Maruf BUZCUGİL / Hüseyin GÖKÇE
Türk Standartları Enstitüsü (TSE) Ankara’da milletlerarası nezaret şirketlerine de hizmet verecek, test ve ölçüm merkezini de içine alan 300 dönümlük bir arazi üzerine TSE Ankara Kalite Yerleşkesi kuruyor. TSE’nin, kimi sanayicilerin tenkitlerinin bilakis ithalat kontrolünde yavaş olmadığını söyleyen TSE Lideri Prof. Dr. Adem Şahin, ölçüm ve test gerektirmeyen evrakları 5 gün ortasında sonuçlandırdıklarını bildirdi. Şahin, özel dalın, milletlerarası standartların hazırlanmasına iştirakine devlet takviyesi sistemi oluşturulması gerektiğini tabir etti.
DÜNYA Gazetesi Ankara Sohbetleri’ne konuk olan TSE Lideri Prof. Dr. Adem Şahin, sorularımızı yanıtladı.
■ Endüstricilerden vakit zaman “Uzakdoğu malı kalitesiz eserler geliyor, rekabetimizi meşakkate sokuyor üzere şikayetler” geliyor, bu mevzuya siz nasıl bakıyorsunuz?
Türkiye 1980’e kadar ithal etmek zorunda kaldığı eserleri, burada üretme siyaseti izlerken, bu tarihten itibaren ihracata yönelip, ihracatla büyüyen bir siyasete geçti. 1996 yılında ise Gümrük Birliği ile bir arada malların özgür deveranı başladı. Temelinde malların özgür dolanımı demek, AB standardını motamot kabul edip, bu standarda göre üretim yapmak demektir.
İthal ikamesi siyaseti uyguladığımız senelerda da eseri en son olarak yapmayı hedefledik. Buzdolabını yaparken, kompresör ithalatını göz arkası ettik. Pandemi ile anladık ki tedarik zinciri kırıldığında orta malı tedarikini yerine getirememişseniz sonuncu eseri yapmış olmanız yetmiyor.
“UZAKDOĞU KÖKENLİ ÜRETİM DÜNYA SANAYİ KÜLTÜRÜNÜ BOZDU”
■ Bu mecburî standart kısmı Avrupa’da nasıl?
Standartların mecburiliği noktası, standardı çıkaralım mecburî yapalım diye anlayış yok. Oradaki toplum şuuru, endüstrici kültürü standarda uygun yaptığı takdirde kendi vatandaşının yahut dünya vatandaşının kullanmasına uygun üretim yaptığını düşünüyor. Bu yapıyı Uzakdoğu kökenli üretim bozdu. Zira bu üretim tipi, rekabet edebilmek için epeyce büyük ölçekte ve hayli büyük sayıda üretebilmek için bir manada bunu deldi. Dünyaya bir kolaylık olarak sundu. örneğin bizim orta malı ithalatçılarımız, sonuncu eseri 100 liraya satıyor lakin en son eser bileşiminde kullandığı eserleri ne kadara topluyor? Bunu bilmiyoruz. Uzakdoğu’dan bir üretici, “Eğer; standart, sertifika üzere şeyler istemezsen, ben çok daha ucuza eser veririm, kendi memleketinde kimi kandırırsan kandır al sat” diyor olabilir. Yani ötürüsıyla standarda uygun olmayan eser temelinde gelişmekte olan ve az gelişmiş pazara gerçek gidiyor. Şayet bu bölgeler de üretim stilini değiştirip, sertifika, standarda uygun üretime geçirse tıpkı ucuzlukta üretim yapamayacaklar.
“BAĞIMSIZ BİR PİYASA NEZARET KONTROL KURUMU KURULACAK”
■ Kontrolü kim yapıyor?
Şu anda Türkiye’de son iki üç yıl ortasında, Sayın Cumhurbaşkanımızın da lisana getirdiği bir mevzu var. Bağımsız bir piyasa nezaret, kontrol kurumunun kurulacağıyla ilgili. Hatta sayın Cumhurbaşkanı Yeni İktisat Programı açıklarken de bahsetmişti. Şu anda 7 Bakanlık, 2 kurum piyasa nezareti ve kontrolünden sorumlu. Oluşturulacak kurumla, bunların bir ortaya getirilmesi öngörülüyor. Bunun için denetçi dediğimiz bir işçi gerekiyor, ayrıyeten aldığınız mamüllerin uygun olup olmadığını denetleyecek laboratuvara muhtaçlık var. Eserleri piyasadan müşteri üzere almanız gerekiyor. Türkiye fazlaca büyük bir pazar olduğu için büyük bir tertip gerekiyor. Türkiye’nin en büyük cazibesi, turizmle birlikte toplamda 100 milyonluk pazar olmasıdır. Gelinen noktada herbiçimde iktisadi fikir bir daha başa döndü, nüfus kıymetli bir zenginlik ve güç olduğu yeni bir evreye daha giriyoruz. bu biçimde düşündüğümüzde 450 milyonluk AB pazarının 4’te 1’i üzereyiz.
“İTHALAT KONTROLÜ ORTALAMA 5 GÜN SÜRÜYOR
■ Kontrol yüzünden gümrükten eser çekilişinde gecikmeler olduğu istikametinde şikayetler de geliyor?
Malum bir eserin insan sıhhatine ve etrafa ziyanlı olmadığını belgeleyen, CE ismini verdiğimiz sertifikalar var. Yasa koyucu, bunun ebatlarını, nereye nasıl iliştirilmesi gerektiğini, eserin hayat boyunca düşmeyecek biçimde monte edilmiş olmasını, her şeyi istiyor. Bize ise şu biçimde mal gelebiliyor. Uzakdoğu’dan eseri yükleyip, yanına da eser sayısı kadar CE plakasını koyabiliyor. Üzerine iliştiremiyor, zira iliştirirse hata olacak. Kontrolde bu ortaya çıktığında ise “oradan koyup göndermişler” deyip işin ortasından çıkmaya çalışanlar var. Biz TSE olarak ithalat kontrolünde, süratli değiliz lakin yavaş da değiliz. Her şey yolunda ise ortalama 5 günde bir ithalat sürecini neticelendirebilecek durumdayız. Şayet deney gerektiriyor ve müddetli deney var ise aslına bakarsan deney müddeti kadar beklemek durumundayız. Lakin gümrüklü yanlış beyanda bulunmuş, eser yanlış tanımlanmış, teknik evrakı yok, beyan edildiği biçimde beyana uygun değilse ithalat kontrolü güç.
“STANDART İÇİN TEKNOLOJİYİ ÜRETMEK LAZIM”
■ Pekala memleketler arası standartta ne kadar rolümüz var?
Dünyadaki standart teşkilatlarının; ISO, CEN, CENELEC üzere memleketler arası kuruluşların tam üyesiyiz. Nüfus kriterine nazaran yüzde 13.80 üzere bir oranla en yüksek oy gücüne sahip olan ülkeyiz. Lakin standart hazırlama çalışmalarındaki etkinliğimiz birebir ölçüde değil. Birincisi bizim endüstrimiz başlangıçta, lisanslı üretimle başladığı için, lisanslı eserin standardı esasen lisanslayan tarafınca halledilmiş. İkincisi bizim standardı belirleyebilmemiz için, teknoloji üretiyor olmanız lazım. Yani o eseri üreten teknolojiyi sizin üretmeniz lazım. Lakin biz yeterli bir kullanıcıyız, teknolojiyi üretmesek de. Kullandığımız için eskitiyoruz, bunun için yenilememiz, gerekiyor. Yani en azından revize edilirken, sisteme dahil olmamız lazım.
“TSE, UYGUNLUK DEĞERLENDİRMEDE DE ATILIMA GİRMELİ”
■ Helal Besin pazarını ve bu alanda yapılan çalışmalar nasıl değerlendiriyorsunuz?
İslam Ülkeleri Standardizasyon ve Metrolji Teşkilatı bir Helal Standardı hazırladı ve bunu 43 üye ülke onayladı. Türkiye SMIIC’ın standardını kabul etti. TSE olarak biz başından itibaren eserlerimiz bu 43 ülkede kabul edilsin diye kelam konusu standarda bakılırsa belgelendirme yapıyoruz. Helal Akreditasyon Kurumu kurularak bu alanda teşkilatlanma da tamamlandı. Lakin helal alanı zannedildiği kadar kolay bir alan değil. Yani tavuğu şoklamadan kesmek yetmiyor. Yanı sıra; unlu mamul, bisküvi, besin koruyucusunda, İslam fıkhına uygun olmayan eser kullanıldı mı? Bunları test edecek kitlerin üretilmesi ve bunun tahlilini yapacak laboratuvara gereksinim var.
“ANKARA KALİTE YERLEŞKESİ 300 DÖNÜM TOPRAĞA KURULACAK”
■ TSE’nin Türkiye iktisadına daha fazla katkı sağlaması için size göre yapılması gereken neler var?
Biz temelinde bu vakitte, bunun birinci ayağına bir adım attık. TSE Ankara Kalite Yerleşkesi kuracağız. Artık Ankara’daki bütün üniteleri bir ortada toplayacağımız, TSE’nin laboratuvar altyapısını iki katına çıkaracağımız bir proje başladı. Ruhsat basamağındayız. Standart teşkilatlarının piyasa nezaret ve kontrolünde, eser belgelendirmede kuvvetli olabilmeleri için şayet olmazsa olmaz iki tane şeyleri var. Bir tanesi yeterli işçi, ikincisi laboratuvar altyapısı. Bunlar yoksa, bunları ölçemiyorsanız, ölçemediğiniz şeyi markalayamazsınız. TSE bu manada insan kaynakları hayli kuvvetli lakin daima insan kaynağı kaybeden, biz o piyasa hissemizi, onaylanmış kuruluşlara kaptırmaya devam edince, elemanımızı da kaybediyoruz. Yani Alman kuruluşu burada belgelendirme yaparken, burada Alman çalıştırmıyor. Yani Araç muayenesi yaparken Alman çalıştırmıyorlar. Yani şayet bir eser Türkiye’de üretilmiştir, Türk malıdır, Türkiye’de belgelendirilmiştir, dünya tanır bunu demek istiyorsanız bu yapıyı güçlendirmeniz lazım. Projeyi, 96 bin 500 m2 ’si kapalı alan olmak üzere, 300 dönümlük arazi üzerinde gerçekleştireceğiz. Bunun da yaklaşık 60 bin m2 ’si yalnızca laboratuvardan oluşacak. Cumhurbaşkanlığı Yatırı Programına girdi. TOKİ ile yapacağız. TSE Ankara Kalite Yerleşkesi olacak.
■ Yatırım tamamlandığında Türkiye yurt dışın ödediği test fiyatlarının ne kadarı içerde kalacak? bu biçimde bir projeksiyonunuz var mı?
Projeksiyon yapsak da epey gerçek sonuç vermez. Bu iş yapılana kadar bu işin bir de özel bölümü var. Yabancı kökenli SGS burada belgelendirme yapıyor lakin İsviçre’deki laboratuvar altyapısını kullanıyor. Fakat belgelendirme noktasında iş öbür yere gidiyor. Artık yenilenebilir güç, yapay zeka, dijitalleşme, etraf ile ilgili alanındaki standartların belgelendirilmesine odaklanmak gerekiyor. Biz kurumu dönüştürürken temel, dönüştürmeye çalıştığımız alan yeni teknoloji standardına uygun hale gelebilmek. Temel işin kıymetli noktası o olacak. Örneğin, ikinci el cep telefonunun yenilenerek iktisada kazandırılması konusu gündeme geldiğinde çabucak standardını hazırladık. Bilgi merkezlerinin standardını hazırladık.
“ARA MALINDA DA İTHAL İKAMESİ GEREKLİ”
■ İhracatçılarımız, ihracat yaptıkları ülkelerin standartlarına bakılırsa mi üretim yapıyorlar?
AB ile biz birebir eseri birebir standarda bakılırsa üretiyoruz. Yani buraya yaptığımız ihracatta sorunumuz yok. aslına bakarsan endüstrinin ahengi, malların özgür deveranı ile GB’nin tahminen kazandırdığı en kıymetli şey bu. AB standartlarına göre ürettiğimiz her türlü eseri, AB ülkelerine mütekabiliyet temellerine göre gönderiyoruz. Öteki pazarlarda mesela ABD, kendi kurallarını tanıyan bir pazar. Avrupa ile bağları uygun olan Afrika ülkelerinin sistemleri çoklukla Avrupa tarafınca kurulmaya çalışılıyor. Türkiye’nin işi epeyce kolay; AB’nin tanıdığı her şeyi tanıdığı surece o kapıdan geçip gitmeye çalışıyor. Dışardaki standarda uygun olmaya karşı kendi piyasasını korumakta sorun yaşıyor. Yani dolayasıyla endüstride geldiği en kıymetli darboğazda tahminen artık orta malı ithal ikamesi siyaseti izlemek mecburiyetinde. Öteki bir söz ile ana endüstrilere mal tedarik eden endüstrileri de kurmak durumunda. Sanayicimiz şu anda Avrupa’nın en büyük beyaz eşya üreticisi halinde, lakin kompresörü hala Güney Kore ve Çin’den alıyorsa bir yanılgısı var demektir. Üstelik beyaz eşyada ölçek de yakalanmış durumda, yani beyaz eşya üretiliyorsa, kompresörün de burada üretilmesi lazım.
Türk Standartları Enstitüsü (TSE) Ankara’da milletlerarası nezaret şirketlerine de hizmet verecek, test ve ölçüm merkezini de içine alan 300 dönümlük bir arazi üzerine TSE Ankara Kalite Yerleşkesi kuruyor. TSE’nin, kimi sanayicilerin tenkitlerinin bilakis ithalat kontrolünde yavaş olmadığını söyleyen TSE Lideri Prof. Dr. Adem Şahin, ölçüm ve test gerektirmeyen evrakları 5 gün ortasında sonuçlandırdıklarını bildirdi. Şahin, özel dalın, milletlerarası standartların hazırlanmasına iştirakine devlet takviyesi sistemi oluşturulması gerektiğini tabir etti.
DÜNYA Gazetesi Ankara Sohbetleri’ne konuk olan TSE Lideri Prof. Dr. Adem Şahin, sorularımızı yanıtladı.
■ Endüstricilerden vakit zaman “Uzakdoğu malı kalitesiz eserler geliyor, rekabetimizi meşakkate sokuyor üzere şikayetler” geliyor, bu mevzuya siz nasıl bakıyorsunuz?
Türkiye 1980’e kadar ithal etmek zorunda kaldığı eserleri, burada üretme siyaseti izlerken, bu tarihten itibaren ihracata yönelip, ihracatla büyüyen bir siyasete geçti. 1996 yılında ise Gümrük Birliği ile bir arada malların özgür deveranı başladı. Temelinde malların özgür dolanımı demek, AB standardını motamot kabul edip, bu standarda göre üretim yapmak demektir.
İthal ikamesi siyaseti uyguladığımız senelerda da eseri en son olarak yapmayı hedefledik. Buzdolabını yaparken, kompresör ithalatını göz arkası ettik. Pandemi ile anladık ki tedarik zinciri kırıldığında orta malı tedarikini yerine getirememişseniz sonuncu eseri yapmış olmanız yetmiyor.
“UZAKDOĞU KÖKENLİ ÜRETİM DÜNYA SANAYİ KÜLTÜRÜNÜ BOZDU”
■ Bu mecburî standart kısmı Avrupa’da nasıl?
Standartların mecburiliği noktası, standardı çıkaralım mecburî yapalım diye anlayış yok. Oradaki toplum şuuru, endüstrici kültürü standarda uygun yaptığı takdirde kendi vatandaşının yahut dünya vatandaşının kullanmasına uygun üretim yaptığını düşünüyor. Bu yapıyı Uzakdoğu kökenli üretim bozdu. Zira bu üretim tipi, rekabet edebilmek için epeyce büyük ölçekte ve hayli büyük sayıda üretebilmek için bir manada bunu deldi. Dünyaya bir kolaylık olarak sundu. örneğin bizim orta malı ithalatçılarımız, sonuncu eseri 100 liraya satıyor lakin en son eser bileşiminde kullandığı eserleri ne kadara topluyor? Bunu bilmiyoruz. Uzakdoğu’dan bir üretici, “Eğer; standart, sertifika üzere şeyler istemezsen, ben çok daha ucuza eser veririm, kendi memleketinde kimi kandırırsan kandır al sat” diyor olabilir. Yani ötürüsıyla standarda uygun olmayan eser temelinde gelişmekte olan ve az gelişmiş pazara gerçek gidiyor. Şayet bu bölgeler de üretim stilini değiştirip, sertifika, standarda uygun üretime geçirse tıpkı ucuzlukta üretim yapamayacaklar.
“BAĞIMSIZ BİR PİYASA NEZARET KONTROL KURUMU KURULACAK”
■ Kontrolü kim yapıyor?
Şu anda Türkiye’de son iki üç yıl ortasında, Sayın Cumhurbaşkanımızın da lisana getirdiği bir mevzu var. Bağımsız bir piyasa nezaret, kontrol kurumunun kurulacağıyla ilgili. Hatta sayın Cumhurbaşkanı Yeni İktisat Programı açıklarken de bahsetmişti. Şu anda 7 Bakanlık, 2 kurum piyasa nezareti ve kontrolünden sorumlu. Oluşturulacak kurumla, bunların bir ortaya getirilmesi öngörülüyor. Bunun için denetçi dediğimiz bir işçi gerekiyor, ayrıyeten aldığınız mamüllerin uygun olup olmadığını denetleyecek laboratuvara muhtaçlık var. Eserleri piyasadan müşteri üzere almanız gerekiyor. Türkiye fazlaca büyük bir pazar olduğu için büyük bir tertip gerekiyor. Türkiye’nin en büyük cazibesi, turizmle birlikte toplamda 100 milyonluk pazar olmasıdır. Gelinen noktada herbiçimde iktisadi fikir bir daha başa döndü, nüfus kıymetli bir zenginlik ve güç olduğu yeni bir evreye daha giriyoruz. bu biçimde düşündüğümüzde 450 milyonluk AB pazarının 4’te 1’i üzereyiz.
“İTHALAT KONTROLÜ ORTALAMA 5 GÜN SÜRÜYOR
■ Kontrol yüzünden gümrükten eser çekilişinde gecikmeler olduğu istikametinde şikayetler de geliyor?
Malum bir eserin insan sıhhatine ve etrafa ziyanlı olmadığını belgeleyen, CE ismini verdiğimiz sertifikalar var. Yasa koyucu, bunun ebatlarını, nereye nasıl iliştirilmesi gerektiğini, eserin hayat boyunca düşmeyecek biçimde monte edilmiş olmasını, her şeyi istiyor. Bize ise şu biçimde mal gelebiliyor. Uzakdoğu’dan eseri yükleyip, yanına da eser sayısı kadar CE plakasını koyabiliyor. Üzerine iliştiremiyor, zira iliştirirse hata olacak. Kontrolde bu ortaya çıktığında ise “oradan koyup göndermişler” deyip işin ortasından çıkmaya çalışanlar var. Biz TSE olarak ithalat kontrolünde, süratli değiliz lakin yavaş da değiliz. Her şey yolunda ise ortalama 5 günde bir ithalat sürecini neticelendirebilecek durumdayız. Şayet deney gerektiriyor ve müddetli deney var ise aslına bakarsan deney müddeti kadar beklemek durumundayız. Lakin gümrüklü yanlış beyanda bulunmuş, eser yanlış tanımlanmış, teknik evrakı yok, beyan edildiği biçimde beyana uygun değilse ithalat kontrolü güç.
“STANDART İÇİN TEKNOLOJİYİ ÜRETMEK LAZIM”
■ Pekala memleketler arası standartta ne kadar rolümüz var?
Dünyadaki standart teşkilatlarının; ISO, CEN, CENELEC üzere memleketler arası kuruluşların tam üyesiyiz. Nüfus kriterine nazaran yüzde 13.80 üzere bir oranla en yüksek oy gücüne sahip olan ülkeyiz. Lakin standart hazırlama çalışmalarındaki etkinliğimiz birebir ölçüde değil. Birincisi bizim endüstrimiz başlangıçta, lisanslı üretimle başladığı için, lisanslı eserin standardı esasen lisanslayan tarafınca halledilmiş. İkincisi bizim standardı belirleyebilmemiz için, teknoloji üretiyor olmanız lazım. Yani o eseri üreten teknolojiyi sizin üretmeniz lazım. Lakin biz yeterli bir kullanıcıyız, teknolojiyi üretmesek de. Kullandığımız için eskitiyoruz, bunun için yenilememiz, gerekiyor. Yani en azından revize edilirken, sisteme dahil olmamız lazım.
“TSE, UYGUNLUK DEĞERLENDİRMEDE DE ATILIMA GİRMELİ”
■ Helal Besin pazarını ve bu alanda yapılan çalışmalar nasıl değerlendiriyorsunuz?
İslam Ülkeleri Standardizasyon ve Metrolji Teşkilatı bir Helal Standardı hazırladı ve bunu 43 üye ülke onayladı. Türkiye SMIIC’ın standardını kabul etti. TSE olarak biz başından itibaren eserlerimiz bu 43 ülkede kabul edilsin diye kelam konusu standarda bakılırsa belgelendirme yapıyoruz. Helal Akreditasyon Kurumu kurularak bu alanda teşkilatlanma da tamamlandı. Lakin helal alanı zannedildiği kadar kolay bir alan değil. Yani tavuğu şoklamadan kesmek yetmiyor. Yanı sıra; unlu mamul, bisküvi, besin koruyucusunda, İslam fıkhına uygun olmayan eser kullanıldı mı? Bunları test edecek kitlerin üretilmesi ve bunun tahlilini yapacak laboratuvara gereksinim var.
“ANKARA KALİTE YERLEŞKESİ 300 DÖNÜM TOPRAĞA KURULACAK”
■ TSE’nin Türkiye iktisadına daha fazla katkı sağlaması için size göre yapılması gereken neler var?
Biz temelinde bu vakitte, bunun birinci ayağına bir adım attık. TSE Ankara Kalite Yerleşkesi kuracağız. Artık Ankara’daki bütün üniteleri bir ortada toplayacağımız, TSE’nin laboratuvar altyapısını iki katına çıkaracağımız bir proje başladı. Ruhsat basamağındayız. Standart teşkilatlarının piyasa nezaret ve kontrolünde, eser belgelendirmede kuvvetli olabilmeleri için şayet olmazsa olmaz iki tane şeyleri var. Bir tanesi yeterli işçi, ikincisi laboratuvar altyapısı. Bunlar yoksa, bunları ölçemiyorsanız, ölçemediğiniz şeyi markalayamazsınız. TSE bu manada insan kaynakları hayli kuvvetli lakin daima insan kaynağı kaybeden, biz o piyasa hissemizi, onaylanmış kuruluşlara kaptırmaya devam edince, elemanımızı da kaybediyoruz. Yani Alman kuruluşu burada belgelendirme yaparken, burada Alman çalıştırmıyor. Yani Araç muayenesi yaparken Alman çalıştırmıyorlar. Yani şayet bir eser Türkiye’de üretilmiştir, Türk malıdır, Türkiye’de belgelendirilmiştir, dünya tanır bunu demek istiyorsanız bu yapıyı güçlendirmeniz lazım. Projeyi, 96 bin 500 m2 ’si kapalı alan olmak üzere, 300 dönümlük arazi üzerinde gerçekleştireceğiz. Bunun da yaklaşık 60 bin m2 ’si yalnızca laboratuvardan oluşacak. Cumhurbaşkanlığı Yatırı Programına girdi. TOKİ ile yapacağız. TSE Ankara Kalite Yerleşkesi olacak.
■ Yatırım tamamlandığında Türkiye yurt dışın ödediği test fiyatlarının ne kadarı içerde kalacak? bu biçimde bir projeksiyonunuz var mı?
Projeksiyon yapsak da epey gerçek sonuç vermez. Bu iş yapılana kadar bu işin bir de özel bölümü var. Yabancı kökenli SGS burada belgelendirme yapıyor lakin İsviçre’deki laboratuvar altyapısını kullanıyor. Fakat belgelendirme noktasında iş öbür yere gidiyor. Artık yenilenebilir güç, yapay zeka, dijitalleşme, etraf ile ilgili alanındaki standartların belgelendirilmesine odaklanmak gerekiyor. Biz kurumu dönüştürürken temel, dönüştürmeye çalıştığımız alan yeni teknoloji standardına uygun hale gelebilmek. Temel işin kıymetli noktası o olacak. Örneğin, ikinci el cep telefonunun yenilenerek iktisada kazandırılması konusu gündeme geldiğinde çabucak standardını hazırladık. Bilgi merkezlerinin standardını hazırladık.
“ARA MALINDA DA İTHAL İKAMESİ GEREKLİ”
■ İhracatçılarımız, ihracat yaptıkları ülkelerin standartlarına bakılırsa mi üretim yapıyorlar?
AB ile biz birebir eseri birebir standarda bakılırsa üretiyoruz. Yani buraya yaptığımız ihracatta sorunumuz yok. aslına bakarsan endüstrinin ahengi, malların özgür deveranı ile GB’nin tahminen kazandırdığı en kıymetli şey bu. AB standartlarına göre ürettiğimiz her türlü eseri, AB ülkelerine mütekabiliyet temellerine göre gönderiyoruz. Öteki pazarlarda mesela ABD, kendi kurallarını tanıyan bir pazar. Avrupa ile bağları uygun olan Afrika ülkelerinin sistemleri çoklukla Avrupa tarafınca kurulmaya çalışılıyor. Türkiye’nin işi epeyce kolay; AB’nin tanıdığı her şeyi tanıdığı surece o kapıdan geçip gitmeye çalışıyor. Dışardaki standarda uygun olmaya karşı kendi piyasasını korumakta sorun yaşıyor. Yani dolayasıyla endüstride geldiği en kıymetli darboğazda tahminen artık orta malı ithal ikamesi siyaseti izlemek mecburiyetinde. Öteki bir söz ile ana endüstrilere mal tedarik eden endüstrileri de kurmak durumunda. Sanayicimiz şu anda Avrupa’nın en büyük beyaz eşya üreticisi halinde, lakin kompresörü hala Güney Kore ve Çin’den alıyorsa bir yanılgısı var demektir. Üstelik beyaz eşyada ölçek de yakalanmış durumda, yani beyaz eşya üretiliyorsa, kompresörün de burada üretilmesi lazım.