12 Eylül darbesinin üzerinden 41 yıl geçti
Ankara AA – 12 Eylül’e giden sürecin hazırlıkları yaklaşık 4 ay sürdü. Kod ismi “Bayrak Harekatı” olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu kumandanlarına 11 Temmuz saat 04.00’te harekete geçilmesi buyruğu verildi. Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu almasıyla darbeciler planı erteledi. Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde Türkiye’yi karanlığa götüren plan, birebir isimle sabaha karşı uygulandı.
Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan darbeci Ulusal Güvenlik Kurulu, bütün yetkileri ele aldı. Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, akabinde TBMM’yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti. Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten daha sonra sivil toplum kuruluşlarını gaye alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay haricindeki derneklerin faaliyetlerini askıya aldı. Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi.
‘Asmayalım da besleyelim mi?’
Antidemokratik uygulamalarına her gün yenisini ekleyen darbeciler, acısı senelerca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarına da imza attı. Takvimler 9 Ekim 1980’i gösterdiğinde sol görüşlü Necdet Adalı ile ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü sebebi öne sürülerek karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren’e idam cezası verildi.
Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafınca iki defa iptal edilmesine karşın Ulusal Güvenlik Konseyi’nce onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi. Evren’in 17 yaşında astırdığı Eren için söylemiş olduği “Asmayalım da besleyelim mi?” sözü, darbecilerin karanlık yüzünün aynası oldu.
650 bin gözaltı
Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden çok kişi için de idam talep edildi. 517 kişinin mevt cezasına çarptırıldığı süreçte 50 kişi idam edildi. Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezası istendi. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu vakitte 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu savıyla işinden edildi. Kültür ve sanat hayatının da gaye alındığı 12 Eylül’de, yaklaşık 1.000 sinema sakıncalı bulunduğu için yasaklandı.
Darbecilere dava
Darbeci generallerin belirlediği müşavere meclisinin hazırladığı anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik evet oyu aldı. Cihan ve öbür darbeciler, darbe anayasasına dahil ettikleri “geçici 15. madde” ile ömür uzunluğu dokunulmazlık hakkı kazanarak mümkün bir yargılanmaya karşı tedbir aldı. Lakin “Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin yargılanamayacağına” dair süreksiz 15. husus, 12 Eylül 2010’daki referandumla Anayasa’dan çıkarıldı. bu biçimdece darbecilerin yargılanmasının önü açıldı.
Referandumdan bir gün daha sonra Türkiye’nin dört bir tarafınca darbenin sorumluları ile bu şahısların buyruk ve talimatlarını uygulayanlar hakkında kabahat duyurusunda bulunuldu. O periyot hayatta olan Cihan ile Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma açıldı. Cihan ve Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianame, Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012’de kabul edildi. İki darbeci, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya yahut bakılırsavini yapmasına mahzur olmaya cebren teşebbüs etmek” ile suçlandı.
Sıhhat sebebi öne sürülerek duruşmalara katılmayan Cihan ve Şahinkaya, görüntü konferans aracılığıyla yaptıkları savunmalarında suçlamaları kabul etmedi, kurucu iktidar olduklarını, mevcut mahkemelerin kendilerini yargılayamayacağı tezini savundu.
Yargılamanın devam ettiği periyotta Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi maddeyle kapatılınca evrak Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesine devredildi. Mahkeme, 18 Haziran 2014’te Cihan ve Şahinkaya’yı, 1979’da verdikleri muhtırayla “anayasa ve TBMM’yi ortadan kaldırmaya ve bakılırsavini yapmasını engellemeye teşebbüs”, 1980’deki darbeyle de “anayasayı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM’yi ıskat ve cebren men” kabahatini işledikleri sebebi öne sürülerek “ağırlaştırılmış müebbet hapis” cezasına çarptırdı. Mahkeme, takdiri indirimle bu cezayı “müebbet hapse” çevirdi.
Ayrıyeten 2 darbecinin rütbelerinin sökülmesi için Askeri Ceza Kanunu’nun ilgili kararlarının uygulanmasına karar verildi.
Ankara AA – 12 Eylül’e giden sürecin hazırlıkları yaklaşık 4 ay sürdü. Kod ismi “Bayrak Harekatı” olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu kumandanlarına 11 Temmuz saat 04.00’te harekete geçilmesi buyruğu verildi. Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu almasıyla darbeciler planı erteledi. Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde Türkiye’yi karanlığa götüren plan, birebir isimle sabaha karşı uygulandı.
Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan darbeci Ulusal Güvenlik Kurulu, bütün yetkileri ele aldı. Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, akabinde TBMM’yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti. Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten daha sonra sivil toplum kuruluşlarını gaye alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay haricindeki derneklerin faaliyetlerini askıya aldı. Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi.
‘Asmayalım da besleyelim mi?’
Antidemokratik uygulamalarına her gün yenisini ekleyen darbeciler, acısı senelerca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarına da imza attı. Takvimler 9 Ekim 1980’i gösterdiğinde sol görüşlü Necdet Adalı ile ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü sebebi öne sürülerek karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren’e idam cezası verildi.
Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafınca iki defa iptal edilmesine karşın Ulusal Güvenlik Konseyi’nce onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi. Evren’in 17 yaşında astırdığı Eren için söylemiş olduği “Asmayalım da besleyelim mi?” sözü, darbecilerin karanlık yüzünün aynası oldu.
650 bin gözaltı
Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden çok kişi için de idam talep edildi. 517 kişinin mevt cezasına çarptırıldığı süreçte 50 kişi idam edildi. Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezası istendi. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu vakitte 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu savıyla işinden edildi. Kültür ve sanat hayatının da gaye alındığı 12 Eylül’de, yaklaşık 1.000 sinema sakıncalı bulunduğu için yasaklandı.
Darbecilere dava
Darbeci generallerin belirlediği müşavere meclisinin hazırladığı anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik evet oyu aldı. Cihan ve öbür darbeciler, darbe anayasasına dahil ettikleri “geçici 15. madde” ile ömür uzunluğu dokunulmazlık hakkı kazanarak mümkün bir yargılanmaya karşı tedbir aldı. Lakin “Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin yargılanamayacağına” dair süreksiz 15. husus, 12 Eylül 2010’daki referandumla Anayasa’dan çıkarıldı. bu biçimdece darbecilerin yargılanmasının önü açıldı.
Referandumdan bir gün daha sonra Türkiye’nin dört bir tarafınca darbenin sorumluları ile bu şahısların buyruk ve talimatlarını uygulayanlar hakkında kabahat duyurusunda bulunuldu. O periyot hayatta olan Cihan ile Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma açıldı. Cihan ve Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianame, Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012’de kabul edildi. İki darbeci, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya yahut bakılırsavini yapmasına mahzur olmaya cebren teşebbüs etmek” ile suçlandı.
Sıhhat sebebi öne sürülerek duruşmalara katılmayan Cihan ve Şahinkaya, görüntü konferans aracılığıyla yaptıkları savunmalarında suçlamaları kabul etmedi, kurucu iktidar olduklarını, mevcut mahkemelerin kendilerini yargılayamayacağı tezini savundu.
Yargılamanın devam ettiği periyotta Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi maddeyle kapatılınca evrak Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesine devredildi. Mahkeme, 18 Haziran 2014’te Cihan ve Şahinkaya’yı, 1979’da verdikleri muhtırayla “anayasa ve TBMM’yi ortadan kaldırmaya ve bakılırsavini yapmasını engellemeye teşebbüs”, 1980’deki darbeyle de “anayasayı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM’yi ıskat ve cebren men” kabahatini işledikleri sebebi öne sürülerek “ağırlaştırılmış müebbet hapis” cezasına çarptırdı. Mahkeme, takdiri indirimle bu cezayı “müebbet hapse” çevirdi.
Ayrıyeten 2 darbecinin rütbelerinin sökülmesi için Askeri Ceza Kanunu’nun ilgili kararlarının uygulanmasına karar verildi.