. Kıymetli olan ahenk sağladığımız şeye ilişkin hissedip hissetmemektir.”
İrade, tükenen kaynak
“Niye zorlanıyoruz” sorusunu ise Prof. Dr. Baltaş, şu biçimde açıklıyor:
“İki sebeple zorlanıyoruz. Birincisi belirsizlik zira ne vakit biteceğini bilmiyoruz. Beşerler haziranda biter diye düşündü, daha sonra eylül dediler. Artık epeyce net görülüyor ki yeni yıldan evvel geçmeyecek. Avustralya kapandı, İngiltere bir daha kapanmaya hazırlanıyor. Bütün bu belirsizlikler insanı zorluyor. İkinci boyutunu genel olarak söylüyorum, irade tükenen kaynaktır. Elinize üç kilo yük alsanız bir süre daha sonra kas gücünüze bağlı kollarınız aşağıya düşmeye başlar. İrademiz de bu biçimde. Alışkanlıklarımızdan uzak kalmak bizleri yordu. Başlangıçta beşerler meskene girmekte zorlanıyordu, artık çıkmakta zorlanıyorlar. Bu ahenk sürecinin bir kesimi. her insanın şartı farklı. Lakin önümüzdeki beş yıl içerisinde özel bölümün yüzde 50’ye varan bir kısmı uzaktan çalışacak. Türkiye’de bedel ödeyen üç küme var. Birincisi yaşlılar, çocuklarını torunlarını bakılırsamediler, hayatlarından kıymetli bir periyodu kaybettiler. İkinci küme gençler. Hayatlarından 1,5 yıl kaybettiler, mezuniyet merasimlerin kaçırdılar, evlenecek olanlar sevdikleriyle bir ortaya gelerek memnun anlarını kutlayamadılar. Fakat en kıymetlisi bir küme işlerini gelirlerini kaybetti.”
Mağara sendromu
Toplumsal psikoloji alanlarında ulusal ve milletlerarası pek fazlaca bilimsel makaleye imza atan Lefke Avrupa Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Şengül Hablemitoğlu, “bir epeyce şeye hazırlanmadığımız üzere olağanlaşmaya de hazırlanmış değiliz” diyor. Prof. Dr. Hablemitoğlu’nun dikkat çektiği en değerli noktalardan biri ise, uzun bir müddetden beri konutlarında izole yaşayan, meskenlerinde çalışan insanların toplumsal hayata geri döndüklerinde evvelden epey olağan gördükleri birtakım durumlara ahenk sağlayamamaları olarak bedellendirilen “mağara sendromu”. Araştırmaların mağara sendromunun yeni bir risk olduğunu dediğine dikkat çeken Prof. Dr. Hablemitoğlu, “Amerikan Psikoloji Derneği bu mevzunun üzerinde duruyor, İngiltere’de çeşitli yayınlar yapıldı. Bu ülkeler aşılanmanın süratli gerçekleştiği ülkeler. Araştırmalar mağara sendromunun yeni bir risk olduğunu söylüyor zira beşerler aşılansalar bile eski kamusal rutinlerine dönmekten telaş duyuyorlar ve izolasyonu sürdürme eğilimi gösteriyorlar. Zira 1.5 yıldır süren izolasyon insanlarda yeni bir alışkanlık oluşturdu” diyor.
‘Güveni yok etti’
İnsanlarda beraberinde virüse yakalanma dehşetinin da sürdüğünü belirten Hablemitoğlu kelamlarını şöyleki sürdürüyor:
“Pandeminin başından beri hepimiz özgürlük hayali kuruyoruz. Dertsiz bir biçimde birbirimize sarılmak, konutlarda buluşmak ya da rastgele bir kapalı ortamda yan yana gelebilmek hayali. Bu süreçte bunun ne kadar değerli bir özgürlük olduğunu da anladık. Konutlara, ülkelere hapsolduk. ötürüsıyla da olağanlaşma tasa yaratmaya başladı. Birtakım beşerler için kalabalıklara karışma süreci sıkıntı bir geçiş süreci olacak. Yapılan çalışmalara katılan insanların yarısına yakını pandemi bitmiş olduğinde yüz yüze etkileşime geri dönmekten rahatsızlık duyacaklarını düşünüyorlar. Aşı olanlarda da bu oran düşük değil. ‘Aşı oldum, yine sosyalleşeceğim, bunun derdini taşımıyorum’ diyen de yok aslında. Bunun en değerlisi, pandemi bizim hepimizin itimat hissini yok etti. Belirsizlik buna yol açtı, bu duyguyu elimizden aldı. ötürüsıyla hem aşı olanlar tıpkı vakitte genel olarak normalleşmeyle ilgili fikir beyan eden şahıslar bundan korkuyorlar, kamusal hayata katılma konusunda fazlaca istekli değiller.”
‘Toplum hazırlanmadı’
“Bu süreç beraberinde pandemidilk evvel son derece toplumsal olan beşerler için ‘zulüm’. Türkiye’de bu alanda yapılmış bir çalışma yok ancak ben gözlemlerime dayalı olarak söyleyebilirim; Türkiye’de mağara sendromu fazlaca işlemeyecek. Muhakkak bir bölümü etkileyecek. Aşıya karşın hastalığa yakalanma korkusu olanlar rutine dönerken zorlanacak ancak bununla birlikte salgınla birlikte gelen ‘yeni normale’ alışanlar da yeni sürece alışmakta zorlanacak. Zira onlar bir tertip kurdular ve o sistemi değiştirip eski tertibe dönmek dert yaratıyor. Aslına nazaran mağara sendromunun en kıymetli sebebi şu; İnsanların bu süreçte algıladıkları riskle gerçek risk içindeki fark açıldı. Bu açıldığı vakit da beşerler korku duyuyor. Bu süreçten de en çok gençler, ergenlik çağındakiler ve ileri yaşlardakiler etkilendi. Yapılan varsayımlara bakılırsa önümüzdeki 10 yıllık süreçte zihinsel sıhhat sıkıntılarıyla maalesef uğraşmak zorunda kalacağız. Evvel maskeye uzaklığa alışması beklenen insanların bu alışkanlıklarını sürdürerek kimi yerlerde de vazgeçerek eski hallerine dönmesi bekleniyor. Lakin bizim için yaşamsal olan alışkanlıkları edindikten daha sonra onları bırakmak o kadar kolay değil. Olağanlaşmaya dönüş o kadar kolay olmayacak. Zira toplum buna hazırlanmadı.”
Hablemitoğlu insanın toplumsal bir varlık olduğunu ve izole olarak yaşamaya uygun olmadığını vurgularken, “Yavaş yavaş da olsa rutine dönüleceğine inanıyorum. Kâfi ki gerekli halk sıhhati uygulamaları, aşılamalar yapılsın. bu biçimde beşerler kendilerini inançta hissedecekler. Beşerler içindeki bağ bir daha inşa edilecek. Kaybettiğimiz kadar süratli olur mu orası tartışmalı” diyor.
YARIN: ‘Unuttuğumuz normali hatırlayacağız’