‘Rusya’nın geçmişinde Altın Orda var’
Mert İnan – İlim Yayma Vakfı tarafınca düzenlenecek 2021 İlim Yayma Mükafatları için geri sayım başladı. 19 Aralık günü Dolmabahçe Sarayı’nda gerçekleşecek olan ödül merasiminde, Büyük Ödül’e layık görülen yapıtın sahibine 600 bin lira, Mühendislik, Tabiat ve Sıhhat Bilimleri ile Toplumsal Bilimler Ödüllerinin sahiplerine ise 200’er bin liralık ödül takdim edilecek. Bilimsel ve kapsamlı araştırmaların kamuoyu tarafınca bilinmesine de öncülük eden İlim Yayma Ödülleri’ni 2019 yılında “Altın Orda Devleti ve Rusya Üzerindeki Türk-Tatar Etkisi” araştırmasıyla kazanan araştırmacı ise Marmara Üniversitesi Tarih Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu olmuştu. ‘Altın Orda’ ile Rus Knezlikleri (Prenslik) içindeki münasebetler, Altın Orda Devleti’nin Rusya üstündeki siyasi tesirlerinin yanı sıra Altın Orda’nın Rus Devlet Teşkilatı üstündeki tesirlerini de kapsamlı olarak ele alan araştırma, Türk tarihinin kıymetli bir periyoduna kaynak özelliği teşkil ediyor. Ödül merasimi öncesi konuştuğumuz Prof. Dr. Kemaloğlu’ndan, Türk tarihinde pek de bilinmeyen Altın Orda Devleti ve Rusya’ya tesirini anlatmasını istedik. Altın Orda Devleti’nin Rusya’nın devletleşme sürecine adeta temel teşkil ettiğini söyleyen Prof. Dr. Kemaloğlu, sorularımızı şöyleki yanıtladı.
Altın Orda Devleti’nin varlık alanı ve varlık devri hakkında net bilgiler nelerdir?
“Altın Orda Devleti. 1242’den 1502’ye kadar Ortaçağ’ın en büyük Türk-İslam devletlerinden biri olarak varlığını sürdürüyor. Aslında Altın Orda ismini Ruslar kullanıyordu. Bu devlet Türkler içinde Deşt-i Kıpçak Devleti olarak tanımlanıyordu. Altın Orda Devleti’nin kurucuları Moğol hükümdarları olsa da halkın neredeyse tamamı Türkler’den oluşuyordu. Moğol Hükümdarlar hem vakit ortasında asimile olmalarından, birebir vakitte Altın Orda’nın büsbütün Türk Devlet yapısını örnek almasından dolayı aslında Türk-İslam devleti olarak kabul edilmektedir. Altın Orda’yı kuran Batu Han, Moğol Hükümdarı Cengiz Han’ın torunuydu. Ülkenin sonları Sibirya içlerinden, Batı Türkistan, Kazakistan, Kafkaslar, Karadeniz’in Kuzeyini içeriyordu. Ayrıyeten bugünkü Rus topraklarını birçoğu da Altın Orda hudutları ortasında Türk devletine bağlıydı.”
Altın Orda Devleti Türk ve Rus tarihi açısından niye hayli değerli?
“Altın Orda Devleti’nin en değerli özelliği, Rus prensliklerini iki buçuk asır boyunca hakimiyet altında tutmasıydı. Ruslar, Türk Devleti Altın Orda’ya vergi verdiği üzere, gerektiğinde asker gönderiyordu. Ruslar bastıkları paralarda Altın Orda hanlarının isimlerine yer veriyorlardı. Daha da değerli Rus Prenslerini Altın Orda hanları atıyor, Rus Prensler ise müsaadesiz taht merasimi bile düzenleyemiyordu. 1242’den 1480’e kadar geçen devirde Rus Kinezlikleri (Prenslikler) ömrün her alanında Altın Orda Devleti’ne bağlıydı. Ruslar bu devri anlatırken yarım paragrafla geçiştirip, daima olumsuz bahsediyorlar. O denli ki, Sovyetler periyodunda Altın Orda tarihinin araştırılmasına yasak bile getirilmişti.”
Çarlık Rusyası’nın köklerinin aslında Altın Orda Devletine uzandığını söyleyebilir miyiz?
“Kapsamlı araştırmamda Altın Orda Devleti’nin Rusya’ya ziyan değil, yarar sağladığını ispatladım. Altın Orda öncesi Rus Prenslikleri dağınık biçimde, birbirleriyle gayret halindeydi. Rus Prenslikleri Altın Orda hakimiyeti bitmiş olduğinde Rus Devleti olarak tarih sahnesine çıktılar. Prenslikler Moskova etrafında birleştiler. Altın Orda yardımıyla Moskova Rus Devleti 1480’de kurulmuş oldu. bu biçimdelikle Çarlık Rusya’sı devri başladı. Rus Prensleri Altın Orda hanlarını taklit ediyordu. Rus Prenslerin taç olarak giydiği Monomah şapkası Altın Orda hanlarına Özbek Han tarafınca ikram edilmişti. Yani Monomah’ı Türkler’den öğrendiler. Altın Orda yardımıyla Rusça’ya 2 bine yakın Türkçe sözün girdiğini görüyoruz. Devrin Rus edebiyat yapıtlarının tümünde Altın Orda Devleti husus ediliyor.”
bu biçimdesi kuvvetli bir devlet niye dağılıyor?
“Maalesef 15.yüzyılın birinci yarısında Altın Orda Devleti parçalanma periyoduna girerken, yerine Kazan, Kırım, Astrahan, Sibir Hanlıkları ortaya çıkıyor. Çöküş niçinleri içinde fetret zamanına girilmesi, yarısı göçebe olan toplulukların kendi içlerindeki arbedeler ülkeyi yıpratıyor. Lakin en büyük darbeyi Türk Hakanı Buyruk Timur’un 1391 ve 1395’de gerçekleştirdiği iki büyük sefer oluyor. Bu iki seferden daha sonra Altın Orda ekonomik manada çöküşe geçiyor ve Ruslar gitgide güçlenmeye başlıyor. Sonunda 1390’da Ruslar Altın Orda birliğini mağlup ediyorlar ve birleştikleri takdirde Altın Orda’dan kurutulabileceklerini anlıyorlar.”
Araştırmanızda hangi arşiv doküman ve bilinmeyen yapıtlardan yararlandınız??
“Araştırmalarım sırasında Manastırlar’da kaleme alınan Rus yıllıkları, Altın Orda hanlarının yazışmaları, mektupları fermanlarını derinlemesine inceledim. Bir kısmı Türkçe, Moğolca, Arapça ve Farsça kaynakları taradım.”
Biraz da öbür kıymetli çalışmalarınızdan bahseder misiniz?
“Altın Orda Devleti’ne ait kaynakları Türkçe’ye kazandırdım. Altın Orda’ya ait direkt tek kaynak özelliğini taşıyan Ötemniş Hacı’nın Cengizname isimli yapıtını de Çağatayca’dan günümüz Türkçesi’ne çevirdim. Altın Orda Devleti yöneticilerinin mektup ve fermanlarının yayınlanması da epeyce değerli. Bunların haricinde Osmanlı Devleti’ne gelen
Rus elçilerin raporları, Ermeni sorununa ait Rus arşiv evrakları ile 2.Abdülhamid’e ilişkin evrakları de gün yüzüne çıkartarak araştırmacıların hizmetine sundum.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, merasimde ödül alanlarla hatıra fotoğrafı çektirmişti.
Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu mükafatını AK Parti Genel Başkanvekili Numan Kurtulmuş’un elinden almıştı.
Türklerin kökenleri
Türklerin tarih sahnesine çıktığı yer ve periyoda ait de farklı görüşler kelam konusu. Türklerin tarih sahnesine çıktığı yer ve vakit dilimi hakkında neler söylersiniz?
-“Türklerin tarih sahnesine çıktığı yer bugünkü Moğolistan topraklarındaki Ötüken coğrafyası. Birinci Türk Devleti’ni M.Ö 2 bin 700’de ortaya çıkan Hun Devleti olarak kabul ediyoruz. Fakat Hunlar’dan evvel Türk kabileleri olduğunu biliyoruz. Çin arşivlerinde M.Ö 2 bin 700’den itibaren kuzeydeki Türkler tabirleri yer alıyor. Bir öteki tartışmada Türkler ve Moğollar’ın birebir soydan gelip gelmediğine ait. Türkler ile Moğollar ile neredeyse birebir kültüre sahip iki başka ırk. Asırlardır yan yana yaşayan iki topluluk vakit içinde adeta kardeş millet özelliğine bürünüyor. Lakin lisan farklılığımız olduğu üzere, ırksal manada da başka iki toplum olduğu bilinmeli. ‘Cengiz Han Türk müydü?’ diye soruluyor. Cengiz Han, Moğol hükümdarıydı fakat danışmanları Türklerden oluşuyordu.”
Mert İnan – İlim Yayma Vakfı tarafınca düzenlenecek 2021 İlim Yayma Mükafatları için geri sayım başladı. 19 Aralık günü Dolmabahçe Sarayı’nda gerçekleşecek olan ödül merasiminde, Büyük Ödül’e layık görülen yapıtın sahibine 600 bin lira, Mühendislik, Tabiat ve Sıhhat Bilimleri ile Toplumsal Bilimler Ödüllerinin sahiplerine ise 200’er bin liralık ödül takdim edilecek. Bilimsel ve kapsamlı araştırmaların kamuoyu tarafınca bilinmesine de öncülük eden İlim Yayma Ödülleri’ni 2019 yılında “Altın Orda Devleti ve Rusya Üzerindeki Türk-Tatar Etkisi” araştırmasıyla kazanan araştırmacı ise Marmara Üniversitesi Tarih Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu olmuştu. ‘Altın Orda’ ile Rus Knezlikleri (Prenslik) içindeki münasebetler, Altın Orda Devleti’nin Rusya üstündeki siyasi tesirlerinin yanı sıra Altın Orda’nın Rus Devlet Teşkilatı üstündeki tesirlerini de kapsamlı olarak ele alan araştırma, Türk tarihinin kıymetli bir periyoduna kaynak özelliği teşkil ediyor. Ödül merasimi öncesi konuştuğumuz Prof. Dr. Kemaloğlu’ndan, Türk tarihinde pek de bilinmeyen Altın Orda Devleti ve Rusya’ya tesirini anlatmasını istedik. Altın Orda Devleti’nin Rusya’nın devletleşme sürecine adeta temel teşkil ettiğini söyleyen Prof. Dr. Kemaloğlu, sorularımızı şöyleki yanıtladı.
Altın Orda Devleti’nin varlık alanı ve varlık devri hakkında net bilgiler nelerdir?
“Altın Orda Devleti. 1242’den 1502’ye kadar Ortaçağ’ın en büyük Türk-İslam devletlerinden biri olarak varlığını sürdürüyor. Aslında Altın Orda ismini Ruslar kullanıyordu. Bu devlet Türkler içinde Deşt-i Kıpçak Devleti olarak tanımlanıyordu. Altın Orda Devleti’nin kurucuları Moğol hükümdarları olsa da halkın neredeyse tamamı Türkler’den oluşuyordu. Moğol Hükümdarlar hem vakit ortasında asimile olmalarından, birebir vakitte Altın Orda’nın büsbütün Türk Devlet yapısını örnek almasından dolayı aslında Türk-İslam devleti olarak kabul edilmektedir. Altın Orda’yı kuran Batu Han, Moğol Hükümdarı Cengiz Han’ın torunuydu. Ülkenin sonları Sibirya içlerinden, Batı Türkistan, Kazakistan, Kafkaslar, Karadeniz’in Kuzeyini içeriyordu. Ayrıyeten bugünkü Rus topraklarını birçoğu da Altın Orda hudutları ortasında Türk devletine bağlıydı.”
Altın Orda Devleti Türk ve Rus tarihi açısından niye hayli değerli?
“Altın Orda Devleti’nin en değerli özelliği, Rus prensliklerini iki buçuk asır boyunca hakimiyet altında tutmasıydı. Ruslar, Türk Devleti Altın Orda’ya vergi verdiği üzere, gerektiğinde asker gönderiyordu. Ruslar bastıkları paralarda Altın Orda hanlarının isimlerine yer veriyorlardı. Daha da değerli Rus Prenslerini Altın Orda hanları atıyor, Rus Prensler ise müsaadesiz taht merasimi bile düzenleyemiyordu. 1242’den 1480’e kadar geçen devirde Rus Kinezlikleri (Prenslikler) ömrün her alanında Altın Orda Devleti’ne bağlıydı. Ruslar bu devri anlatırken yarım paragrafla geçiştirip, daima olumsuz bahsediyorlar. O denli ki, Sovyetler periyodunda Altın Orda tarihinin araştırılmasına yasak bile getirilmişti.”
Çarlık Rusyası’nın köklerinin aslında Altın Orda Devletine uzandığını söyleyebilir miyiz?
“Kapsamlı araştırmamda Altın Orda Devleti’nin Rusya’ya ziyan değil, yarar sağladığını ispatladım. Altın Orda öncesi Rus Prenslikleri dağınık biçimde, birbirleriyle gayret halindeydi. Rus Prenslikleri Altın Orda hakimiyeti bitmiş olduğinde Rus Devleti olarak tarih sahnesine çıktılar. Prenslikler Moskova etrafında birleştiler. Altın Orda yardımıyla Moskova Rus Devleti 1480’de kurulmuş oldu. bu biçimdelikle Çarlık Rusya’sı devri başladı. Rus Prensleri Altın Orda hanlarını taklit ediyordu. Rus Prenslerin taç olarak giydiği Monomah şapkası Altın Orda hanlarına Özbek Han tarafınca ikram edilmişti. Yani Monomah’ı Türkler’den öğrendiler. Altın Orda yardımıyla Rusça’ya 2 bine yakın Türkçe sözün girdiğini görüyoruz. Devrin Rus edebiyat yapıtlarının tümünde Altın Orda Devleti husus ediliyor.”
bu biçimdesi kuvvetli bir devlet niye dağılıyor?
“Maalesef 15.yüzyılın birinci yarısında Altın Orda Devleti parçalanma periyoduna girerken, yerine Kazan, Kırım, Astrahan, Sibir Hanlıkları ortaya çıkıyor. Çöküş niçinleri içinde fetret zamanına girilmesi, yarısı göçebe olan toplulukların kendi içlerindeki arbedeler ülkeyi yıpratıyor. Lakin en büyük darbeyi Türk Hakanı Buyruk Timur’un 1391 ve 1395’de gerçekleştirdiği iki büyük sefer oluyor. Bu iki seferden daha sonra Altın Orda ekonomik manada çöküşe geçiyor ve Ruslar gitgide güçlenmeye başlıyor. Sonunda 1390’da Ruslar Altın Orda birliğini mağlup ediyorlar ve birleştikleri takdirde Altın Orda’dan kurutulabileceklerini anlıyorlar.”
Araştırmanızda hangi arşiv doküman ve bilinmeyen yapıtlardan yararlandınız??
“Araştırmalarım sırasında Manastırlar’da kaleme alınan Rus yıllıkları, Altın Orda hanlarının yazışmaları, mektupları fermanlarını derinlemesine inceledim. Bir kısmı Türkçe, Moğolca, Arapça ve Farsça kaynakları taradım.”
Biraz da öbür kıymetli çalışmalarınızdan bahseder misiniz?
“Altın Orda Devleti’ne ait kaynakları Türkçe’ye kazandırdım. Altın Orda’ya ait direkt tek kaynak özelliğini taşıyan Ötemniş Hacı’nın Cengizname isimli yapıtını de Çağatayca’dan günümüz Türkçesi’ne çevirdim. Altın Orda Devleti yöneticilerinin mektup ve fermanlarının yayınlanması da epeyce değerli. Bunların haricinde Osmanlı Devleti’ne gelen
Rus elçilerin raporları, Ermeni sorununa ait Rus arşiv evrakları ile 2.Abdülhamid’e ilişkin evrakları de gün yüzüne çıkartarak araştırmacıların hizmetine sundum.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, merasimde ödül alanlarla hatıra fotoğrafı çektirmişti.
Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu mükafatını AK Parti Genel Başkanvekili Numan Kurtulmuş’un elinden almıştı.
Türklerin kökenleri
Türklerin tarih sahnesine çıktığı yer ve periyoda ait de farklı görüşler kelam konusu. Türklerin tarih sahnesine çıktığı yer ve vakit dilimi hakkında neler söylersiniz?
-“Türklerin tarih sahnesine çıktığı yer bugünkü Moğolistan topraklarındaki Ötüken coğrafyası. Birinci Türk Devleti’ni M.Ö 2 bin 700’de ortaya çıkan Hun Devleti olarak kabul ediyoruz. Fakat Hunlar’dan evvel Türk kabileleri olduğunu biliyoruz. Çin arşivlerinde M.Ö 2 bin 700’den itibaren kuzeydeki Türkler tabirleri yer alıyor. Bir öteki tartışmada Türkler ve Moğollar’ın birebir soydan gelip gelmediğine ait. Türkler ile Moğollar ile neredeyse birebir kültüre sahip iki başka ırk. Asırlardır yan yana yaşayan iki topluluk vakit içinde adeta kardeş millet özelliğine bürünüyor. Lakin lisan farklılığımız olduğu üzere, ırksal manada da başka iki toplum olduğu bilinmeli. ‘Cengiz Han Türk müydü?’ diye soruluyor. Cengiz Han, Moğol hükümdarıydı fakat danışmanları Türklerden oluşuyordu.”