Yeni bir monitör satın alma evresinde, karar verme sürecinde rol oynayan en değerli ögelerden biri monitörün panel tipidir. Zira ekran paneli tipi, monitörün nasıl performans göstereceğini direkt olarak etkileyen bir ögedir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan üç ekran paneli çeşidi var. Bunlar TN, IPS ve VA. Monitör almadan evvel bu panel tiplerinin özelliklerini ve farklarını bilmek hakikat monitörü tercih etmenize yardımcı olacaktır.
LCD Monitörün Temel Çalışma Prensibi
Monitör LCD panelleri; art aydınlatma, polarize filtreler ve likit kristal katmanı üzere bir fazlaca katmandan meydana gelir. Ekran panelinin içerisindeki sıvı kristal katmanı, art aydınlatmadan gelen ışığın yoğunluğunu ve hangi renkte geleceğini belirler. Bu ışık yoğunluğunu denetim etmek için likit kristallere bir voltaj uygulanır ve bu türlü likit kristaller gerçek manada bir pozisyondan başkasına hareket ederler. İşte bu kristallerin nasıl düzenlendikleri ve voltaj uygulandığında nasıl hareket ettikleri; TN, IPS ve VA ekran panelleri içindeki temel farkı oluşturmaktadır.
TN Panel
TN, en eski LCD panel teknolojisidir ve Twisted Nematic, “kıvrımlı nematik” sözlerinin baş harflerini temsil etmektedir. Kıvrımlı nematik, sıvı kristal moleküllerinin voltaj ile denetim edilebilmesine imkan tanıyan bir efekttir. Kıvrımlı nematik efektine sahip bir LCD’nin gerçek işleyişi biraz daha karmaşık olsa da, aslında kıvrımlı nematik efekti, bir voltaj uygulandığında sıvı kristallerin hizalamasını değiştirmek için kullanılır. Rastgele bir voltaj uygulanmazken, yani kristaller kapalı durumdayken, sıvı kristal molekülleri 90 derece kadar kıvrılır ve polarizasyon katmanları ile birlikte ışığın geçmesine müsaade verir. sonrasındasında bir voltaj uygulandığı vakit, bu sıvı kristaller kıvrılmaz ve ışığı engellerler.
VA Panel
VA, “dikey hizalama” (Vertical Alignment) manasına gelmektedir. İsminden da anlayabileceğiniz üzere, bu ekran teknolojisi, ışığın geçmesine müsaade vermek için bir voltaj uygulandığında eğilen, dikey olarak hizalanmış sıvı kristaller kullanır. İşte bu IPS ve VA ekran panelleri içindeki temel farktır. IPS panellerde kristaller, alt katmanlara paralelken VA panellerde ise kristaller, alt katmanlara diktir. AU Optronics tarafınca geliştirilen AMVA ve Samsung tarafınca geliştirilen SVA üzere birfazlaca VA panel sürümü de mevcuttur.
IPS Panel
IPS, düzlem için anahtarlama (in-plane switching) sözlerinin baş harflerinden oluşan bir tabirdir. IPS ekran teknolojisi de başka bütün ekran paneli teknolojilerinde olduğu üzere, sıvı kristallerin hizalarını denetim etmek için voltaj kullanır. Lakin TN ekran panellerindekinin bilakis IPS paneller, kristallerin cam alt katmanlara paralel olduğu farklı bir kristal oryantasyonu kullanır. Geçirilen ışık ölçüsünü değiştirmek için kristalleri kıvırmak yerine, IPS kristalleri hakikaten döndürülür, ki bu da bir dizi faydayı birlikteinde getirir.
Bu teknolojilerin, işleri daha da geliştirebilecek çeşitli alt varyantları da mevcut ve panel üreticisine bağlı olarak, bunların farklı formlarda isimlendirildiklerini gorebilirsiniz. Samsung kendi IPS ekran panellerini PLS olarak isimlendirirken LG üzere birtakım markalar ise direkt olarak IPS terimini kullanmayı tercih ediyorlar. VA ekran panelleri kelam konusu olduğunda ise Samsung, SVA formunda bir isim kullanırken AU Optronics’in ise AMVA ismini kullandığını görüyoruz.
Uzun lafın kısası, TN ekran panelleri kıvrılır; IPS ekran panelleri paralel hizalama ve döndürme kullanır; VA ekran panelleri ise dikey hizalama ve eğilmeden yararlanırlar. Artık bu ekran paneli teknolojilerinin birbirlerinden nasıl ayrıştıklarına, nasıl performans gösterdiklerine ve her bir kategori için hangisinin en uygunu olduğuna daima birlikte göz atalım.
Görüş Açışı
Bir TN, IPS ve VA paneli birinci kere incelerken ortalarındaki en bariz fark, hiç elbet görüş açılarıdır. Bu, bu teknolojiler ortaya çıktığından beri kıymetli ölçüde değişiklik yaşanmayan bir bahistir.
TN paneller, hem yatay birebir vakitte bilhassa dikey istikametlerde kıymetli renk ve kontrast kayması ile en zayıf görüş açılarına sahiptirler. Genel olarak görüş açıları 170/160 olarak derecelendirilir lakin gerçekçi olmamız gerekirse, meyyit nokta haricinde rastgele bir yerde görüntülerken çok berbat geçişler elde edersiniz. En yüksek kaliteli TN paneller, bu mevzuda biraz daha uygun performans gösterseler de genel olarak bu, TN panellerin son derece zayıf olduğu bir alandır.
Görüntüleme açıları konusunda VA ve IPS ekran panelleri, TN ekran panellerine kıyasla değerli ölçüde daha güzel performans gösterirler. Lakin IPS paneller ise genel olarak bu mevzuda en yeterli tecrübesi sağlarlar. Bu iki panel çeşidinin görüş açıları için çoklukla 178/178 derecelendirme görürsünüz. birebir vakitte merkez dışı açılardan görüntülemede hala bir ölçü renk ve parlaklık değişimi olsa da, bu bir TN ekran panelindekine kıyasla epey daha az göze çarpar.
VA ekran panelleri de kusursuz görüş açılarına sahiptirler, ancak IPS ekran panelleri kadar değil. hem de VA paneller, IPS’ten daha yüksek derecede bir kontrast değişimine sahip olabilirler. Fakat VA ekran panellerinin görüş açılarını bundan daha fazla etkileyen öge, günümüzde birden fazla VA monitörün kavisli olmasıdır ve kavisler görüntüleme açılarını küçültür. Bu, IPS ve VA ekran panelleri içinde tercih yaparken göz önünde bulundurulması gereken bir kriterdir.
Parlaklık ve Kontrast
Sıvı kristal katmanı, art aydınlatma katmanından farklı olduğu için TN, IPS ve VA monitörlerin parlaklık açısından birbirlerinden farklı olmaları için teknik bir niye yoktur. Ortalama SDR parlaklığı IPS ekran panelleri için 385 nit, TN ekran panelleri için 367 nit, VA ekran panelleri içinse 346 nit olarak tespit edilmiştir. Uzun lafın kısası, pratikte bu kriter açısından ekran panelleri içinde kayda kıymet bir fark bulunmuyor.
Öbür bir yandan kontrast oranı konusunda ise bu üç ekran paneli içinde kıymetli farklar mevcut. Kıvrılma tekniğiyle koyu siyahlar üretme konusunda pek de başarılı olmayan TN ekran panelleri, en makus kontrast oranlarına sahiptirler. En uygun durumda bile bir TN panelde 1000:1 civarında bir kontrast oranı görürsünüz, lakin genel olarak kalibrasydaha sonrasında bu oran 700:1 ila 900:1 aralığına geriler. Ortalama bir TN ekran panelinin, 872:1 kontrat oranına sahip olduğu belirlenmiştir ki bunun son derece düşük bir oran olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bilhassa güçlü ve hoş siyahlar elde etmek istiyorsanız, direkt olarak bir OLED monitör satın almanızı tavsiye ediyoruz. Lakin bunun için bir OLED monitör değil de LCD monitör satın almayı düşünüyorsanız, ekran panelinin TN olmadığından kesinlikle emin olun.
Kontrast oranı açısından IPS ekran panelleri, TN panellerden çok da farklı bir performans sergilemezler. En berbat senaryolarda bile -özellikle LG’nin mevcut Nano IPS panelleri serisinde-, tipik bir TN ekran panelindekinden farklı bir kontrast performansı görmezsiniz. bir daha de bu en makus senaryoların dışında, 1000:1 ya da üzerinde bir kontrast oranı görmek daha mümkündür. Hatta IPS ekran panellerinin en âlâ örnekleri, 1500:1 kontrast oranını bile zorlayabiliyorlar. IPS ekranlar içinde ortalama kontrast oranı, 1037:1 olarak tespit edilmiştir ki bu, bir TN ekran panelinin ortalama kontrast oranından %19 daha yüksek bir oran.
TN paneller kontrast açısından kötü performans sergilemeseler de bir LCD monitörün koyu siyahlar üretmesini istiyorsanız, VA ekran paneli olan bir monitör tercih etmelisiniz. Bu panellerin tasarımı, daha yüksek kontrast oranları elde edilmesine daha fazla imkan sağlıyor. VA ekran panellerinin kontrast oranları genel olarak 2000:1’den başlıyor; ki bu oran, en güzel IPS ekran panellerindeki kontrast oranlarından bile daha yüksek.
VA ekranlar için 5000:1’e varan kontrast oranları belirtilebiliyor. Hatta kimi TV’lerde bu oran daha yükseğe bile çıkabiliyor. VA ekran panellerinin tipik kontrast oranlarının aralığı, TN ve IPS teknolojilerindekine kıyasla daha geniş. Lakin şayet rastgele bir üretici, bir VA monitörünün 3000:1 kontrast oranı olduğu belirtiyorsa, çoklukla doğruyu söylüyordur. VA ekranlar için ortalama olarak 2898:1’lik bir kontrast oranı tespit ediliyor. Bu oranlardan da anlayabileceğiniz üzere, VA ekran panelleri, siyah renkleri üretme konusunda, IPS ve TN ekran panellerine kıyasla 2,5-3 kata kadar daha başarılılar.
Pekala, kontrast oranlarındaki bu farklar hakikaten kıymetli mi? şimdi bütün monitörler, daha parlak görüntüleme ortamlarında tesirli kontrast oranını düşürebilen bir çeşit mat, yansıma önleyici kaplama kullanırlar. Yani monitörünüzü gündüz ya da yapay ışık kaynaklarının olduğu bir ortamda kullanıyorsanız, kontrast oranı açısından TN, IPS ve VA ekran panelleri içindeki fark, daha az farkedilebilir olacaktır. Lakin monitörünüzü genel olarak daha loş bir ortamda kullanıyorsanız, VA ekranların bu alandaki önemli üstünlüğünü daha rahat bir biçimde farkedersiniz.
tıpkı vakitte şu mevzudan da bahsetmekte yarar var. IPS ekran panelleri, “IPS ışıması” olarak isimlendirilen kronik bir probleme sahiptirler. IPS ışıması, belli bir açıdan karanlık imajları görüntülerken ekranda beyaz bir ışımanın ortaya çıkması olarak isimlendirilebilir. En üst kaliteli ekran panelleri, bu parıldamayı en az seviyede yansıtırlar. Lakin bunun bir daha de IPS ekran panelleri için bir sorun olduğunu ve ekrandan ekrana değişiklik gösterebileceğini belirtelim.
Renk Kalitesi
Günümüzde ekranların epeyce büyük bir kısmı 8 bit panellere sahiptir. Yalnızca kimi düşük kaliteli ekran panelleri 6 bit, profesyonellere yönelik kimi yüksek kaliteli ekran panelleri ise 10 bittir. tıpkı vakitte “10 bit” ya da “1 milyar renge sahip” olarak pazarlanan ekranların birden fazla, gerçek 10 bit panellere sahip değildir; FRC ya da titreme (dithering) aracılığıyla bu renk skalasına ulaşırlar. Ayrıyeten günümüzde sRGB ya da Rec. 709 üzere standart renk uzaylarını kapsamak kelam konusu olduğunda, LCD çeşitleri içinde kayda kıymet bir fark bulunmuyor.
Tarihi olarak en makus renk kalitesine sahip olan TN ekran panelleri bile, günümüzde asgarî olarak sRGB renk uzayının %95’inden çoksını kapsıyor. Yalnızca kimi giriş düzeyi dizüstü bilgisayarların ekranları, daha düşük bir düzeyde olabiliyorlar. Fakat bir monitörün sRGB renk uzayının %90’nından azını kapsadığını görmek hayli ender bir durum, ki aslına bakarsanız bu biçimde bir monitörü katiyetle satın almamalısınız.
Gerçek 10 bit ekranlara gelecek olursak, genel olarak gerçek 10 bit ekran panellerinin büyük bir kısmını oluşturan IPS panellere bakmalısınız. Kimi VA ekran panelleri de gerçek 10 bit dayanağı sağlarlar, fakat bunlar son derece azdır. Piyasada satın alabileceğiniz ve 10 bit olduğunu argüman eden birçok ekran, aslında 8 bit ve FRC takviyesine sahiptir. Yalnızca profesyonel düzeydeki yüksek kaliteli ekranlar gerçek 10 bit tecrübesi sağlarlar.
Renk Gamı
Günümüzde renk kalitesi açısından TN, IPS ve VA ekran panelleri içindeki ana farklar; DCI-P3, Adobe RGB ve Rec. 2020 üzere daha geniş renk uzaylarının kapsamına giriyor. DCI-P3 ve Rec. 2020, HDR görüntüler ve görüntü oyunları için değerliyken Adobe RGB ise ekseriyetle geniş renk gamlı manzaralar sağladığı için iş dünyası profesyonelleri içinde yaygındır.
TN ekran panellerinin sRGB renk uzayını aşmaları ve geniş bir renk gamı üretmeleri sık rastlanan bir durum değildir. En âlâ durumlarda bile DCI-P3 kapsamının %92 civarında olduğu, lakin TN ekran panellerinin büyük bir kısmının standart bir renk gamın sahip oldukları ve bunun da SDR içerikler için çok kâfi olduğu söylenebilir.
Renk gamı açısından bir daha sonraki en uygun ekran paneli ise VA’dır. Kimi giriş düzeyi VA ekran panelleri, yalnızca sRGB renk uzayını kapsarlar. Lakin günümüzdeki geniş renk gamın sahip VA ekranlar, buna ek olarak ekseriyetle DCI-P3’nin %85 ila %90 içindeki bir kısmını ya da Rec. 2020’nin yaklaşık olarak %66’lık kısmını da kapsarlar. Bunlar genel olarak kâfi düzeyde (%85 ve üstünde) Adobe RGB renk uzayını kapsamazlar ve bundan dolayı görüntü oyunları oynamak ya da görüntü vb. içerikleri izlemek için en uygun ekranlar bunlardır. bir daha de VA ekran panelleri, renk gamı konusunda orta düzeydedir.
En geniş renk gamına sahip bir monitör istiyorsanız, IPS monitörler içinden bir tercih yapmalısınız. Standart IPS ekran panelleri, sRGB ile hudutlu olsa da günümüzde satışa sunulan ve en uygun geniş renk gamına sahip olan IPS ekran panelleri ise TN ya da VA ekran panellerinden epeyce daha geniş renk gamlarını kapsıyorlar.
Yapılan testlerde AU Optronics’in en üst kalite bir ekran panelinde, %97 DCI-P3, %99’un üzerinde Adobe RGB ve %80’nin üstünde Rec. 2020 kapsamı tespit edilmiştir. İşte bu durum, IPS ekran panellerini görüntü ya da fotoğraf düzenleme üzere geniş renk gamının değerli olduğu işler için en uygun seçenek haline getiriyor.
Yenileme Suratı
Yenileme suratı kelam konusu olduğunda, evvelce bu üç ekran teknolojisi içinde son derece bariz bir fark vardı. TN ekran paneli en hızlısıydı. IPS, orta düzeydeydi. Ve VA ekran paneli ise en yavaşıydı. Lakin günümüzde, yenileme suratları açısından bu teknolojiler içindeki fark çok az.
Bugünlerde piyasada 240 Hz sürate sahip TN, IPS ve VA monitörler bulunuyor. Hatta 1440p üzere yüksek çözünürlüklerde 240 Hz’in üzerinde yenileme suratı sağlayan kimi modeller bile mevcut.
Şu anda son kullanıcıya sunulan en yüksek yenileme suratına sahip monitörler, AU Optronics’in ürettiği IPS panelleri kullanan, 1080p çözünürlüğe sahip 360 Hz monitörlerdir. Günümüzde IPS ekranlara olan talep, öteki iki ekran cinsine kıyasla daha düşük ve bu niçinle yüksek yenileme suratına yönelik olarak yapılan geliştirmeler, genel olarak IPS ekran panelleri üzerine ağırlaşıyor. Sonuç olarak bu da IPS’i şimdilik en yüksek yenileme suratına sahip ekran teknolojisi yapıyor.
Reaksiyon Müddeti
Reaksiyon müddetleri, bilhassa en yüksek kalitedeki IPS ve VA ekran panelleri için kıymetli derecede uygunlaştırıldı. LG’nin Nano IPS ve Samsung’un yeni jenerasyon VA ekran panelleri üzere gelişmiş ekran panelleri yardımıyla reaksiyon müddetleri açısından TN ekran panelleri ve bu iki ekran paneli çeşidi içinde günümüzde kayda bedel bir fark bulunmuyor.
Panel testlerindeki en süratli TN paneller, yaklaşık olarak 400 kümülatif sapma ile ortalama 4 ms reaksiyon mühletine ulaşıyor. Kümülatif sapma, bir monitörün reaksiyon müddetlerinin ülkü anlık karşılığı almaya ne kadar yakın olduğunu belirtir ve bununla birlikte reaksiyon mühletleri ve aşma içindeki dengeyi de gösterir. Örneğin 1440p çözünürlük ve 240 Hz yenileme suratına sahip olan HP Omen X 27 düşük yansıma mühletine sahip bir monitördür. Lakin Samsung Odyssey G7 ve G9, 3,4 ve 4 ms içindeki yansıma mühletleri ve 400’ün altındaki kümülatif sapmasıyla biraz daha süratli monitörlerdir.
Sonuç olarak bu durum, günümüzde satışa sunulan en güzel VA ekranların, en düzgün TN ekranların biraz önüne geçmelerini sağlıyor. Samsung bu yeni kuşak ekran panelleriyle birlikte, eski kuşak VA ekran panellerinde vakit zaman ortaya çıkabilen karanlık düzey lekesi problemini da gidererek en yeni VA panellerine, en güzel LCD’lerin sunduğuna emsal bir genel tecrübe kazandırdı.
tıpkı vakitte en yeterli IPS ekran panelleri, VA ve TN ekran panellerine kıyasla biraz daha yavaştırlar. Lakin bir daha de en üst kalitedeki IPS ekranlar, başka iki çeşitteki rakipleriyle rekabet edebilecek seviyededirler. Gerçekleştirilen testlerde, bu alandaki en uygun IPS ekran paneli, 460 civarında kümülatif sapma ve ortalama 4.5 ms reaksiyon mühletine sahipti. Bu da başka iki panel çeşidinin en güzellerinden %20 daha düşük bir performans manasına geliyor. Lakin bunun yansıma müddeti açısından epeyce düşük bir fark olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
tıpkı vakitte yansıma mühleti açısından yaptığımız tüm bu değerlendirmelerin en üst kalitedeki monitörler için geçerli olduğunu da belirtelim. Orta ve giriş düzeyi monitörler için üç panel çeşidi içindeki performans farkları neredeyse eskisi üzere. TN monitörler, 4 ms civarındaki reaksiyon müddetleriyle bu iki segment için de gereğince süratliler. Daha düşük bir fiyat aralığında olan IPS monitörler ise bu alanda TN monitörlerin gerisindeler. Bunun sebebi ise orta ve giriş düzeyi IPS monitörlerde ekseriyetle günümüzün en güzelleri kadar süratli olmayan daha eski jenerasyon ekran panelleri kullanılmasıdır. bir daha de ortalama olarak 6 ila 9 ms içinde bir performans, pek kabul edilebilir. birebir vakitte kümülatif sapma da bilhassa kıymet odaklı IPS pazarında hala gereğince rekabetçidir. IPS monitörler, TN monitörler kadar süratli olmasalar da hareket netliği açısından genel olarak âlâ bir performans sergilemektedirler.
Bütçe odaklı VA ekran panelleri ise ne yazık ki Samsung’un Odyssey G7 ve G9 serilerinde kullanılan en güzel ekran panellerinin suratlarına yaklaşamıyor bile. Çoklukla VA ekran panellerinde ortalama olarak 9 ila 13 ms ortası reaksiyon mühletleri elde ediliyor ve bu da en uygun fiyatlı VA ekranların, performans açısından ortalama fiyatlı bir IPS ekranın gerisinde kaldığı manasına geliyor. Bunun yanı sıra VA ekran panelleri, diğer iki ekran teknolojisinde karşılaşılmayan, hareketli objeleri takip eden karanlık bir iz olarak görülen “karanlık düzey lekesi” isimli kronik bir sıkıntıya da sahiptirler.
Sonuç
Ekran teknolojileri hakkında genel bir kıymetlendirme yapacak olursak, TN ekran panellerinin ölmekte olan olduğunu söyleyebiliriz. TN paneller hala hayli süratli ve rekabetçi oyunlar için kusursuz, lakin artık bilhassa en yüksek kalite segmenti için bir sürat başkanı değil. Bir TN ekran satın almanın temel avantajları, uygun fiyatlı olmaları ve giriş düzeyi panellerle bile suratlarının dengeli olmasıdır. Lakin bir daha de TN ekranlar, düşük görüş açıları ve kontrast oranı üzere zayıf istikametlere sahiptirler ve bu da onları bir fazlaca iş için elverişsiz hale getirir.
VA ekran panelleri, en yüksek kalite segmentinde kusursuz hareket performansı, karanlık düzey lekesi olmaması, kâfi kontrast oranları ve yeterli renkler ile son derece rekabetçi bir seviyededirler. birebir vakitte düşük kalitedeki VA ekran panelleri bile mükemmel kontrast oranlarına sahip olsalar da eski kuşak ekran panellerinin kullanması niçiniyle son derece yavaşlar ve hareket performansı açısından fazlaca güzel sonuçlar vermiyorlar. Fakat bu durum, en azından kimi VA monitörlerin makul fiyatlarla satışa sunulmasına imkan tanıyarak bir fiyat-performans istikrarı yaratıyor.
Günümüze kadar bu üç ekran teknolojisi içinde en epey ilgiyi IPS ekran panelleri gördü ve her yıl gelişmeye de devam ediyor. IPS monitörler; hareket performansı, gamut kapsamı ve görüntüleme açıları da dahil olmak üzere bir fazlaca farklı alandaki kuvvetli yanlarıyla genel olarak en istikrarlı seçimdir. Bu kuvvetli taraflar, ister en yüksek kalite segmentinde isterse de giriş segmentinde olsun, tüm segmentler için dengeli bir biçimde uygulanma eğilimindedir ve bu da IPS ekranları parasının karşılığını ziyadesiyle veren bir seçenek haline getiriyor.
Kusursuz homojenlikleri ve son derece geniş renk gamlarına sahip düz panellerin yaygınlığı niçiniyle, IPS birebir ekranda oyun oynamak ve içerik oluşturmak için en uygun teknolojidir. Fakat IPS ekran panellerinin kontrast oranları hala VA ekran panellerinin ulaşabileceklerinin epey hayli gerisindedir.
Sonuç olarak hangi ekran teknolojisinin en düzgün olduğu konusunda katiyetle hakikat bir karşılık yok. Örneğin eksiksiz bir siyah düzeyi ve yüksek sürat istiyorsanız, bu biçimde bir durumda üst seviye bir VA monitör sizin için en güzel seçenektir. Ya da monitörünüzün Adobe RGB renk uzayını kapsamasını istiyorsanız, bir IPS monitör tercih etmeniz gerekir. Yani uzun lafın kısası, monitör seçiminde yanlışsız tercih, büsbütün sizin o monitörü hangi maksatla kullanacağınızla ilgilidir.
Kaynak
LCD Monitörün Temel Çalışma Prensibi
Monitör LCD panelleri; art aydınlatma, polarize filtreler ve likit kristal katmanı üzere bir fazlaca katmandan meydana gelir. Ekran panelinin içerisindeki sıvı kristal katmanı, art aydınlatmadan gelen ışığın yoğunluğunu ve hangi renkte geleceğini belirler. Bu ışık yoğunluğunu denetim etmek için likit kristallere bir voltaj uygulanır ve bu türlü likit kristaller gerçek manada bir pozisyondan başkasına hareket ederler. İşte bu kristallerin nasıl düzenlendikleri ve voltaj uygulandığında nasıl hareket ettikleri; TN, IPS ve VA ekran panelleri içindeki temel farkı oluşturmaktadır.
TN Panel
TN, en eski LCD panel teknolojisidir ve Twisted Nematic, “kıvrımlı nematik” sözlerinin baş harflerini temsil etmektedir. Kıvrımlı nematik, sıvı kristal moleküllerinin voltaj ile denetim edilebilmesine imkan tanıyan bir efekttir. Kıvrımlı nematik efektine sahip bir LCD’nin gerçek işleyişi biraz daha karmaşık olsa da, aslında kıvrımlı nematik efekti, bir voltaj uygulandığında sıvı kristallerin hizalamasını değiştirmek için kullanılır. Rastgele bir voltaj uygulanmazken, yani kristaller kapalı durumdayken, sıvı kristal molekülleri 90 derece kadar kıvrılır ve polarizasyon katmanları ile birlikte ışığın geçmesine müsaade verir. sonrasındasında bir voltaj uygulandığı vakit, bu sıvı kristaller kıvrılmaz ve ışığı engellerler.
VA Panel
VA, “dikey hizalama” (Vertical Alignment) manasına gelmektedir. İsminden da anlayabileceğiniz üzere, bu ekran teknolojisi, ışığın geçmesine müsaade vermek için bir voltaj uygulandığında eğilen, dikey olarak hizalanmış sıvı kristaller kullanır. İşte bu IPS ve VA ekran panelleri içindeki temel farktır. IPS panellerde kristaller, alt katmanlara paralelken VA panellerde ise kristaller, alt katmanlara diktir. AU Optronics tarafınca geliştirilen AMVA ve Samsung tarafınca geliştirilen SVA üzere birfazlaca VA panel sürümü de mevcuttur.
IPS Panel
IPS, düzlem için anahtarlama (in-plane switching) sözlerinin baş harflerinden oluşan bir tabirdir. IPS ekran teknolojisi de başka bütün ekran paneli teknolojilerinde olduğu üzere, sıvı kristallerin hizalarını denetim etmek için voltaj kullanır. Lakin TN ekran panellerindekinin bilakis IPS paneller, kristallerin cam alt katmanlara paralel olduğu farklı bir kristal oryantasyonu kullanır. Geçirilen ışık ölçüsünü değiştirmek için kristalleri kıvırmak yerine, IPS kristalleri hakikaten döndürülür, ki bu da bir dizi faydayı birlikteinde getirir.
Bu teknolojilerin, işleri daha da geliştirebilecek çeşitli alt varyantları da mevcut ve panel üreticisine bağlı olarak, bunların farklı formlarda isimlendirildiklerini gorebilirsiniz. Samsung kendi IPS ekran panellerini PLS olarak isimlendirirken LG üzere birtakım markalar ise direkt olarak IPS terimini kullanmayı tercih ediyorlar. VA ekran panelleri kelam konusu olduğunda ise Samsung, SVA formunda bir isim kullanırken AU Optronics’in ise AMVA ismini kullandığını görüyoruz.
Uzun lafın kısası, TN ekran panelleri kıvrılır; IPS ekran panelleri paralel hizalama ve döndürme kullanır; VA ekran panelleri ise dikey hizalama ve eğilmeden yararlanırlar. Artık bu ekran paneli teknolojilerinin birbirlerinden nasıl ayrıştıklarına, nasıl performans gösterdiklerine ve her bir kategori için hangisinin en uygunu olduğuna daima birlikte göz atalım.
Görüş Açışı
Bir TN, IPS ve VA paneli birinci kere incelerken ortalarındaki en bariz fark, hiç elbet görüş açılarıdır. Bu, bu teknolojiler ortaya çıktığından beri kıymetli ölçüde değişiklik yaşanmayan bir bahistir.
TN paneller, hem yatay birebir vakitte bilhassa dikey istikametlerde kıymetli renk ve kontrast kayması ile en zayıf görüş açılarına sahiptirler. Genel olarak görüş açıları 170/160 olarak derecelendirilir lakin gerçekçi olmamız gerekirse, meyyit nokta haricinde rastgele bir yerde görüntülerken çok berbat geçişler elde edersiniz. En yüksek kaliteli TN paneller, bu mevzuda biraz daha uygun performans gösterseler de genel olarak bu, TN panellerin son derece zayıf olduğu bir alandır.
Görüntüleme açıları konusunda VA ve IPS ekran panelleri, TN ekran panellerine kıyasla değerli ölçüde daha güzel performans gösterirler. Lakin IPS paneller ise genel olarak bu mevzuda en yeterli tecrübesi sağlarlar. Bu iki panel çeşidinin görüş açıları için çoklukla 178/178 derecelendirme görürsünüz. birebir vakitte merkez dışı açılardan görüntülemede hala bir ölçü renk ve parlaklık değişimi olsa da, bu bir TN ekran panelindekine kıyasla epey daha az göze çarpar.
VA ekran panelleri de kusursuz görüş açılarına sahiptirler, ancak IPS ekran panelleri kadar değil. hem de VA paneller, IPS’ten daha yüksek derecede bir kontrast değişimine sahip olabilirler. Fakat VA ekran panellerinin görüş açılarını bundan daha fazla etkileyen öge, günümüzde birden fazla VA monitörün kavisli olmasıdır ve kavisler görüntüleme açılarını küçültür. Bu, IPS ve VA ekran panelleri içinde tercih yaparken göz önünde bulundurulması gereken bir kriterdir.
Parlaklık ve Kontrast
Sıvı kristal katmanı, art aydınlatma katmanından farklı olduğu için TN, IPS ve VA monitörlerin parlaklık açısından birbirlerinden farklı olmaları için teknik bir niye yoktur. Ortalama SDR parlaklığı IPS ekran panelleri için 385 nit, TN ekran panelleri için 367 nit, VA ekran panelleri içinse 346 nit olarak tespit edilmiştir. Uzun lafın kısası, pratikte bu kriter açısından ekran panelleri içinde kayda kıymet bir fark bulunmuyor.
Öbür bir yandan kontrast oranı konusunda ise bu üç ekran paneli içinde kıymetli farklar mevcut. Kıvrılma tekniğiyle koyu siyahlar üretme konusunda pek de başarılı olmayan TN ekran panelleri, en makus kontrast oranlarına sahiptirler. En uygun durumda bile bir TN panelde 1000:1 civarında bir kontrast oranı görürsünüz, lakin genel olarak kalibrasydaha sonrasında bu oran 700:1 ila 900:1 aralığına geriler. Ortalama bir TN ekran panelinin, 872:1 kontrat oranına sahip olduğu belirlenmiştir ki bunun son derece düşük bir oran olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bilhassa güçlü ve hoş siyahlar elde etmek istiyorsanız, direkt olarak bir OLED monitör satın almanızı tavsiye ediyoruz. Lakin bunun için bir OLED monitör değil de LCD monitör satın almayı düşünüyorsanız, ekran panelinin TN olmadığından kesinlikle emin olun.
Kontrast oranı açısından IPS ekran panelleri, TN panellerden çok da farklı bir performans sergilemezler. En berbat senaryolarda bile -özellikle LG’nin mevcut Nano IPS panelleri serisinde-, tipik bir TN ekran panelindekinden farklı bir kontrast performansı görmezsiniz. bir daha de bu en makus senaryoların dışında, 1000:1 ya da üzerinde bir kontrast oranı görmek daha mümkündür. Hatta IPS ekran panellerinin en âlâ örnekleri, 1500:1 kontrast oranını bile zorlayabiliyorlar. IPS ekranlar içinde ortalama kontrast oranı, 1037:1 olarak tespit edilmiştir ki bu, bir TN ekran panelinin ortalama kontrast oranından %19 daha yüksek bir oran.
TN paneller kontrast açısından kötü performans sergilemeseler de bir LCD monitörün koyu siyahlar üretmesini istiyorsanız, VA ekran paneli olan bir monitör tercih etmelisiniz. Bu panellerin tasarımı, daha yüksek kontrast oranları elde edilmesine daha fazla imkan sağlıyor. VA ekran panellerinin kontrast oranları genel olarak 2000:1’den başlıyor; ki bu oran, en güzel IPS ekran panellerindeki kontrast oranlarından bile daha yüksek.
VA ekranlar için 5000:1’e varan kontrast oranları belirtilebiliyor. Hatta kimi TV’lerde bu oran daha yükseğe bile çıkabiliyor. VA ekran panellerinin tipik kontrast oranlarının aralığı, TN ve IPS teknolojilerindekine kıyasla daha geniş. Lakin şayet rastgele bir üretici, bir VA monitörünün 3000:1 kontrast oranı olduğu belirtiyorsa, çoklukla doğruyu söylüyordur. VA ekranlar için ortalama olarak 2898:1’lik bir kontrast oranı tespit ediliyor. Bu oranlardan da anlayabileceğiniz üzere, VA ekran panelleri, siyah renkleri üretme konusunda, IPS ve TN ekran panellerine kıyasla 2,5-3 kata kadar daha başarılılar.
Pekala, kontrast oranlarındaki bu farklar hakikaten kıymetli mi? şimdi bütün monitörler, daha parlak görüntüleme ortamlarında tesirli kontrast oranını düşürebilen bir çeşit mat, yansıma önleyici kaplama kullanırlar. Yani monitörünüzü gündüz ya da yapay ışık kaynaklarının olduğu bir ortamda kullanıyorsanız, kontrast oranı açısından TN, IPS ve VA ekran panelleri içindeki fark, daha az farkedilebilir olacaktır. Lakin monitörünüzü genel olarak daha loş bir ortamda kullanıyorsanız, VA ekranların bu alandaki önemli üstünlüğünü daha rahat bir biçimde farkedersiniz.
tıpkı vakitte şu mevzudan da bahsetmekte yarar var. IPS ekran panelleri, “IPS ışıması” olarak isimlendirilen kronik bir probleme sahiptirler. IPS ışıması, belli bir açıdan karanlık imajları görüntülerken ekranda beyaz bir ışımanın ortaya çıkması olarak isimlendirilebilir. En üst kaliteli ekran panelleri, bu parıldamayı en az seviyede yansıtırlar. Lakin bunun bir daha de IPS ekran panelleri için bir sorun olduğunu ve ekrandan ekrana değişiklik gösterebileceğini belirtelim.
Renk Kalitesi
Günümüzde ekranların epeyce büyük bir kısmı 8 bit panellere sahiptir. Yalnızca kimi düşük kaliteli ekran panelleri 6 bit, profesyonellere yönelik kimi yüksek kaliteli ekran panelleri ise 10 bittir. tıpkı vakitte “10 bit” ya da “1 milyar renge sahip” olarak pazarlanan ekranların birden fazla, gerçek 10 bit panellere sahip değildir; FRC ya da titreme (dithering) aracılığıyla bu renk skalasına ulaşırlar. Ayrıyeten günümüzde sRGB ya da Rec. 709 üzere standart renk uzaylarını kapsamak kelam konusu olduğunda, LCD çeşitleri içinde kayda kıymet bir fark bulunmuyor.
Tarihi olarak en makus renk kalitesine sahip olan TN ekran panelleri bile, günümüzde asgarî olarak sRGB renk uzayının %95’inden çoksını kapsıyor. Yalnızca kimi giriş düzeyi dizüstü bilgisayarların ekranları, daha düşük bir düzeyde olabiliyorlar. Fakat bir monitörün sRGB renk uzayının %90’nından azını kapsadığını görmek hayli ender bir durum, ki aslına bakarsanız bu biçimde bir monitörü katiyetle satın almamalısınız.
Gerçek 10 bit ekranlara gelecek olursak, genel olarak gerçek 10 bit ekran panellerinin büyük bir kısmını oluşturan IPS panellere bakmalısınız. Kimi VA ekran panelleri de gerçek 10 bit dayanağı sağlarlar, fakat bunlar son derece azdır. Piyasada satın alabileceğiniz ve 10 bit olduğunu argüman eden birçok ekran, aslında 8 bit ve FRC takviyesine sahiptir. Yalnızca profesyonel düzeydeki yüksek kaliteli ekranlar gerçek 10 bit tecrübesi sağlarlar.
Renk Gamı
Günümüzde renk kalitesi açısından TN, IPS ve VA ekran panelleri içindeki ana farklar; DCI-P3, Adobe RGB ve Rec. 2020 üzere daha geniş renk uzaylarının kapsamına giriyor. DCI-P3 ve Rec. 2020, HDR görüntüler ve görüntü oyunları için değerliyken Adobe RGB ise ekseriyetle geniş renk gamlı manzaralar sağladığı için iş dünyası profesyonelleri içinde yaygındır.
TN ekran panellerinin sRGB renk uzayını aşmaları ve geniş bir renk gamı üretmeleri sık rastlanan bir durum değildir. En âlâ durumlarda bile DCI-P3 kapsamının %92 civarında olduğu, lakin TN ekran panellerinin büyük bir kısmının standart bir renk gamın sahip oldukları ve bunun da SDR içerikler için çok kâfi olduğu söylenebilir.
Renk gamı açısından bir daha sonraki en uygun ekran paneli ise VA’dır. Kimi giriş düzeyi VA ekran panelleri, yalnızca sRGB renk uzayını kapsarlar. Lakin günümüzdeki geniş renk gamın sahip VA ekranlar, buna ek olarak ekseriyetle DCI-P3’nin %85 ila %90 içindeki bir kısmını ya da Rec. 2020’nin yaklaşık olarak %66’lık kısmını da kapsarlar. Bunlar genel olarak kâfi düzeyde (%85 ve üstünde) Adobe RGB renk uzayını kapsamazlar ve bundan dolayı görüntü oyunları oynamak ya da görüntü vb. içerikleri izlemek için en uygun ekranlar bunlardır. bir daha de VA ekran panelleri, renk gamı konusunda orta düzeydedir.
En geniş renk gamına sahip bir monitör istiyorsanız, IPS monitörler içinden bir tercih yapmalısınız. Standart IPS ekran panelleri, sRGB ile hudutlu olsa da günümüzde satışa sunulan ve en uygun geniş renk gamına sahip olan IPS ekran panelleri ise TN ya da VA ekran panellerinden epeyce daha geniş renk gamlarını kapsıyorlar.
Yapılan testlerde AU Optronics’in en üst kalite bir ekran panelinde, %97 DCI-P3, %99’un üzerinde Adobe RGB ve %80’nin üstünde Rec. 2020 kapsamı tespit edilmiştir. İşte bu durum, IPS ekran panellerini görüntü ya da fotoğraf düzenleme üzere geniş renk gamının değerli olduğu işler için en uygun seçenek haline getiriyor.
Yenileme Suratı
Yenileme suratı kelam konusu olduğunda, evvelce bu üç ekran teknolojisi içinde son derece bariz bir fark vardı. TN ekran paneli en hızlısıydı. IPS, orta düzeydeydi. Ve VA ekran paneli ise en yavaşıydı. Lakin günümüzde, yenileme suratları açısından bu teknolojiler içindeki fark çok az.
Bugünlerde piyasada 240 Hz sürate sahip TN, IPS ve VA monitörler bulunuyor. Hatta 1440p üzere yüksek çözünürlüklerde 240 Hz’in üzerinde yenileme suratı sağlayan kimi modeller bile mevcut.
Şu anda son kullanıcıya sunulan en yüksek yenileme suratına sahip monitörler, AU Optronics’in ürettiği IPS panelleri kullanan, 1080p çözünürlüğe sahip 360 Hz monitörlerdir. Günümüzde IPS ekranlara olan talep, öteki iki ekran cinsine kıyasla daha düşük ve bu niçinle yüksek yenileme suratına yönelik olarak yapılan geliştirmeler, genel olarak IPS ekran panelleri üzerine ağırlaşıyor. Sonuç olarak bu da IPS’i şimdilik en yüksek yenileme suratına sahip ekran teknolojisi yapıyor.
Reaksiyon Müddeti
Reaksiyon müddetleri, bilhassa en yüksek kalitedeki IPS ve VA ekran panelleri için kıymetli derecede uygunlaştırıldı. LG’nin Nano IPS ve Samsung’un yeni jenerasyon VA ekran panelleri üzere gelişmiş ekran panelleri yardımıyla reaksiyon müddetleri açısından TN ekran panelleri ve bu iki ekran paneli çeşidi içinde günümüzde kayda bedel bir fark bulunmuyor.
Panel testlerindeki en süratli TN paneller, yaklaşık olarak 400 kümülatif sapma ile ortalama 4 ms reaksiyon mühletine ulaşıyor. Kümülatif sapma, bir monitörün reaksiyon müddetlerinin ülkü anlık karşılığı almaya ne kadar yakın olduğunu belirtir ve bununla birlikte reaksiyon mühletleri ve aşma içindeki dengeyi de gösterir. Örneğin 1440p çözünürlük ve 240 Hz yenileme suratına sahip olan HP Omen X 27 düşük yansıma mühletine sahip bir monitördür. Lakin Samsung Odyssey G7 ve G9, 3,4 ve 4 ms içindeki yansıma mühletleri ve 400’ün altındaki kümülatif sapmasıyla biraz daha süratli monitörlerdir.
Sonuç olarak bu durum, günümüzde satışa sunulan en güzel VA ekranların, en düzgün TN ekranların biraz önüne geçmelerini sağlıyor. Samsung bu yeni kuşak ekran panelleriyle birlikte, eski kuşak VA ekran panellerinde vakit zaman ortaya çıkabilen karanlık düzey lekesi problemini da gidererek en yeni VA panellerine, en güzel LCD’lerin sunduğuna emsal bir genel tecrübe kazandırdı.
tıpkı vakitte en yeterli IPS ekran panelleri, VA ve TN ekran panellerine kıyasla biraz daha yavaştırlar. Lakin bir daha de en üst kalitedeki IPS ekranlar, başka iki çeşitteki rakipleriyle rekabet edebilecek seviyededirler. Gerçekleştirilen testlerde, bu alandaki en uygun IPS ekran paneli, 460 civarında kümülatif sapma ve ortalama 4.5 ms reaksiyon mühletine sahipti. Bu da başka iki panel çeşidinin en güzellerinden %20 daha düşük bir performans manasına geliyor. Lakin bunun yansıma müddeti açısından epeyce düşük bir fark olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
tıpkı vakitte yansıma mühleti açısından yaptığımız tüm bu değerlendirmelerin en üst kalitedeki monitörler için geçerli olduğunu da belirtelim. Orta ve giriş düzeyi monitörler için üç panel çeşidi içindeki performans farkları neredeyse eskisi üzere. TN monitörler, 4 ms civarındaki reaksiyon müddetleriyle bu iki segment için de gereğince süratliler. Daha düşük bir fiyat aralığında olan IPS monitörler ise bu alanda TN monitörlerin gerisindeler. Bunun sebebi ise orta ve giriş düzeyi IPS monitörlerde ekseriyetle günümüzün en güzelleri kadar süratli olmayan daha eski jenerasyon ekran panelleri kullanılmasıdır. bir daha de ortalama olarak 6 ila 9 ms içinde bir performans, pek kabul edilebilir. birebir vakitte kümülatif sapma da bilhassa kıymet odaklı IPS pazarında hala gereğince rekabetçidir. IPS monitörler, TN monitörler kadar süratli olmasalar da hareket netliği açısından genel olarak âlâ bir performans sergilemektedirler.
Bütçe odaklı VA ekran panelleri ise ne yazık ki Samsung’un Odyssey G7 ve G9 serilerinde kullanılan en güzel ekran panellerinin suratlarına yaklaşamıyor bile. Çoklukla VA ekran panellerinde ortalama olarak 9 ila 13 ms ortası reaksiyon mühletleri elde ediliyor ve bu da en uygun fiyatlı VA ekranların, performans açısından ortalama fiyatlı bir IPS ekranın gerisinde kaldığı manasına geliyor. Bunun yanı sıra VA ekran panelleri, diğer iki ekran teknolojisinde karşılaşılmayan, hareketli objeleri takip eden karanlık bir iz olarak görülen “karanlık düzey lekesi” isimli kronik bir sıkıntıya da sahiptirler.
Sonuç
Ekran teknolojileri hakkında genel bir kıymetlendirme yapacak olursak, TN ekran panellerinin ölmekte olan olduğunu söyleyebiliriz. TN paneller hala hayli süratli ve rekabetçi oyunlar için kusursuz, lakin artık bilhassa en yüksek kalite segmenti için bir sürat başkanı değil. Bir TN ekran satın almanın temel avantajları, uygun fiyatlı olmaları ve giriş düzeyi panellerle bile suratlarının dengeli olmasıdır. Lakin bir daha de TN ekranlar, düşük görüş açıları ve kontrast oranı üzere zayıf istikametlere sahiptirler ve bu da onları bir fazlaca iş için elverişsiz hale getirir.
VA ekran panelleri, en yüksek kalite segmentinde kusursuz hareket performansı, karanlık düzey lekesi olmaması, kâfi kontrast oranları ve yeterli renkler ile son derece rekabetçi bir seviyededirler. birebir vakitte düşük kalitedeki VA ekran panelleri bile mükemmel kontrast oranlarına sahip olsalar da eski kuşak ekran panellerinin kullanması niçiniyle son derece yavaşlar ve hareket performansı açısından fazlaca güzel sonuçlar vermiyorlar. Fakat bu durum, en azından kimi VA monitörlerin makul fiyatlarla satışa sunulmasına imkan tanıyarak bir fiyat-performans istikrarı yaratıyor.
Günümüze kadar bu üç ekran teknolojisi içinde en epey ilgiyi IPS ekran panelleri gördü ve her yıl gelişmeye de devam ediyor. IPS monitörler; hareket performansı, gamut kapsamı ve görüntüleme açıları da dahil olmak üzere bir fazlaca farklı alandaki kuvvetli yanlarıyla genel olarak en istikrarlı seçimdir. Bu kuvvetli taraflar, ister en yüksek kalite segmentinde isterse de giriş segmentinde olsun, tüm segmentler için dengeli bir biçimde uygulanma eğilimindedir ve bu da IPS ekranları parasının karşılığını ziyadesiyle veren bir seçenek haline getiriyor.
Kusursuz homojenlikleri ve son derece geniş renk gamlarına sahip düz panellerin yaygınlığı niçiniyle, IPS birebir ekranda oyun oynamak ve içerik oluşturmak için en uygun teknolojidir. Fakat IPS ekran panellerinin kontrast oranları hala VA ekran panellerinin ulaşabileceklerinin epey hayli gerisindedir.
Sonuç olarak hangi ekran teknolojisinin en düzgün olduğu konusunda katiyetle hakikat bir karşılık yok. Örneğin eksiksiz bir siyah düzeyi ve yüksek sürat istiyorsanız, bu biçimde bir durumda üst seviye bir VA monitör sizin için en güzel seçenektir. Ya da monitörünüzün Adobe RGB renk uzayını kapsamasını istiyorsanız, bir IPS monitör tercih etmeniz gerekir. Yani uzun lafın kısası, monitör seçiminde yanlışsız tercih, büsbütün sizin o monitörü hangi maksatla kullanacağınızla ilgilidir.
Kaynak