Doktor olmanın temel sorumluluklarından bir tanesi hastalığı tedavi etmekten epeyce insanları hastalıktan korumaktır. Hele bir de çocukların hastalıkları ile ilgili bir uzmanlık alanınız var ise hami hekimlik ismine fazlaca şey yapmak zorundasınızdır. Bu niyetten yola çıkarak yaklaşık 8 aylık bir periyot boyunca bu köşede anne babalara rehber olabilecek kimi ayrıntıları sizlerle paylaşmaya çalışmaktayım.
Pekala çocuklarda görülen ruhsal bozukluklar önlenebilir mi?
Hastalıkların büsbütün önüne geçilmesi mümkün olmasa bile erken tespitle, önleyici önlemler alınabilmektedir. Örneğin Down sendromu, Fenilketanüri, Tiroid Bozuklukları üzere kimi organik hastalıkları, anne karnında yahut erken bebeklik devrinde yapılan tarama testleri yardımıyla teşhis edebilmekteyiz. Ancak ruhsal bozukluklar için elimizde bulunan tarama halleri ve kıymetlendirme araçları buna imkan tanımamaktadır. Otizm üzere epeyce sık rastlanan bir ruhsal bozukluğu anne karnında tespit edememekteyiz. Çocuğun, 24-36 aylarda gösterdiği birtakım davranışlar bize bunu düşündürmektedir.
Kollayıcı hekimlik ismine, risk kümelerini ve kalıtsal olduğunu bildiğimiz ruhsal bozuklukları erken tespit edip tedbirler almak, kaçınılmazmış üzere görünen sonuçları denetim altına alabilmeyi kolaylaştırmaktadır. Bu noktada anne babaya danışmanlık verilmesi, seminerler, televizyon programları, el kitapçıkları üzere bilgi paylaşımları da toplumsal sorumluluğun bir modülü olarak düşünülebilir.
Örneğin, okul öncesi gruplarlarda erken tespit edilebilen öğrenme bozuklukları uygun tedavi ve takviyeyle çocuğun bütün okul ömründe dramatik değişikliklere yol açabilmektedir. Düşünün ki 5 yaşında anaokuluna giden bir çocuğunuz var. Sınıfta verilen boyama aktifliklerine katılmak istemiyor, hayli sıradan çizimleri kopyalamakta zorluk yaşıyor, kalem tutuşu ile ilgili besbelli bir sorunu var. Bu çocuğun altta yatan yetersizliğinden dolayı etkinliklere katılmaktaki isteksizliği, muhakkak bir süre daha sonra okulda ahenk sıkıntıları yaratabilir. Şayet bu çocuğun risk kümesinde olabileceği düşünülür ve birinci sınıf düzebir daha gelmeden buna yönelik tedbirler alınırsa, çocuğun ilköğretim hayatı travmalardan uzak başlayacaktır. Şayet sorun tespit edilmezse; anasınıfında fazlaca sıradan bir çizimi bile yapamayan bir çocuk, birinci sınıf seviyesinde karmaşık el yazısı çalışmalarında zorlanacak, okulu nefretle anmaya başlayıp birfazlaca sorun çıkartacaktır.
Dört yaşında bir çocuk eline çakmak alıp konuttaki eşyaları yakma teşebbüsünde bulunuyorsa, elindeki bıçakla etrafındakilere oyun gayeli bile olsa saldırıyor ve yaptığı aksiyonun ne manaya geldiğini bilmiyorsa, kendimi öldürmek istiyorum üzere tehditkâr kelamlar sarf ediyorsa, sorun bağıra bağıra “geliyorum” diyordur aslında. Dürtüsel (yani aklına estiğince davranma biçimi) davranışları ön planda olan çocuklar, daha sonradan davranım bozukluğu, ters olma karşı gelme, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu üzere ruhsal hastalıklara aday olan çocuklardır ki bu çocukların erken tespiti ve tedavisi çocuğun bütün hayatının gidişatını değiştirebilir.
Çocuğunu yahut öğrencisini düzgün gözleyebilen, rastgele bir sorun davranış karşısında bunun niçinlerini araştırırken; neler olabilir? ne yapabilirim? üzere sorgulayıcı bir tavır sergileyen biroldukca hassas ebeveyn ve öğretmenler, risk kümesi çocukları tespit etme ve yönlendirme konusunda kritik kıymet taşımaktadır.
Şayet çocuğunuzun, kendi yaşıtları ile karşılaştırdığınızda kimi davranışlarında ve tavırlarında farklılık gözlemliyorsanız, bu bir ruhsal bozukluğun ön belirtisi olabilir. Hassas bir yaklaşım, sorunu sıradane almama, gerçek bir kıymetlendirme ve önleyici yaklaşımlar, sorun olabilecek bir durumu sıkıntısız bir hale getirebilir.
Pekala çocuklarda görülen ruhsal bozukluklar önlenebilir mi?
Hastalıkların büsbütün önüne geçilmesi mümkün olmasa bile erken tespitle, önleyici önlemler alınabilmektedir. Örneğin Down sendromu, Fenilketanüri, Tiroid Bozuklukları üzere kimi organik hastalıkları, anne karnında yahut erken bebeklik devrinde yapılan tarama testleri yardımıyla teşhis edebilmekteyiz. Ancak ruhsal bozukluklar için elimizde bulunan tarama halleri ve kıymetlendirme araçları buna imkan tanımamaktadır. Otizm üzere epeyce sık rastlanan bir ruhsal bozukluğu anne karnında tespit edememekteyiz. Çocuğun, 24-36 aylarda gösterdiği birtakım davranışlar bize bunu düşündürmektedir.
Kollayıcı hekimlik ismine, risk kümelerini ve kalıtsal olduğunu bildiğimiz ruhsal bozuklukları erken tespit edip tedbirler almak, kaçınılmazmış üzere görünen sonuçları denetim altına alabilmeyi kolaylaştırmaktadır. Bu noktada anne babaya danışmanlık verilmesi, seminerler, televizyon programları, el kitapçıkları üzere bilgi paylaşımları da toplumsal sorumluluğun bir modülü olarak düşünülebilir.
Örneğin, okul öncesi gruplarlarda erken tespit edilebilen öğrenme bozuklukları uygun tedavi ve takviyeyle çocuğun bütün okul ömründe dramatik değişikliklere yol açabilmektedir. Düşünün ki 5 yaşında anaokuluna giden bir çocuğunuz var. Sınıfta verilen boyama aktifliklerine katılmak istemiyor, hayli sıradan çizimleri kopyalamakta zorluk yaşıyor, kalem tutuşu ile ilgili besbelli bir sorunu var. Bu çocuğun altta yatan yetersizliğinden dolayı etkinliklere katılmaktaki isteksizliği, muhakkak bir süre daha sonra okulda ahenk sıkıntıları yaratabilir. Şayet bu çocuğun risk kümesinde olabileceği düşünülür ve birinci sınıf düzebir daha gelmeden buna yönelik tedbirler alınırsa, çocuğun ilköğretim hayatı travmalardan uzak başlayacaktır. Şayet sorun tespit edilmezse; anasınıfında fazlaca sıradan bir çizimi bile yapamayan bir çocuk, birinci sınıf seviyesinde karmaşık el yazısı çalışmalarında zorlanacak, okulu nefretle anmaya başlayıp birfazlaca sorun çıkartacaktır.
Dört yaşında bir çocuk eline çakmak alıp konuttaki eşyaları yakma teşebbüsünde bulunuyorsa, elindeki bıçakla etrafındakilere oyun gayeli bile olsa saldırıyor ve yaptığı aksiyonun ne manaya geldiğini bilmiyorsa, kendimi öldürmek istiyorum üzere tehditkâr kelamlar sarf ediyorsa, sorun bağıra bağıra “geliyorum” diyordur aslında. Dürtüsel (yani aklına estiğince davranma biçimi) davranışları ön planda olan çocuklar, daha sonradan davranım bozukluğu, ters olma karşı gelme, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu üzere ruhsal hastalıklara aday olan çocuklardır ki bu çocukların erken tespiti ve tedavisi çocuğun bütün hayatının gidişatını değiştirebilir.
Çocuğunu yahut öğrencisini düzgün gözleyebilen, rastgele bir sorun davranış karşısında bunun niçinlerini araştırırken; neler olabilir? ne yapabilirim? üzere sorgulayıcı bir tavır sergileyen biroldukca hassas ebeveyn ve öğretmenler, risk kümesi çocukları tespit etme ve yönlendirme konusunda kritik kıymet taşımaktadır.
Şayet çocuğunuzun, kendi yaşıtları ile karşılaştırdığınızda kimi davranışlarında ve tavırlarında farklılık gözlemliyorsanız, bu bir ruhsal bozukluğun ön belirtisi olabilir. Hassas bir yaklaşım, sorunu sıradane almama, gerçek bir kıymetlendirme ve önleyici yaklaşımlar, sorun olabilecek bir durumu sıkıntısız bir hale getirebilir.