Çip krizi birinci değil! 48 yıl daha sonra Avrupa’da sinema başa mı sarıyor?
İhsan Dindar / Milliyet.com.tr – bir müddetdir tüm dünyanın ana gündem unsuru olan koronavirüs, sebep olduğu can kayıpları, ağır olaylar üzere aksiliklerin yanı sıra hayatın farklı alanlarını da direkt etkilemeyi sürdürüyor. Salgın, toplumsal boyutta yarattığı sıkıntıların yanı sıra global çapta ekonomik sıkıntıların da artmasına niye oluyor. Üstelik salgının yarattığı bu sorun, farklı düzeylerde dahi olsa tüm ülkeleri bir biçimde tesiri altına alıyor. Tüm dünyada tesirleri devam eden pandemi, aslına bakarsan sinyalleri daha evvelinde de alınmaya başlayan çip krizinin, daha da büyümesine niye oldu. Tedarikte yaşanan problemlerin yanı sıra üretimin aksaması niçiniyle bir epey dalda üretim durma noktasına geldi.
Bilişim bölümünden otomotive kadar iktisadın değerli iş kollarında yaşanan bu orta mal badiresinin, pandeminin direkt niye olduğu kısıtlamaların kalkmasına karşın bir süre daha devam edeceği öngörülüyor. Ekonomistler tedarikteki bu sorunun ekonomilerde birebir anda hem sakinlik hem enflasyona yani öteki bir deyişle stagflasyona yol açabileceği telaşı de taşıyor.
TÜM DÜNYA İKTİSADINI ETKİLİYOR
Son vakit içinderda çoğunlukla duyulmaya başlanan bir kavram olan stagflasyonla dünya, geçmişte de bir fazlaca sefer karşı karşıya kalmıştı. Üstelik bunlardan bir tanesi direkt dünyanın en büyük ekonomilerini etkilemiş ve düzelmesi yıllar sürmüştü.
ARAP-İSRAİL SAVAŞI DÖNÜM NOKTASI
1973’teki Arap-İsrail Savaşı ya da başka ismiyle Yom Kipur Savaşı’nda, Batılı ülkelerin İsrail’i desteklemesi niçiniyle dünyanın en değerli petrol üreticisi ülkeleri pozisyonundaki Arap devletleri ve İran, bir ambargo sonucu alır. 6 Ekim 1973 tarihinde başlayan Arap-İsrail savaşında, ABD’nin İsrail’e verdiği açık dayanak ve yardımlar niçiniyle Arap devletleri birinci vakit içinderda bu ülkeye ambargo uygular. Karar, akabinde başta Hollanda olmak üzere başka Avrupa ülkeleri ve Japonya’yı da kapsayacak biçimde genişletilir.
ABD ve Hollanda’nın İsrail’e, lojistik dayanak noktasında kilit role sahip olmalarının yanı sıra dünyanın en kıymetli petrol şirketlerinin de bu ülkelerden olması sebebiyle 16 Ekim 1973’te ambargo sonucu açıklanır. Bu ambargo sonucu, 1944 yılından bu yana yürürlükte olan ve global piyasaların da belirleyicisi pozisyonundaki Bretton Woods Anlaşması’nın ihlali olarak görüldüğü için Batı’da büyük yankı uyandırıp reaksiyon çeker.
PETROL İÇİN KARNE
Arap üyeleri ve İran’ın aldığı bu ambargo sonucuyla üretimi durdurmalarının akabinde kısa müddette ABD ve Amerika’da petrol kıtlığı yaşanmaya başlar. ABD, bilhassa Alaska’da bulunan petrol yataklarıyla kendi muhtaçlığını karşılama noktasında üretimi artırırken, birebir bahta sahip olmayan Avrupa ülkeleri daha düşünceli günler geçirir. O denli ki bir epey ülkede petrol, karneyle verilmeye başlanır.
Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Irak, Katar, Kuveyt ve İran’ın tek taraflı olarak petrol fiyatlarını yüzde 17 düzeylerinde artırıp üretimi de azaltmalarıyla başlayan kriz, en çok da Avrupa’nın gelişmiş ülkelerini etkilemeye başlar. Yarattığı ekonomik sıkıntıların yanı sıra siyasal ve toplumsal karışıklıklara yol açan ve literatüre de ‘1973 Petrol Krizi’ olarak geçen hadisenin tesirleri, Arap-İsrail Savaşı’nın bitmesinden daha sonra da devam eder.
O denli ki Yom Kipur Savaşı olarak da bilinen ve İsrail ile bir epeyce ülkeyi karşı karşıya getiren savaş, 26 Ekim 1973’teki ateşkesle sona erer. Fakat Libya, kendi tasarrufuyla bu sonucu uygulamayı sürdürür. Öte yandan 5 ay süren bu ambargonun yol açtığı ekonomik buhran hem daha uzun sürecek birebir vakitte tesirlerini yıllar daha sonra bile hissettirmeye devam edecekti. Bu periyoda dair en akılda kalıcı şeylerden biri akaryakıt istasyonlarında yaşanan uzun kuyruklar olmuştu.
‘EN ÇOK ETKİLENEN AVRUPA ÜLKELERİ OLUYOR’
İstanbul Rumeli Üniversitesi, İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Dekan Yardımcısı Dr. Armağan Örki, bu süreçte yaşananları şu biçimde anlatıyor: “Süreci, Arap-İsrail Savaşı tetikledi. Savaş öncesinde de OPEC üyeleri üretimi azaltma niyetindeydi. Bu sonucu aldıklarında da en epey etkilenenler İsrail’i destekleyen Avrupa ülkeleri oluyor.”
1973 Petrol Krizi’nde önemli bir endüstrileşmesi bulunmayan ülkelerin bu durumdan, gelişmiş ülkeler kadar hayli etkilenmediklerini vurgulayan Dr. Armağan Örki, ambargonun tesirlerinin 5 ila 10 yıl ortası bir müddetde devam ettiğini belirtti. Fakat sürecin uzun vadede Avrupa ülkeleri için bir avantaja dönüştüğünü hatırlatan Örki, bu vakitte Almanya üzere ülkelerin alternatif güç kaynağı arayışlarına başladıklarını da kelamlarına ekledi.
Almanya’nın öncülük ettiği bu arayışta ülkelerin güneş ve rüzgar üzere alternatif güç kaynaklarına yöneldiği söz eden Dr. Armağan Örki, gibisi bir atağın Japonya’dan da geldiğini hatırlattı. Almanya’nın Türkiye’den daha kuzeyde bulunmasına karşın uzun yıllardır güneş gücü altyapısı bulunması niçiniyle hatırı sayılır bir ölçüde güç ürettiğini de vurgulayan Dr. Örki, yaşanan bu mecburiyetin ülkeleri alternatiflere yönlendirdiğini tabir etti.
Üretimde yaşanan bu aksamaların endüstriyi etkileyeceğini, bunun da hem işsizliğin birebir vakitte enflasyonun artmasına niye olacağını hatırlatan Dr. Örki, kısa müddette üretimin azalıp eser meblağlarında artışın gözleneceğini belirtti. Dr. Armağan Erki, son olarak eserlerdeki bu fiyat artışının önüne geçilebilmesi için uzun vadede ya üretim artırılması ya da teknik boyutta bir muadilinin oluşturulması gerekliliğine vurgu yaptı.
Tıpkı 1973’teki petrol krizi üzere çip krizinin de tesirlerinin emsal bir uzunlukta müddete yayılıp yayılmayacağını ilerleyen süreçte aşikâr olacak. Fakat sorunun bir an evvel tahlile kavuşturulabilmesi için tedarik sorunun çözülmesi öncelikli adım olarak karşımıza çıkıyor. tıpkı vakitte salgına karşı aşılama çalışmalarının sürat kazanması ve bu sayede toplumsal bağışıklığın oluşması olağana dönüş için bir öbür öncelik.
İhsan Dindar / Milliyet.com.tr – bir müddetdir tüm dünyanın ana gündem unsuru olan koronavirüs, sebep olduğu can kayıpları, ağır olaylar üzere aksiliklerin yanı sıra hayatın farklı alanlarını da direkt etkilemeyi sürdürüyor. Salgın, toplumsal boyutta yarattığı sıkıntıların yanı sıra global çapta ekonomik sıkıntıların da artmasına niye oluyor. Üstelik salgının yarattığı bu sorun, farklı düzeylerde dahi olsa tüm ülkeleri bir biçimde tesiri altına alıyor. Tüm dünyada tesirleri devam eden pandemi, aslına bakarsan sinyalleri daha evvelinde de alınmaya başlayan çip krizinin, daha da büyümesine niye oldu. Tedarikte yaşanan problemlerin yanı sıra üretimin aksaması niçiniyle bir epey dalda üretim durma noktasına geldi.
Bilişim bölümünden otomotive kadar iktisadın değerli iş kollarında yaşanan bu orta mal badiresinin, pandeminin direkt niye olduğu kısıtlamaların kalkmasına karşın bir süre daha devam edeceği öngörülüyor. Ekonomistler tedarikteki bu sorunun ekonomilerde birebir anda hem sakinlik hem enflasyona yani öteki bir deyişle stagflasyona yol açabileceği telaşı de taşıyor.
TÜM DÜNYA İKTİSADINI ETKİLİYOR
Son vakit içinderda çoğunlukla duyulmaya başlanan bir kavram olan stagflasyonla dünya, geçmişte de bir fazlaca sefer karşı karşıya kalmıştı. Üstelik bunlardan bir tanesi direkt dünyanın en büyük ekonomilerini etkilemiş ve düzelmesi yıllar sürmüştü.
ARAP-İSRAİL SAVAŞI DÖNÜM NOKTASI
1973’teki Arap-İsrail Savaşı ya da başka ismiyle Yom Kipur Savaşı’nda, Batılı ülkelerin İsrail’i desteklemesi niçiniyle dünyanın en değerli petrol üreticisi ülkeleri pozisyonundaki Arap devletleri ve İran, bir ambargo sonucu alır. 6 Ekim 1973 tarihinde başlayan Arap-İsrail savaşında, ABD’nin İsrail’e verdiği açık dayanak ve yardımlar niçiniyle Arap devletleri birinci vakit içinderda bu ülkeye ambargo uygular. Karar, akabinde başta Hollanda olmak üzere başka Avrupa ülkeleri ve Japonya’yı da kapsayacak biçimde genişletilir.
ABD ve Hollanda’nın İsrail’e, lojistik dayanak noktasında kilit role sahip olmalarının yanı sıra dünyanın en kıymetli petrol şirketlerinin de bu ülkelerden olması sebebiyle 16 Ekim 1973’te ambargo sonucu açıklanır. Bu ambargo sonucu, 1944 yılından bu yana yürürlükte olan ve global piyasaların da belirleyicisi pozisyonundaki Bretton Woods Anlaşması’nın ihlali olarak görüldüğü için Batı’da büyük yankı uyandırıp reaksiyon çeker.
PETROL İÇİN KARNE
Arap üyeleri ve İran’ın aldığı bu ambargo sonucuyla üretimi durdurmalarının akabinde kısa müddette ABD ve Amerika’da petrol kıtlığı yaşanmaya başlar. ABD, bilhassa Alaska’da bulunan petrol yataklarıyla kendi muhtaçlığını karşılama noktasında üretimi artırırken, birebir bahta sahip olmayan Avrupa ülkeleri daha düşünceli günler geçirir. O denli ki bir epey ülkede petrol, karneyle verilmeye başlanır.
Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Irak, Katar, Kuveyt ve İran’ın tek taraflı olarak petrol fiyatlarını yüzde 17 düzeylerinde artırıp üretimi de azaltmalarıyla başlayan kriz, en çok da Avrupa’nın gelişmiş ülkelerini etkilemeye başlar. Yarattığı ekonomik sıkıntıların yanı sıra siyasal ve toplumsal karışıklıklara yol açan ve literatüre de ‘1973 Petrol Krizi’ olarak geçen hadisenin tesirleri, Arap-İsrail Savaşı’nın bitmesinden daha sonra da devam eder.
O denli ki Yom Kipur Savaşı olarak da bilinen ve İsrail ile bir epeyce ülkeyi karşı karşıya getiren savaş, 26 Ekim 1973’teki ateşkesle sona erer. Fakat Libya, kendi tasarrufuyla bu sonucu uygulamayı sürdürür. Öte yandan 5 ay süren bu ambargonun yol açtığı ekonomik buhran hem daha uzun sürecek birebir vakitte tesirlerini yıllar daha sonra bile hissettirmeye devam edecekti. Bu periyoda dair en akılda kalıcı şeylerden biri akaryakıt istasyonlarında yaşanan uzun kuyruklar olmuştu.
‘EN ÇOK ETKİLENEN AVRUPA ÜLKELERİ OLUYOR’
İstanbul Rumeli Üniversitesi, İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Dekan Yardımcısı Dr. Armağan Örki, bu süreçte yaşananları şu biçimde anlatıyor: “Süreci, Arap-İsrail Savaşı tetikledi. Savaş öncesinde de OPEC üyeleri üretimi azaltma niyetindeydi. Bu sonucu aldıklarında da en epey etkilenenler İsrail’i destekleyen Avrupa ülkeleri oluyor.”
1973 Petrol Krizi’nde önemli bir endüstrileşmesi bulunmayan ülkelerin bu durumdan, gelişmiş ülkeler kadar hayli etkilenmediklerini vurgulayan Dr. Armağan Örki, ambargonun tesirlerinin 5 ila 10 yıl ortası bir müddetde devam ettiğini belirtti. Fakat sürecin uzun vadede Avrupa ülkeleri için bir avantaja dönüştüğünü hatırlatan Örki, bu vakitte Almanya üzere ülkelerin alternatif güç kaynağı arayışlarına başladıklarını da kelamlarına ekledi.
Almanya’nın öncülük ettiği bu arayışta ülkelerin güneş ve rüzgar üzere alternatif güç kaynaklarına yöneldiği söz eden Dr. Armağan Örki, gibisi bir atağın Japonya’dan da geldiğini hatırlattı. Almanya’nın Türkiye’den daha kuzeyde bulunmasına karşın uzun yıllardır güneş gücü altyapısı bulunması niçiniyle hatırı sayılır bir ölçüde güç ürettiğini de vurgulayan Dr. Örki, yaşanan bu mecburiyetin ülkeleri alternatiflere yönlendirdiğini tabir etti.
Üretimde yaşanan bu aksamaların endüstriyi etkileyeceğini, bunun da hem işsizliğin birebir vakitte enflasyonun artmasına niye olacağını hatırlatan Dr. Örki, kısa müddette üretimin azalıp eser meblağlarında artışın gözleneceğini belirtti. Dr. Armağan Erki, son olarak eserlerdeki bu fiyat artışının önüne geçilebilmesi için uzun vadede ya üretim artırılması ya da teknik boyutta bir muadilinin oluşturulması gerekliliğine vurgu yaptı.
Tıpkı 1973’teki petrol krizi üzere çip krizinin de tesirlerinin emsal bir uzunlukta müddete yayılıp yayılmayacağını ilerleyen süreçte aşikâr olacak. Fakat sorunun bir an evvel tahlile kavuşturulabilmesi için tedarik sorunun çözülmesi öncelikli adım olarak karşımıza çıkıyor. tıpkı vakitte salgına karşı aşılama çalışmalarının sürat kazanması ve bu sayede toplumsal bağışıklığın oluşması olağana dönüş için bir öbür öncelik.