‘Umarım Zeki Müren bizi görüyordur’
Efnan Atmaca – 25 yıl evvel TRT ekranında Ajda Pekkan ile Zeki Müren’i yan yana hatırlıyorum. “Batmayan güneş” diye anons edilmişti Müren. Maalesef fazlaca kısa mühlet daha sonra o güneş battı. Zeki Müren onu ömrü boyunca besleyen alkışları son kere duyduktan daha sonra 24 Eylül’de 65 yaşında veda etti hayata. Hiç kuşkusuz Türkiye’nin gelmiş geçmiş en büyük yıldızıydı Zeki Müren. Bugün bir daha ikinci baharını yaşayan sanatçı, 1951’in bir Ocak günü birinci radyo konserini verip, periyodun en kıymetli ismi Hamiyet Yücesoy tarafınca “Seni ağlayarak dinledim yavrum” bildirisiyle tebrik edilmesiyle başlayan sanat ömründe daima dorukta oldu. Müzik bilgisi, hali, nezaketi kıymetliydi olağan olarak lakin onu tanınan bir figür haline getiren şüphesiz usulüydü. Mert, farklı sahne kıyafetleri, aslında verdiği söyleşilerde çok açık tabir etmesine karşın ondan tek söz beklendiği için saklıyormuş üzere göründüğü cinsel yönelimi, şöhrete düşkünlüğü, bu uğurda kimi vakit legal kimi vakit gayrı legal verdiği gayret…
‘Sesinizi tatminkâr bulmadım’
Zeki Müren deyince akla daima Cem Yılmaz’ın “Peki Zeki Müren de bizi gorecek mi?” repliği geliyor elbette. İnsan da düşünmeden edemiyor, Zeki Müren bizi görseydi neler hissederdi diye. Onunla ilgili beşerler ne anlatırsa anlatsın hemfikir oldukları en kıymetli şey ismi üzere Zeki olduğu zira. Çağının epeyce ötesinde bir bakış açısına sahip bu sanatçı, biz onun kıyafetleriyle, sahnedeki duruşuyla, tek tek sözleri vurgulayarak konuştuğu Türkçesiyle, kıskançlıklarıyla, aşklarıyla uğraşırken kendi ortasında neler yaşıyordu sanki. O gazinolara birinci ayak bastığında bir fazlaca kıymetli ismi sahnesinden etmişti. Zira farklıydı ve tepe için ne yapması gerektiğini biliyordu. “Bir sanatçı hem göze hem kulağa hitap etmelidir” diyordu ve yaptığı her yenilikle hem izleyiciye birebir vakitte basına tahayyül ettiklerinden bile fazlasını veriyordu. Bu sayede senelerca dorukta kaldı. Kimseden çekinmeden yoluna devam etti. Bu yolda devam ederken kırdıkları, döktükleri olduğu anlatıldı, hatta en çok Bülent Ersoy’u kıskandığı söylendi. Lakin ustası Safiye Ayla’dan “Ben şahsen, sizin sesinizi kendi zevkim için tatminkâr bulmam. Radyoda dinlemem” yazılı bir mektup alan genç Müren’i düşünün bir de… Tahminen onu anlarsınız.
‘Yalnızların yalnızıyım’
Sahnelere veda edip Bodrum’un paşası olduktan daha sonra unutulmasa da daha az aranır oldu Sanat Güneşimiz. Bazılarına bakılırsa küstü, bazılarına göre inzivaya çekildi. Her vakit bir yıldızdı Zeki Müren. ötürüsıyla açık etmez yıldızlar ne yaşadıklarını, içlerinde meblağlar gerçek benliklerini. Ne yazılırsa yazılsın haklarında, tüm dostları ifşa etse bile sırlarını, hiç bozmadan duruşlarıyla devam ederler parıldamaya. Tahminen de bir kere açtı Müren iç dünyasını insanlara. Sıkıntılı gönüllere giren Zeki Müren’i “Kimsesizlerin kimsesiziyim, kimsesizim. Yalnızların yalnızıyım, yalnızım. Dertlilerin dertlisiyim, sıkıntılıyım. Âşıkların aşkıyım, âşıkım. İsmim Mesut, göbek adım Bahtiyar. senelerca daima bu biçimde bildiniz siz. Mesut Bahtiyar’dan müzikler dinlediniz” diye anlattı. O müzikte “Alkışlarla yaşıyorum” diyordu Müren. yıllardır Müren’i alkışlarla yaşıyor, yaşatıyoruz. Umarım Zeki Müren bizi görüyordur ve alkışların hiç kesilmediğini duyuyordur.
‘Tabuları yıkan birinin tabu olması saçma tabii’
Zeki Müren için Yapı Kredi Kültür Sanat, 2014-15 döneminde “İşte Benim Zeki Müren” isimli bir stant düzenledi.
18 Kasım 2014’te açılan ve “Sanat Güneşi”mizin çocukluğundan, son günlerine kadar gündelik hayatından detaylara ışık tutan stant büyük ilgi gördü. 35 günde tam 38 bin kişi tarafınca gezildi. Bu ilgi niçiniyle kapanış tarihi uzatıldı. Stant İstanbul’dan daha sonra Ankara, Bursa, İzmir, Bodrum ve Eskişehir’e taşındı.
Standın küratörü ise Derya Bengi idi. Biz de Zeki Müren hakkında merak ettiklerimizi Bengi’ye sorduk. Zeki Müren’i bir de ondan dinledik.
Öncelikle vefatının üzerinden 25 yıl geçmesine karşın Zeki Müren’in hâlâ fazlaca değerli bir tanınan figür olmasını neye bağlıyorsunuz?
Memleketin en dinamik periyodunda, toplumsal dönüşümün, kentleşmenin en süratli yaşandığı yılların çimentosunda Zeki Müren’in de harcı var. Radyonun, Yeşilçam’ın, gazinonun altın çağında insanların zihninde kalıcı anılar bırakmış bir figür. aslına bakarsanız yaşarken efsane olmuştu, artık efsanenin ikinci baharı yaşanıyor, hatta etrafında serbestçe yeni bir efsane örülüyor. Zeki Müren gerçeği diye birşey olmasa da olur fakat bir masalı var. Bugünün parçalanmış dünyasında, meyyit ya da canlı, birleştirici insanlara muhtaçlık duyuluyor. Âşık Veysel, Neşet Ertaş yahut Zeki Müren, Müzeyyen Senar bunlardan birkaçı. Galiba onun kıyafetleri, jestleri, cinsiyet rollerine ait düğümleri çözmekteki yüreği bir merak ve ilgi uyandırmakla kalmıyor, hâlâ çaktırmadan gıptayla izleniyor. Sesini, yorumunu, koca bir Türk Musikisi repertuarını tek başına temsil edebilme gücünü ve başka tüm müzik cinslerine açık, berrak baş yapısını saymıyorum bile. Zeki Müren sahnede bugün bile yeri dolmayacak yenilikler yapıyor. Tek kişilik bir revü üzere sahneye çıkıyor. Kıyafetleri, sahne gösterileri ve Türk Sanat Müziği’ne getirdiği farklı cins ve hallerle birinci cümlede de söylemiş olduğim üzere bugünün bile epey ilerisinde bir profil çiziyor.
Sizce onun bu hali gereğince anlaşıldı mı? Öteki bir deyişle bugün hâlâ süren Zeki Müren hayranlığı, onu anladığımız ve hakkını verdiğimiz bir halden mı kaynaklanıyor yoksa ezber bir reaksiyon mi veriyoruz?
Bence sorun, onu değerlendirirken imajını ya da cinsel yönelimini mi, yoksa müziklerini mı öne çıkaracağını kimsenin tayin edememesi. Doğal bir seçim yapmak kural değil. ötürüsıyla bu bir sorun olmaktan epey, efsanenin sürmesi için bir sebep ya da bir imkân yaratıyor. Anlamak, anlaşılmak, bir karara varmak o kadar sıkıntı değil, soru işaretlerinin fazlalığı daha değerli ve pahalı.
Açık Radyo’da Zeki Müren standının akabinde verdiğiniz söyleşide, onun yıldız olmak için bu yolda yürüdüğünü ve bu emel uğruna fazlaca çalışıp kendini geliştirdiğini söylemiştiniz. Yıldız olmak sizce onu memnun etmiş miydi? Büyük bir yıldızdı lakin memnun bir insan mıydı sizce
Zeki Müren??
Yıldız olmanın mutsuzluğunu sade vatandaş olmanın mutsuzluğuna tercih etmiştir tahminen. Kendini Elvis Presley, Marilyn Monroe, Charlie Chaplin ya da Oscar Wilde’ların dünyasında var ettiğini biliyoruz. Bu mutsuzluk değildir ancak yalnızlıktır. Ben şahsen 1960’ların sonuna kadar yaptığı müzikleri tercih ederim lakin son senelerındaki “İşte Benim Zeki Müren” müziğinin hakkını teslim etmem gerekiyor. Çok az sanatkarın bu biçimde manifestosu vardır. Charlie Chaplin’in “Sahne Işıkları”yla muadil. Herbiçimde o müzikteki Zeki Müren herkes tarafınca anlaşılmıştır.
Zeki Müren bir tabu üzere duruyor daima. Onu eleştirmeye kalkan çabucak susturuluyor. Reklamlarda canlandırılması tartışmalara yol açıyor. Siz bu hali sağlıklı buluyor musunuz?
Tabuları yıkan birinin tabu olması saçma olağan. Lakin reklamları savunmak da bana düşmez. Aleyhinde bugün söylenenleri, yapılanları görse bence güler geçerdi, yaralansa bile yarasını göstermez, içine atardı. Bir defasında Mete Akyol onun kimi açıklamalarıyla dalga geçen bir yazı yazınca Zeki Müren hayranlarından protesto mektupları yağmış. Ancak o ne yapmış? Mete Akyol’u arayıp “olağanüstü bir fantezi, nefis bir yazıydı” demiş.
12 yılda elbiselere 1.5 milyon masraf
Zeki Müren’in giysileri hakkında 1966 yılında Moda Dergisi’nde “Zeki Müren Giysileri, 1966 Modası” başlıklı bir yazı yayımlanmış: “Zeki Müren sahneye adım attığı birinci günden bugüne kadar tanesi 7000 ile 12.000 liraya mal olmuş sahne elbiselerinin hepsini koruma eder. hiç birinin üstündeki boncuğu, payeti ve öbür aksesuarı çabucak sonrasında yaptıklarına aktarmaz. ‘Yakında sayısı 140’ı bulan bu elbiseleri cansız modellere giydirip bir stant açacağım ve birinci günden bugüne kadar kullandığımı burada halka teşhir edeceğim’ diyen Zeki Müren elbiselerine, 12 yıl zarfında bir buçuk milyona yakın masraf ettiğini söyleyip kelamlarına devam ediyor. (…) 30 numara ayakkabı giyen ve sahnede beyaz ve siyah pabuçları yeğleyen Zeki Müren’in bir yılda kullandığı ayakkabı sayısı 125’tir.” (Radi Dikici’nin Remzi Kitabevi’nden çıkan “Aşkın Kavurduğu Güneş Zeki Müren” isimli yapıtından alıntılanmıştır.)
Efnan Atmaca – 25 yıl evvel TRT ekranında Ajda Pekkan ile Zeki Müren’i yan yana hatırlıyorum. “Batmayan güneş” diye anons edilmişti Müren. Maalesef fazlaca kısa mühlet daha sonra o güneş battı. Zeki Müren onu ömrü boyunca besleyen alkışları son kere duyduktan daha sonra 24 Eylül’de 65 yaşında veda etti hayata. Hiç kuşkusuz Türkiye’nin gelmiş geçmiş en büyük yıldızıydı Zeki Müren. Bugün bir daha ikinci baharını yaşayan sanatçı, 1951’in bir Ocak günü birinci radyo konserini verip, periyodun en kıymetli ismi Hamiyet Yücesoy tarafınca “Seni ağlayarak dinledim yavrum” bildirisiyle tebrik edilmesiyle başlayan sanat ömründe daima dorukta oldu. Müzik bilgisi, hali, nezaketi kıymetliydi olağan olarak lakin onu tanınan bir figür haline getiren şüphesiz usulüydü. Mert, farklı sahne kıyafetleri, aslında verdiği söyleşilerde çok açık tabir etmesine karşın ondan tek söz beklendiği için saklıyormuş üzere göründüğü cinsel yönelimi, şöhrete düşkünlüğü, bu uğurda kimi vakit legal kimi vakit gayrı legal verdiği gayret…
‘Sesinizi tatminkâr bulmadım’
Zeki Müren deyince akla daima Cem Yılmaz’ın “Peki Zeki Müren de bizi gorecek mi?” repliği geliyor elbette. İnsan da düşünmeden edemiyor, Zeki Müren bizi görseydi neler hissederdi diye. Onunla ilgili beşerler ne anlatırsa anlatsın hemfikir oldukları en kıymetli şey ismi üzere Zeki olduğu zira. Çağının epeyce ötesinde bir bakış açısına sahip bu sanatçı, biz onun kıyafetleriyle, sahnedeki duruşuyla, tek tek sözleri vurgulayarak konuştuğu Türkçesiyle, kıskançlıklarıyla, aşklarıyla uğraşırken kendi ortasında neler yaşıyordu sanki. O gazinolara birinci ayak bastığında bir fazlaca kıymetli ismi sahnesinden etmişti. Zira farklıydı ve tepe için ne yapması gerektiğini biliyordu. “Bir sanatçı hem göze hem kulağa hitap etmelidir” diyordu ve yaptığı her yenilikle hem izleyiciye birebir vakitte basına tahayyül ettiklerinden bile fazlasını veriyordu. Bu sayede senelerca dorukta kaldı. Kimseden çekinmeden yoluna devam etti. Bu yolda devam ederken kırdıkları, döktükleri olduğu anlatıldı, hatta en çok Bülent Ersoy’u kıskandığı söylendi. Lakin ustası Safiye Ayla’dan “Ben şahsen, sizin sesinizi kendi zevkim için tatminkâr bulmam. Radyoda dinlemem” yazılı bir mektup alan genç Müren’i düşünün bir de… Tahminen onu anlarsınız.
‘Yalnızların yalnızıyım’
Sahnelere veda edip Bodrum’un paşası olduktan daha sonra unutulmasa da daha az aranır oldu Sanat Güneşimiz. Bazılarına bakılırsa küstü, bazılarına göre inzivaya çekildi. Her vakit bir yıldızdı Zeki Müren. ötürüsıyla açık etmez yıldızlar ne yaşadıklarını, içlerinde meblağlar gerçek benliklerini. Ne yazılırsa yazılsın haklarında, tüm dostları ifşa etse bile sırlarını, hiç bozmadan duruşlarıyla devam ederler parıldamaya. Tahminen de bir kere açtı Müren iç dünyasını insanlara. Sıkıntılı gönüllere giren Zeki Müren’i “Kimsesizlerin kimsesiziyim, kimsesizim. Yalnızların yalnızıyım, yalnızım. Dertlilerin dertlisiyim, sıkıntılıyım. Âşıkların aşkıyım, âşıkım. İsmim Mesut, göbek adım Bahtiyar. senelerca daima bu biçimde bildiniz siz. Mesut Bahtiyar’dan müzikler dinlediniz” diye anlattı. O müzikte “Alkışlarla yaşıyorum” diyordu Müren. yıllardır Müren’i alkışlarla yaşıyor, yaşatıyoruz. Umarım Zeki Müren bizi görüyordur ve alkışların hiç kesilmediğini duyuyordur.
‘Tabuları yıkan birinin tabu olması saçma tabii’
Zeki Müren için Yapı Kredi Kültür Sanat, 2014-15 döneminde “İşte Benim Zeki Müren” isimli bir stant düzenledi.
18 Kasım 2014’te açılan ve “Sanat Güneşi”mizin çocukluğundan, son günlerine kadar gündelik hayatından detaylara ışık tutan stant büyük ilgi gördü. 35 günde tam 38 bin kişi tarafınca gezildi. Bu ilgi niçiniyle kapanış tarihi uzatıldı. Stant İstanbul’dan daha sonra Ankara, Bursa, İzmir, Bodrum ve Eskişehir’e taşındı.
Standın küratörü ise Derya Bengi idi. Biz de Zeki Müren hakkında merak ettiklerimizi Bengi’ye sorduk. Zeki Müren’i bir de ondan dinledik.
Öncelikle vefatının üzerinden 25 yıl geçmesine karşın Zeki Müren’in hâlâ fazlaca değerli bir tanınan figür olmasını neye bağlıyorsunuz?
Memleketin en dinamik periyodunda, toplumsal dönüşümün, kentleşmenin en süratli yaşandığı yılların çimentosunda Zeki Müren’in de harcı var. Radyonun, Yeşilçam’ın, gazinonun altın çağında insanların zihninde kalıcı anılar bırakmış bir figür. aslına bakarsanız yaşarken efsane olmuştu, artık efsanenin ikinci baharı yaşanıyor, hatta etrafında serbestçe yeni bir efsane örülüyor. Zeki Müren gerçeği diye birşey olmasa da olur fakat bir masalı var. Bugünün parçalanmış dünyasında, meyyit ya da canlı, birleştirici insanlara muhtaçlık duyuluyor. Âşık Veysel, Neşet Ertaş yahut Zeki Müren, Müzeyyen Senar bunlardan birkaçı. Galiba onun kıyafetleri, jestleri, cinsiyet rollerine ait düğümleri çözmekteki yüreği bir merak ve ilgi uyandırmakla kalmıyor, hâlâ çaktırmadan gıptayla izleniyor. Sesini, yorumunu, koca bir Türk Musikisi repertuarını tek başına temsil edebilme gücünü ve başka tüm müzik cinslerine açık, berrak baş yapısını saymıyorum bile. Zeki Müren sahnede bugün bile yeri dolmayacak yenilikler yapıyor. Tek kişilik bir revü üzere sahneye çıkıyor. Kıyafetleri, sahne gösterileri ve Türk Sanat Müziği’ne getirdiği farklı cins ve hallerle birinci cümlede de söylemiş olduğim üzere bugünün bile epey ilerisinde bir profil çiziyor.
Sizce onun bu hali gereğince anlaşıldı mı? Öteki bir deyişle bugün hâlâ süren Zeki Müren hayranlığı, onu anladığımız ve hakkını verdiğimiz bir halden mı kaynaklanıyor yoksa ezber bir reaksiyon mi veriyoruz?
Bence sorun, onu değerlendirirken imajını ya da cinsel yönelimini mi, yoksa müziklerini mı öne çıkaracağını kimsenin tayin edememesi. Doğal bir seçim yapmak kural değil. ötürüsıyla bu bir sorun olmaktan epey, efsanenin sürmesi için bir sebep ya da bir imkân yaratıyor. Anlamak, anlaşılmak, bir karara varmak o kadar sıkıntı değil, soru işaretlerinin fazlalığı daha değerli ve pahalı.
Açık Radyo’da Zeki Müren standının akabinde verdiğiniz söyleşide, onun yıldız olmak için bu yolda yürüdüğünü ve bu emel uğruna fazlaca çalışıp kendini geliştirdiğini söylemiştiniz. Yıldız olmak sizce onu memnun etmiş miydi? Büyük bir yıldızdı lakin memnun bir insan mıydı sizce
Zeki Müren??
Yıldız olmanın mutsuzluğunu sade vatandaş olmanın mutsuzluğuna tercih etmiştir tahminen. Kendini Elvis Presley, Marilyn Monroe, Charlie Chaplin ya da Oscar Wilde’ların dünyasında var ettiğini biliyoruz. Bu mutsuzluk değildir ancak yalnızlıktır. Ben şahsen 1960’ların sonuna kadar yaptığı müzikleri tercih ederim lakin son senelerındaki “İşte Benim Zeki Müren” müziğinin hakkını teslim etmem gerekiyor. Çok az sanatkarın bu biçimde manifestosu vardır. Charlie Chaplin’in “Sahne Işıkları”yla muadil. Herbiçimde o müzikteki Zeki Müren herkes tarafınca anlaşılmıştır.
Zeki Müren bir tabu üzere duruyor daima. Onu eleştirmeye kalkan çabucak susturuluyor. Reklamlarda canlandırılması tartışmalara yol açıyor. Siz bu hali sağlıklı buluyor musunuz?
Tabuları yıkan birinin tabu olması saçma olağan. Lakin reklamları savunmak da bana düşmez. Aleyhinde bugün söylenenleri, yapılanları görse bence güler geçerdi, yaralansa bile yarasını göstermez, içine atardı. Bir defasında Mete Akyol onun kimi açıklamalarıyla dalga geçen bir yazı yazınca Zeki Müren hayranlarından protesto mektupları yağmış. Ancak o ne yapmış? Mete Akyol’u arayıp “olağanüstü bir fantezi, nefis bir yazıydı” demiş.
12 yılda elbiselere 1.5 milyon masraf
Zeki Müren’in giysileri hakkında 1966 yılında Moda Dergisi’nde “Zeki Müren Giysileri, 1966 Modası” başlıklı bir yazı yayımlanmış: “Zeki Müren sahneye adım attığı birinci günden bugüne kadar tanesi 7000 ile 12.000 liraya mal olmuş sahne elbiselerinin hepsini koruma eder. hiç birinin üstündeki boncuğu, payeti ve öbür aksesuarı çabucak sonrasında yaptıklarına aktarmaz. ‘Yakında sayısı 140’ı bulan bu elbiseleri cansız modellere giydirip bir stant açacağım ve birinci günden bugüne kadar kullandığımı burada halka teşhir edeceğim’ diyen Zeki Müren elbiselerine, 12 yıl zarfında bir buçuk milyona yakın masraf ettiğini söyleyip kelamlarına devam ediyor. (…) 30 numara ayakkabı giyen ve sahnede beyaz ve siyah pabuçları yeğleyen Zeki Müren’in bir yılda kullandığı ayakkabı sayısı 125’tir.” (Radi Dikici’nin Remzi Kitabevi’nden çıkan “Aşkın Kavurduğu Güneş Zeki Müren” isimli yapıtından alıntılanmıştır.)